|
Thiền Lâm Bảo Huấn
Sa môn Tịnh Thiên đất Đông Ngô trùng tập.
Sa môn Thích Thanh Kiểm, dịch và chú thích.
-o0o-
LỜI NÓI ĐẦU
Giáo pháp của Phật đà được ghi chép trong Tam Tạng là Kinh tạng, Luật tạng và Luận tạng. Ta thường gọi là Tam tạng Thánh giáo. Giáo điển của Phật giáo ngoài ba phần nói trên, c̣n có một phần được ghi chép những lời nói và việc làm có tính cách siêu việt của các cổ nhân được tập trung lại gọi là Ngữ lục.
Thiền Lâm Bảo Huấn đây chính là phần Ngữ lục. Nội dung của sách Bảo Huấn được chia thành bốn quyển, gồm gần ba trăm thiên. Mỗi thiên đều là những lời vàng ngọc để răn dạy về cách tu tâm xử thế, đều là những kỷ cương yếu lĩnh về cách trụ tŕ, hoằng đạo của các bậc Thạc đức danh Tăng. Mỗi ư tưởng, mỗi câu văn đều là những khuôn vàng thước ngọc để kẻ hậu học noi theo, đều là những tấm gương chói lọi sáng ngời để soi chung cho hậu thế. Thế nên những người nột tử có chí hướng kế văng khai lai, truyền thừa Tổ nghiệp đều phải học hỏi và bắt chước.
Viên Ngô thiền sư bảo Phật Giám rằng: "Sư ông chùa Bạch Vân, mỗi khi hành động cất nhắc một việc ǵ, cũng đều khảo xét những hành động của cổ nhân xưa. Sư ông thường nói: Sự việc mà chẳng khảo xét của tiền nhân th́ bảo đó là chẳng đúng phép. Ta chỉ v́ ghi nhiều được lời nói và đức hạnh của cổ nhân mà đạt thành được chí khí. Nhưng chẳng phải chẳng những chỉ hiểu cổ, mà lại bỏ cái hay của người đời nay chẳng đủ để bắt chước. Tiên sư thường nói: Sư ông v́ chấp cổ, nên chẳng biết thay đổi theo thời. Sư ông nói: Thay đổi thói cũ, biến đổi đạo thường, chính là mối đại họa của người đời nay. Đó là điều ta trọn chẳng làm vậy". Như vậy chỗ bắt chước cổ nhân, có nghĩa là bắt chước cái hay, cái đẹp của cổ nhân để tạo thành cái hay, cái đẹp cho dương thế, để mong sao cho Tổ đ́nh hưng thịnh, cho Phật pháp xưng minh. Đó chính là cái hoài bảo chung của những người con Phật.
Sách Thiền Lâm Bảo Huấn này được lưu truyền tại Việt Nam có ba bản khác nhau. Bản thứ nhất được khắc từ năm Mậu Thân, niên hiệu Cảnh Trị năm thứ sáu đời Lê, và được tàng trữ tại chùa Khán Sơn ở Thăng Long thành. Bản thứ hai được khắc vào năm Quư Sửu và được tàng trử tại chùa Xuân Áng huyện Lương Tài. Hai bản này duy chỉ có phần chính văn, không có phần chú thích. Bản thứ ba được khắc ở năm Mậu Ngọ, năm Tự Đức thứ 11, và được tàng trữ tại chùa Linh Thiền núi Long Đội, tỉnh Hà Nam. Bản này có phầm âm nghĩa và chú thích của Vân Thê Kiến Sư.
Ba bản trên đây đều bằng Hán văn, và đă được lưu truyền tại Việt Nam trải qua nhiều thời đại. Nhưng trong thời đại nào, sách Bảo Huấn này vẫn được coi là bộ sách giáo khoa của Phật giáo. V́ lẽ, trong bất cứ một hội Hạ hay một trường Phật học nào, cũng đều thấy có chương tŕnh học hay giảng Thiền Lâm Bảo Huấn.
Phần nguyên bản của sách Thiền Lâm Bảo Huấn này th́ y cứ nới chính bản trong "Đại Chính Tân Tu Đại Tạng Kinh" tập thứ 48, từ trang 1016 - 1040. Phần chú thích th́ y cứ vảo bản chú thích của Vân Thê Kiến Sư Trung Hoa, và bản Nhật dịch Thiền Lâm Bảo Huấn tập thứ 4 trong "Quốc Dịch Thiền Tông Tùng Thư" của Nhật Bản.
Trong những phần phiên âm, dịch nghĩa và chú thích trong sách Thiền Lâm Bảo Huấn này chắc không thể tránh sao khỏi được chỗ khuyết điểm sai lầm, nếu các bậc cao minh độc giả nhận thấy có những chỗ sai lầm đó, xin vui ḷng phủ chính, để sẽ được sửa lại hoàn hảo hơn ở lần tái bản sau.
Phật lịch 2516, mùa Xuân năm Quư Sửu 1973.
Dịch giả cẩn chí,
Sa môn Thích Thanh Kiểm.
Thiền Lâm Bảo Huấn
Sa môn Tịnh Thiên đất Đông Ngô trùng tập.
Sa môn Thích Thanh Kiểm, dịch và chú thích.
-o0o-
THIỀN LÂM BẢO HUẤN TỰ
Bảo Huấn giả, tích Diệu Hỷ, Trúc Am, chu mao Giang Tây, Vân Môn thời cộng tập. Dư Thuần Hy gian, du Vân Cư, đắc chi Lăo tăng Tổ Am. Tích kỳ niên thâm đố tổn, thủ vĩ bất hoàn. Hậu lai hoặc kiến vu Ngữ lục Truyện kư trung, tích chi thập niên cận ngũ thập thiên dư. Nhưng thủ Dương Kỳ Hoàng Long, hạ chí Phật Chiếu, Giản Đường, chư lăo Di ngữ, tiết tập loại tam bách thiên. Kỳ sở đắc hữu tiên hậu, nhi bất di cố kim vị thuyên thứ. Đại khái sử học giả, tước thế lợi nhân ngă, xu đạo đức nhân nghĩa nhi dĩ. Kỳ văn lư ưu du b́nh dị, vô cao đản hoang mạc quư dị chi tích. Thực khả dĩ trợ nhập đạo chi viễn du dă. Thả tương san mộc, di quảng lưu truyền, tất hữu đồng chí chi sĩ, nhất kiến nhi tâm hứa giả. Dư tuy lăo tử khâu hác, nhi chí nguyện túc hỷ.
Đông Ngô, Sa Môn Tịnh Thiện thư.
BÀI TỰA THIỀN LÂM BẢO HUẤN
Sách Bảo Huấn do hai ngài Diệu Hỷ (1) và Trúc Am (2) cùng soạn tập trong một am cỏ, khi ở chùa Vân Môn đất Giang Tây. Khoảng niên hiệu Thần Hy (3), tôi tới chùa Vân Cư, may mắn được tặng cuốn sách này ở một vị lăo Tăng Tổ Am. Rất tiếc sách này đă lâu năm, nên bị mối mọt làm rách nát, đầu sách và cuối sách không c̣n chu toàn. Sau đó những lời lẽ trong sách này lại thấy được ghi chép trong các Ngữ lục và Truyện kư nên tôi mới thu thập lại trong khoảng mười năm trời, được tất cả hơn năm mươi thiên. Tiếp đó tôi lại trích thêm phần Di ngữ của các ngài Dương Kỳ, Hoàng Long (4), rồi đến Ngữ lục của các lăo Tăng như Phật Chiếu (5) và Giản Đường (6), rồi tự ḿnh lại tiết giảm, tu chỉnh, chia loại mà hợp thành ba trăm thiên. Trong các thiên này v́ chỗ lựa chọn được có trước sau mà xếp đặt ở trước ở sau, chớ không theo chỗ lần lượt xưa nay. Đại để chỉ khiến cho người học loại bỏ được thế tục, quyền lợi, nhân ngă, để đạt tới chỗ đạo đức nhân nghĩa mà thôi. Lời văn và ư nghĩa của sách này th́ dồi dào b́nh dị, không có những vết tích mông lung, mơ hồ, dối trá, thực đúng là cái đầu mối để giúp người vào đạo. V́ vậy, nên tôi cho đem khắc vào gỗ để lưu truyền được sâu rộng. Tất sẽ có những kẻ sĩ đồng chí nếu một khi thấy được việc làm này mà để tâm tùy hỷ, th́ tôi dẫu chết già nơi hang núi chăng nữa, nhưng cái chí nguyện của tôi cũng đă viên măn rồi vậy.
Sa Môn Tịnh Thiện, đất Đông Ngô viết.
CHÚ THÍCH:
(1) Diệu Hỷ: tức Đại Tuệ Phổ Chiếu Lâm thiền sư, pháp tự của Phật Quả Khắc Cần thiền sư, đời thứ 15 phái Nam Nhạc.
(2) Trúc Am: Long Tương Trúc Am Sĩ Khuê thiền sư, pháp tự của Phật Nhàn Thanh Viên thiền sư, đời thứ 15 phái Nam Nhạc.
(3) Thuần Hy: Niên hiệu Thuần Hy, đời vua Tống Hiếu Tôn.
(4) Hoàng Long: Hoàng Long Tuệ Nam, pháp tự của Thanh Sương Sở Viên thiền sư, đời thứ 11 phái Nam Nhạc.
(5) Phật Chiếu: Đức Quang Phật Chiếu Chuyết Am thiền sư, ở chùa Dục Vương thuộc Minh Châu, pháp tự của Tông Cảo Đại Tuệ thiền sư, đời thứ 16 phái Nam Nhạc.
(6) Giản Đường: Giản Đường Hành Cơ thiền sư, ở chùa Quốc Thanh, pháp tự của Hộ Quốc Cảnh Nguyên thiền sư, đời thứ 16 phái Nam Nhạc.
-o0o-
1.- CHỮ HÁN: Minh Giáo Tung Ḥa Thượng viết: Tôn mạc tôn hồ đạo, mỹ mạc mỹ hồ đức. Đạo đức chi sở tồn, tuy thất phu phi cùng dă, đạo đức cho sở bất tồn, tuy vương thiên hạ phi thông dă. Bá Di, Thúc Tề tích chi ngă phu dă, kim dĩ kỳ nhân nhi tỷ chi, nhi nhân gia hỷ. Kiệt, Trụ, U, Lệ tích chi nhân chủ dă, kim dĩ kỳ nhân nhi tỷ chi, nhi nhân giai nộ. Thị cố học giả hoạn đạo đức chi bất sung hồ thân, bất hoạn thế vị chi bất tại hồ kỷ.
Đàm Tân Tập.
THIỀN LÂM BẢO HUẤN (1)
Sa môn Tịnh Thiên (2) đất Đông Ngô trùng tập.
Sa môn Thích Thanh Kiểm, dịch và chú thích.
Quyển Thứ Nhất
1.- DỊCH NGHĨA: Minh giáo Tung (3) Ḥa Thượng nói: Tôn chẳng ǵ tôn bằng đạo, đẹp chẳng ǵ đẹp bằng đức. Người có đạo đức tuy là kẻ thất phu (4) cũng không phải là cùng, kẻ không có đạo đức, tuy là đấng vương giả cũng không phải là thông. Bá Di, Thúc Tề (5) xưa kia là người chết đói; đời nay, nếu người ta lấy đó để so sánh th́ mọi người đều mừng. Kiệt, Trụ (6), U, Lệ (7) xưa kia là đấng nhân chủ; đời nay, nếu người ta lấy đó để so sánh th́ mọi người đều giận. Thế nên, người học giả chỉ lo phần đạo đức của ḿnh không trọn vẹn, chứ đừng lo thế vị không đến với ḿnh.
Đàm Tân Tập.
CHÚ THÍCH:
(1) Thiền Lâm Bảo Huấn: Thiền Lâm Bảo Huấn, hoặc c̣n gọi là Thiền Môn Bảo Huấn: Lời dạy quư báu trong rừng Thiền.
(2) Đông Ngô: Thuộc địa phương Dương Châu bên Trung Hoa.
(3) Minh Giáo Tung: Pháp tự của Động Sơn Hiểu Thông đời thứ 10 phái Thanh Nguyên, cũng có tên là Phật Nhật Khế Cảo, con họ Lư đất Tô Châu, trụ tŕ chùa Vĩnh Anh, trước tác các bộ sách: "Thiền Môn Định Tổ Đồ", "Chính Tông Kư", "Phụ Giáo Thiên"... Đời vua Nhân Tôn được ban tên hiệu là Minh Giáo.
(4) Thất phu: Thất phu và thất phụ chỉ vào người b́nh dân.
(5) Bá Di, Thúc Tề: Y vào Sử Kư Liệt Truyện, Bá Di và Thúc Tề đều là con vua nước Cô Trúc đời nhà Ân, nhường nhau làm vua, rồi bỏ nước trốn đi. Sau vua Vũ Vương đánh nhà Ân, hai người ra níu cương ngựa lại can. Vua Vũ Vương sau khi được nước, lập thành nhà Chu, hai anh em không thèm ăn gạo của nhà Chu, bỏ vào núi Thú Dương ở ẩn dật ăn rau, sau bị chết đói.
(6) Kiệt, Trụ: Y vào Sử Kư th́ vua Kiệt là con của Đế Phát cuối đời nhà Hạ; Trụ là con vua Đế Ất cuối đời nhà Thương, đều là hai bạo quân thời xưa.
(7) U, Lệ: Theo Sử Kư Bản Kỷ, U Vương là con của Tuyên Vương đời nhà Chu; Lệ Vương là con của Di Vương cũng đời nhà Chu, đều là những ông vua hiếu lợi ngu ngốc.
2.- CHỮ HÁN: Minh Giáo viết: Thánh hiền chi học, cố phi nhất nhật nhi cụ, nhật bất túc kế chi dĩ dạ, tích chi tuế nguyệt, tự nhiên khả thành. Cố viết: Học dĩ tụ chi, vấn dĩ biện chi. Tư ngôn, học phi vấn biện vô do phát minh. Kim học giả sở chí hăn hữu phát nhất ngôn vấn biện ư nhân giả, bất tri tương hà dĩ tỳ trợ tính địa, thành nhật tân chi ích hồ.
Cửu Phong Tập.
2.- DỊCH NGHĨA: Ngài Minh Giáo nói: Cái học của Thánh hiền, cố nhiên chẳng phải một ngày mà đủ, ngày chẳng đủ th́ kế đêm, rồi chứa góp hàng tháng hàng năm tự nhiên sẽ thành tựu. Nên nói: Học để tu tập, nói để biện minh (1). Câu này có nghĩa là, nếu học mà không biện vấn th́ không do đâu mà phát minh. Đời nay ít có những người học thường nêu ra câu hỏi để vấn biện với người, như vậy không biết đem cái ǵ để giúp ích cho tính địa (2), trở thành cái lợi ích đổi mới mỗi ngày vậy ư!
Cửu Phong Tập(3) .
CHÚ THÍCH:
(1) Học để tu tập, hỏi để biện minh: Văn lấy ở quẻ Càn trong Kinh Dịch: "Người quân tử học để tu tập, hỏi để biện minh.
(2) Tính địa: Viết tắt ở chữ bản tính tâm địa.
(3) Cửu Phong Tập: Tập này của Thiều Công soạn (nhưng không phải là định thuyết).
3.- CHỮ HÁN: Minh Giáo viết: Thái Sử Công độc Mạnh Tử, chí Lương Huệ Vương vấn, hà dĩ lợi ngô quốc, bất giác tri quyển trường thán! Ta hồ lợi thành loạn chi thủy dă. Cố Phu Tử hăn ngôn lợi. Thường pḥng kỳ nguyên giả. Nguyên giả thủy dă. Tôn sùng bần tiện, hiếu lợi chi tệ, hà dĩ biệt yên. Phù tại công giả, thủ lợi bất công tắc pháp loạn, tại tư giả, dĩ khi thủ lợi tắc sự loạn. Sự loạn tắc nhân tranh bất b́nh, pháp loạn tắc nhân oán bất phục. Kỳ bội lệ đấu tranh, bất cố tử vong giả, tự thử phát hỹ. Thị bất diệc lợi thành, loạn chi thuỷ dă. Thả Thánh hiền thâm giới, khử lợi tôn tiên nhân nghĩa. Nhi hậu thế thượng hữu thị lợi tương khi thương phong bại giáo giả hà hạn. Huống phục công nhiên, trương kỳ chinh lợi đạo nhi hành chi, dục thiên hạ phong tục chính nhi bất kiêu bất bạc, kỳ khả đắc hồ!
Đàm Tân Tập.
3.- DỊCH NGHĨA: Ngài Minh Giáo nói: Thái Sử Công (1) đọc sách Mạnh Tử tới chỗ Lương Huệ Vương hỏi thầy Mạnh Tử (2), đem ǵ để lợi cho nước tôi, bất giác để sách xuống mà thở dài. Than ôi! Lợi cái mầm mống của loạn, nên Phu Tử (3) ngài ít nói đến lợi, để đề pḥng cái gốc. V́ gốc là mầm móng phát sinh. Người tôn quư kẻ bần tiện, đối với cái tệ hiếu lợi th́ đều giống nhau. Ôi! Người ở chỗ công, nếu lấy lợi không công bằng, thời làm rối loạn pháp luật, kẻ ở chỗ riêng, nếu lấy lợi bằng cách lừa bịp, thời làm rối loạn sự việc. Sự việc rối loại thời nhân sự bất b́nh, pháp luật rối loạn thời nhân dân chẳng phục. Gây ra mối họa xung đột rồi cùng nhau đấu tranh, chẳng đoái hoài đến cảnh chết chóc cũng v́ thế mà phát sanh. Đó chẳng phải chỉ v́ lợi mà trở thành cái mầm mống rối loạn đấy ư? Như các bậc Thánh hiền xưa kia th́ lại cảnh giới, bỏ cái lợi tôn điều nhân nghĩa, mà người đời sau lại cậy mối lợi để dối trá lẫn nhau, làm tổn thương đến phong tục, bại hoại đến thanh giáo không có giới hạn, lại c̣n công nhiên noi theo con đường tranh danh đoạt lợi để đi, mà muốn phong tục tốt trong thiên hạ không phải không mờ há lại được vậy ư!
Đàm Tân Tập.
CHÚ THÍCH:
(1) Thái Sử Công: Tên chức quan, chỉ vào Tư Mă Đàm. Đàm là con của Thái Sử Hỷ.
(2) Mạnh Tử: Người đất Nghiệp thời đại Chiến Quốc tên là Kha, tên chữ là Tử Dư, môn đệ của Tử Tư, tường thuật ư của Trọng Ni, làm ra sách Mạnh Tử gồm bảy thiên, đời sau được tôn là Á Thánh, nghĩa là giỏi gần bằng đức Khổng Tử.
(3) Phu Tử: Chỉ vào ngài Khổng Tử, người nước Lỗ thời Chiến Quốc (nhà Chu). Sanh ngày 17 tháng 8 năm thứ 21 đời Chu Linh Vương, mất năm thừ 40 đời Chu Kính Vương (B.C. 551 - 479), tên là Khưu, tên chữ là Trọng Ni, là ông tổ của Nho giáo, làm đến chức quan Đại Tư Khấu ở nước Lỗ, v́ bất đắc chí bèn đi chu du các nước trong mười ba năm, nhưng vẫn không đắc dụng, tới năm 68 tuổi Ông lại trở về nước Lỗ, soạn lại Kinh Thi, Kinh Thư, định lại Kinh Lễ, Kinh Nhạc, phê b́nh Kinh Dịch, làm ra Kinh Xuân Thu, học tṛ có đến ba ngàn người, đời sau được tôn xưng là "Chí Thánh Tiên Sư".
4.- CHỮ HÁN: Minh Giáo viết: Phàm nhân sở vi chi ác, hữu hữu h́nh giả, hữu vô h́nh giả, Vô h́nh chi ác hại nhân giả dă, hữu h́nh chi ác sát nhân giả dă. Sát nhân chi ác tiểu, hại nhân chi ác đại. Sở dĩ du yến trung hữu chậm độc, đàm tiếu trung hữu qua mâu, đường áo trung hữu hổ báo, lân hạng trung hữu Nhung, Địch. Tự phi Thánh hiền tuyệt chi ư vị manh pḥng chi ư lễ pháp, tắc kỳ vi hại dă, diệc bất thậm hồ.
Tây Hồ Quảng Kư.
4.- DỊCH NGHĨA: Ngài Minh Giáo nói: Phàm con người làm điều ác, có điều ác hữu h́nh, có điều ác vô h́nh. Phần ác vô h́nh là việc hại người, phần ác hữu h́nh là việc giết người. Cái ác giết người th́ nhỏ, cái ác hại người th́ lớn. Sở dĩ trong tiệc yến ẩm có chất độc của loài chim chậm (1), trong chỗ cười đùa có chứa ẩn các loài giáo mác, trong nhà sâu kín có hổ báo, trong ngơ hẻm bên có rợ Nhung, Địch (2). Nếu tự ḿnh không phải là Thánh hiền, không tận diệt khi nó hăy chưa manh nha, không pḥng ngừa bằng lễ, pháp (3), thời cái hại đó không thể lường được.
Tây Hồ Quảng Kư.
CHÚ THÍCH:
(1) Chim Chậm: H́nh thù giống chim ưng lớn như chim thứu, màu tía và xanh lợt, cổ dài bảy tám tấc, là loài chim rất độc, nếu đem cánh nó khuấy lên rượu uống th́ chết ngay.
(2) Rợ Nhung, Địch: Ngày xưa người Trung Hoa gọi những nguời chưa khai hóa ở phương Bắc là Địch.
(3) Lễ Pháp: Gọi tắt ở chữ lễ nghĩa, giáo pháp.
5.- CHỮ HÁN: Minh Giáo viết: Đại Giác Liên Ḥa Thượng, trụ Dục Vương. Nhân nhị Tăng tranh thí lợi bất dĩ. Chủ sự mạc năng đoán. Đại Giác hô chí trách chi viết: "Tích Bao Công phán Khai Phong, dân hữu tự trần, dĩ bạch kim bách lạng kư ngă giả vong hỹ. Kim hoàn kỳ gia, kỳ tử bất thụ vọng công triệu kư tử hoàn chi. Công thán dị, tức triệu kỳ tử ngữ chi. Kỳ tử từ viết, tiên phụ tồn nhật vô bạch kim tư kư tha thất. Nhị nhân cố nhượng cửu chi, công bất đắc dĩ trách, phó tại thành tự quán, tu minh phúc dĩ tiến vong giả". Dư mục đổ kỳ sự. Thả trần lao trung nhân, thượng năng sơ tài mộ nghĩa như thử. Nhĩ vi Phật đệ tử, bất thức liêm sĩ nhược thị. Toại y Tùng lâm pháp thấn chi.
Tây Hồ Quảng Kư.
5.- DỊCH NGHĨA: Ngài Minh Giáo nói: Đại Giác Liên Ḥa thượng (1) khi ở chùa Dục Vương. Nhân có hai ông Tăng tranh căi nhau về phần thí lợi (2), vị chủ sự (3) không hay quyết đoán được. Đại Giác Ḥa thượng liền gọi đến mắng rằng: "Trước Bao Công làm tài phán (4) ở đất Khai Phong, có người dân đến tự tŕnh bày: - Có người đem số bạc 100 lạng gởi tôi rồi mất, nay tôi đem số bạc đó trả lại cho người con của ông ta, nhưng người đó không chịu nhận, vậy mong Ông cho gọi người đó để trả lại hộ. Ông rất kinh dị, liền cho gọi người con đó nói rơ sự việc, nhưng người đó cố từ và nói: - Ngày sinh thời, cha tôi không hề có bạc riêng để gởi người khác. Hai người cố nhường nhau măi, ông bất đắc dĩ phải đem số bạc cúng vào chùa, làm việc phúc thiện để truy tiến cho người mất". Ta mục kích thấy việc đó. Ḱa như, trong chốn trần lao (5), cũng c̣n hay khinh tài trọng nghĩa như vậy, huống hồ các người là đệ tử Phật lại chẳng biết liêm sĩ hay sao? Ḥa thượng liền y pháp của Tùng lâm đuổi hai vị Tăng ra khỏi chùa.
Tây Hồ Quảng Kư.
CHÚ THÍCH:
(1) Đại Giác Liên Ḥa thượng: Đại Giác Liên Ḥa thượng trụ tŕ chùa Dục Vương thuộc Minh Châu, pháp tự của ngài Hoài Trừng đời Thanh Nguyên thứ 14.
(2) Thí lợi: Của bố thí. Hàng Tăng th́ đem pháp của đức Phật giảng cho người nghe gọi là pháp thí, trái lại khi các tín đồ đem đồ vật của cải cúng dường chư Tăng, gọi là tài thí, nên gọi là thí lợi.
(3) Chủ sự: Vị duy Na trong chốn Tùng lâm.
(4) Bao Công làm tài phán: Bao Công, tên chữ là Hy Nhân làm quan đến chức Ngự Sữ. Thiên tính nghiêm khắc, chưa từng có cười cợt, ngày làm việc quan ở đất Khai Phong, có người dân là Lư Giác An sanh con c̣n nhỏ dại, nhân bị bịnh bèn đem 100 lạng bạc gởi Trương Huệ Minh rồi Giác An mất. Sau Huệ Minh đem bạc trả lại người con của Giác An, nhưng người con không chịu nhận. Một bên bảo v́ của nên trả lại. Một bên bảo cha không có của nên không nhận. Tài phán là ṭa án xét hỏi và phán quyết.
(5) Trần lao: Người tại gia. Kinh Lăng Nghiêm nói: "Ô nhiễm gọi là trần, phiền năo làm rối loạn gọi là lao".
6.- CHỮ HÁN: Đại Giác Liên Ḥa thượng, sơ du Lư Sơn. Viên Thông Nột thiền sư nhất kiến trực dĩ đại khí kỳ chi. Hoặc viết: "Hà tự nhi tri chi". Nột viết: "Tư nhân trung chính bất ỷ, động tĩnh tôn nghiêm, gia dĩ đạo học, hành nghị, ngôn giản tận lư. Phàm nhân tư bẩm như thử, tiển bất hữu thành khí giả".
Cửu Phong Tập.
6.- DỊCH NGHĨA: Đại Giác Liên Ḥa thượng, lần đầu tiên du hành đến Lư Sơn (1), Viên Thông Nột thiền sư (2) thoạt thấy, liền đem đại khí (3) để kỳ vọng ở người. Hoặc có kẻ nói: "Ngài căn cứ vào đâu mà biết?" Nột thiền sư đáp:"Người ấy trung chính (4) không nghiêng ngả, động tĩnh tôn nghiêm, lại thêm vào đó phần đạo học, làm việc ngay thẳng, nói ít mà lư chu. Phàm con người có tư bẩm như thế, ít có ai mà chẳng thành đại khí".
Cửu Phong Tập.
CHÚ THÍCH:
(1) Lư Sơn: Núi Lư Sơn ở phía Tây Bắc phủ Nam Khang Trung Quốc.
(2) Viên Thông Nột: Pháp tự của Đổng Sơn Tử Vinh thiền sư, trụ tŕ chùa Viên Thông Giang Châu.
(3) Đại khí: Đồ quí, ví cho người có tài năng hay làm được việc lớn.
(4) Trung chính: Trung nghĩa là làm đúng mức, chính là không thiên lệch.
7.- CHỮ HÁN: Nhân Tổ Hoằng Hựu sơ, khiển ngân đang tiểu sứ tŕ lục đề xích nhất thư, triệu Viên Thông Nột, trụ Hiếu Từ đại già lam. Nột xưng tật bất khởi. Biểu sớ Đại Giác ứng chiếu. Hoặc viết: "Thánh Thiên Tử kỳ sùng đạo đức, ân bị tuyển thạch, sư hà cố từ". Nột viết: "Dư lạm sư Tăng luân, thị thính bất thông, hạnh an lâm hạ, phạn sơ ẩm thủy, tuy Phật Tổ hữu sở bất vi, huống kỳ tha dă?" Tiên triết hữu ngôn: "Đại danh chi hạ, nan dĩ cửu cư". Dư b́nh sinh hành tri túc chi kế, bất dĩ thanh lợi tự lụy. Nhược yếm vu tâm, hà nhật nhi túc. Cố Đông Pha thường viết: "Tri an tắc vinh, tri túc tắc phú". Tỵ danh toàn tiết, thiện thủy thiện chung, tại Viên Thông đắc chi hỹ.
Hành Thực.
7.- DỊCH NGHĨA: Năm đầu niên hiệu Hoằng Hựu thời vua Nhân Tổ (1), vua phái khiển sứ giả đem chiếu thư (2), triệu Viên Thông Nột thiền sư trụ tŕ Hiếu Từ đại già lam (3). Nột thiền sư cáo tật không trở dậy, phái Đại Giác Ḥa thượng tiếp nhận chiếu biểu. Có người nói: "Thánh Thiên Tử sùng chuộng đạo đức, ơn gội khắp núi rừng, ngài tại sao lại cố từ?" Nột thiền sư đáp: "Ta lạm nhập vào hàng Tăng, sự thấy nghe chưa thông suốt, may mắn được an phận ở dưới rừng, ăn rau uống nước lă, tuy là việc Phật Tổ cũng c̣n có chỗ làm chẳng được, huống hồ làm việc khác vậy ư". Tiên triết có nói: "Dưới chỗ đại danh (4) khó thể ở lâu được". Ta từ thuở b́nh sinh, thực hành kế tri túc, tự ḿnh không bận vào đường danh lợi. Nếu đă chán trong nơi tâm th́ ngày nào mà chả đủ. Nên Đông Pha (5) thường nói: "Biết an thời vinh hiển, biết đủ thời giàu sang". Vậy nên lánh được danh th́ toàn tiết, trước và sau toàn thiện; đó là những điểm sở đắc ở Viên Thông vậy.
Hành Thực.
CHÚ THÍCH:
(1) Nhân Tổ: Vua Nhân Tôn đời nhà Tống.
(2) Sứ giả đem chiếu chư: Dịch ở chữ Ngân đang tiểu sứ tri lục đề xích nhất thư. Ngân đang tiểu sứ tức là chức hoạn quan hầu cận vua. Lục đề xích nhất thư, nghĩa là tờ chiếu viết vào tấm lụa màu xanh dài một thước một tấc.
(3) Đại già lam: Ngôi chùa kiến trúc rộng răi quy mô, có đông Tăng chúng cư trụ.
(4) Đại danh: Danh vọng to lớn, tên tuổi lừng lẫy.
(5) Đông Pha: tức Tô Đông Pha, một văn hào Trung Quốc.
8.- CHỮ HÁN: Viên Thông Nột Ḥa thượng viết: Tích mệnh giả tại trượng, thất trượng tắc điên. Độ giả mệnh tại chu, thất chu tắc nịch. Phàm lâm hạ nhân, tự vô sở thủ, hiệp ngoại thế dĩ vi trọng giả, nhất đán thất kỳ sở hiệp, giai bất năng miễn điên nịch chi hoạn dă.
Lư Sơn Dă Lục.
8.- DỊCH NGHĨA: Viên Thông Nột Ḥa thượng nói: Tính mệnh của người khoèo (1) nhờ vào gậy, mất gậy th́ bị ngă. Tính mệnh của kẻ qua đ̣ nương vào thuyền, mất thuyền th́ đắm. Phàm người ở chốn tùng lâm, tự ḿnh không duy tŕ lấy đạo đức ở nội tâm, lại nương cậy vào quyền thế ở bên ngoài, nhất đán cái thế đó mất đi, đều không thế tránh khỏi cái họa khuynh đảo (2).
Lư Sơn Dă Lục.
CHÚ THÍCH:
(1) Khoèo: Bị tật què cả hai chân.
(2) Khuynh đảo: Nghiêng ngửa đổ vỡ.
9.- CHỮ HÁN: Viên Thông Nột viết: Tích Bách Trượng Đại Trí thiền sư kiến tùng lâm, lập qui củ, dục cứu Tượng, Quư bất chính chi tệ. Tằng bất tri, Tượng, Quư học giả, đạo qui củ, dĩ phá Bách Trượng chi tùng lâm. Thượng cổ chi thế, tuy sào cư huyệt xứ, nhân nhân tự luật. Đại trí chi hậu tuy cao đường quảng hạ, nhân nhân tự phế. Cố viết: "An nguy đức giả, hưng vong số dă". Cẩu đức khả tương, hà tất tùng lâm cẩu số khả bằng hạt dụng quy củ.
Dă Lục.
9.- DỊCH NGHĨA: Viên Thông Nột thiền sư nói: Ngày xưa Bách Trượng Đại Trí (1) thiền sư kiến lập tùng lâm, đặt ra qui củ (2) muốn cứu văn cái tệ bất chính đời Tượng Quư (3). Nào ngờ đâu, người học ở đời Tượng Quư, lại trộm qui củ để phá hoại tùng lâm của Bách Trượng. Người đời thượng cổ, tuy nằm hang ở lỗ, nhưng ai nấy đều tự đặt ḿnh trong luật lệ. Người đại trí trở về sau, tuy thênh thang trong nhà cao cửa rộng, nhưng ai nấy đều tự bỏ mất mẫu mực. Cho nên nói: "An nguy ở đức (4) vậy, hưng vong ở số vậy". Nếu nương vào đức th́ hà tất phải dựng ra tùng lâm, nếu bằng vào số thời cần ǵ phải dùng đến quy củ.
Dă Lục.
CHÚ THÍCH:
(1) Bách Trượng Đại Trí: Truyền Đăng Lục quyển 6 chép: "Bách Trượng là pháp tự của Mă Tổ Đạo Nhất tên là Hoài Hải, ở núi Bách Trượng thuộc Hàng Châu, tên hiệu là Đại Trí, soạn bộ Bách Trượng Thanh Qui cho thiền tông".
(2) Qui củ: Qui là cái đồ làm h́nh tṛn; củ là cái khuôn làm h́nh vuông, nên qui củ có nghĩa là luật lệ.
(3) Tượng, Quí: Đức Phật tịch diệt sau 500 năm th́ giáo pháp của ngài thuộc thời chánh pháp, sau 1000 năm là thời Tượng pháp, sau 10.000 năm là thời Mạt pháp.
(4) An nguy ở đức: Lời của Tấn Đàm Tử: An nguy đức dă, hưng vong số dă. Đức là người có đức th́ chốn tùng lâm an, không có đức th́ chốn tùng lâm nguy. Số là thời vận; nghĩa là an nguy ở người nhưng hưng vong ở thời vận.
10.- CHỮ HÁN: Viên Thông vi Đại Giác viết: Cổ thánh trị tâm ư vị mạnh, pḥng t́nh ư vị loạn. Cái dự bị tắc vô hoạn. Sở dĩ trùng môn kích thác dĩ đăi bạo khách, nhi thủ chư dự dă, sự dự vi chi tắc dị, thốt vi chi cố nan. Cổ chi hiền triết hữu chung thân chi ưu nhi vô nhất triêu chi hoạn giả, thành tại vu tư.
Cửu Phong Tập.
10.- DỊCH NGHĨA: Viên Thông thiền sư bảo Đại Giác rằng: Bậc thánh xưa kia trị tâm ở lúc chưa manh nha, ngừa t́nh ở lúc chưa rối loạn. V́ lẽ dự bị thời không có lo sợ. Sở dĩ làm cửa ải, điểm mơ canh (1) để ngừa bạo khách (2) mà cần phải dự bị. Vậy nên, việc ǵ có dự bị trước khi thực hiện thời dễ, cẩu thả thời khó. Hiền triết thời xưa kia, v́ chung thân lo lắng (3) nên không có cái hoạn nạn bất ngờ. Chính thực là nghĩa ấy vậy.
Cửu Phong Tập.
CHÚ THÍCH:
(1) Làm cửa ải, điểm mơ canh: Dịch ở chữ "Trùng môn kích thác", thuộc quẻ Lôi Địa Dự trong kinh Dịch. Quẻ này Khôn ở dưới, Chấn ở trên. Chấn có tính động, Khôn có tính thuận, hành động mà thuận ḥa nên vui vẻ, vậy mới đặt tên là quẻ Dự. Dự có nghĩa là vui vẻ sung sướng. Họ Dương nói: "Sông ng̣i và đường cái thông suốt, thời kẻ bạo khách sẽ qua lại dễ dàng, nên phải có kế hoạch để đề pḥng. Vậy nên cần phải dự bị trước. Nghĩa là phải làm cửa ải để ngăn họ, phải điểm mơ canh để cảnh giác họ, khiến họ không có lối tự do xâm nhập. V́ hai hào âm ở trên là tượng trưng cho "trùng môn"; một hào dương ở dưới là tượng trưng cho "kích thác"; ba hào âm ở trong là tượng trưng cho "duyệt dự". Tóm lại nghĩa là có pḥng bị th́ được vui vẻ.
(2) Bạo khách: Trộm cướp.
(3) Chung thân lo lắng: Chung thân ưu, thiên Ly Lâu trong sách Mạnh Tử chép: "Quân tử hữu chung thân chi ưu, vô nhất triêu chi hoạn dă". Nghĩa là người quân tử suốt đời lo lắng làm sao tiến kịp với thánh hiền, nên không có cái tai họa bất ngờ đưa lại.
11.- CHỮ HÁN: Đại Giác Liên Ḥa thuợng viết: Ngọc bất trác bất thành khí, nhân bất học bất tri lư. Kim chi sở dĩ tri cổ, hậu chi sở dĩ tri tiên. Thiện giả khả dĩ vi pháp, ác giả khả dĩ vi giới. Lịch quan tiền bối lập thân dương danh ư đương thế giả, tiển bất học vấn nhi thành chi hỹ.
Cửu Phong Tập.
11.- DỊCH NGHĨA: Đại Giác Liên Ḥa thượng nói: Ngọc chẳng dũa thời không thành đồ dùng, người chẳng học thời không biết đạo lư. Nay sở dĩ biết được xưa (1), sau sở dĩ biết được trước. Điều thiện th́ đáng được bắt chước, điều ác th́ lấy giới làm răn. Các bậc tiền bối nối tiếp nhau lập thân dương danh ở đương thời, ít có ai chẳng nương vào học vấn mà thành tựu.
Cửu Phong Tập.
CHÚ THÍCH:
(1) Nay sở dĩ biết được xưa: Trong tờ Thực Lục Biểu Trạng của Hàn Dũ dâng vua Thuận Tôn hoàng đế có câu: "Kim chi sở dĩ tri cổ, hậu chi sở dĩ tri kim, bất khả khẩu truyền, tất bằng chư sử". Nghĩa là ngày nay sở dĩ biết được việc xưa kia, sau sở dĩ biết được việc ngày nay, không thể bằng ở khẩu truyền, tất nhiên phải y cứ vào sử sách".
12.- CHỮ HÁN: Đại Giác viết: Diệu đạo chi lư, thánh nhân thường ngụ chi ư Dịch. Chí Chu suy tiên vương chi pháp hoại, lễ nghĩa vong, nhiên hậu kỳ ngôn dị thuật giáng xuất nhi loạn tục. Đăi ngă Thích Ca nhập Trung thổ, truân dĩ Đệ nhất nghĩa đế thị nhân nhi thủy mạt thiết vi từ bi dĩ hóa quần sanh, diệc sở dĩ xu thời dă. Tự sinh dân dĩ lai, thuần phác vị tán, tắc Tam Hoàng chi giáo, giản nhi tố Xuân dă. Cập t́nh đậu nhật tạc, tắc Ngũ Đế chi giáo tường nhi văn Hạ dă. Thời dữ thế dị, t́nh tùy nhật thiên, cố Tam vương chi giáo mật nhi nghiêm Thu dă. Tích Thương Chu chi cao thệ, hậu thế học giả cố hữu bất năng hiểu, tỷ đương thời chi dân thính chi nhi bất vi, tắc tục dữ kim như hà dă. Cập kỳ tệ nhi vi Tần Hán dă, tắc vô sở bất chi hỹ. Cố nhiên thiên hạ hữu bất nhẫn nguyện văn giả. Ư thị ngă Phật Như Lai nhất suy chi, dĩ tính mệnh chi lư Đông dă. Thiên hữu tứ thời tuần hoàn dĩ sinh thành vạn vật, Thánh nhân thiết giáo, điệt tương phù tŕ, dĩ hóa thành thiên hạ, diệc do thị nhi dĩ hỹ. Nhiên chí kỳ cực dă, giai bất năng vô tệ. Tệ giả tích dă. Yếu đương hữu thánh hiền giả, thế khởi nhi cứu chi. Tự Tần Hán dĩ lai, thiên hữu dư tải, phong tục my my du bạc. Thánh nhân chi giáo, liệt nhi đỉnh lập hỗ tương để tư, đại đạo liêu liêu mạc chi phản, lương khả thán dă.
Đáp Thị Lang Tôn Tân Lăo thư.
12.- DỊCH NGHĨA: Đại Giác Ḥa thượng nói: Cái lư của diệu đạo (1), Thánh nhân thường ngụ ở Dịch (2). Đời nhà Chu suy, thời pháp của tiên vương hoại, lễ nghĩa mất. Sau đó những kỳ ngôn dị thuật đua nhau xuất hiện mà phong tục loạn. Kịp đến lúc đạo của Phật Thích Ca ta du nhập Trung thổ (3), thuần đem Đệ nhất nghĩa đế (4) để dạy đời, trước sau thuyết giáo đều lấy Từ bi để tiếp hóa quần sanh, đó cũng chỉ là tùy theo ở thời thế vậy. Từ lúc có sinh dân trở lại, tính thuần phác chưa tan, thời cái giáo của Tam Hoàng (5) giản dị mà tố phác, đó là mùa Xuân vậy. Đến lúc tâm t́nh mỗi ngày một mỏng, cái giáo của Ngũ Đế(6) tường tận mà văn vẻ, đó là mùa Hạ. Thời cùng thế khác nhau, t́nh cũng theo đó mà ngày một thay đổi, nên cái giáo của Tam Vương (7) mật mà nghiêm, đó là mùa Thu. Các bài Cáo, Thệ (8) của Thương, Chu xưa kia, người học ở đời sau cũng c̣n chẳng hiểu, thế nhưng dân đương thời nghe theo mà không trái. Nếu đem so sánh thời biết cái phong tục giữa xưa và nay như thế nào rồi vậy! Cho đến đời nhà Tần, nhà Hán, thời cái tệ đó thật quá sâu rộng, đến nỗi người trong thiên hạ có chỗ chẳng c̣n muốn nghe. Bởi thế đức Phật Như Lai ta xét sự kiện ấy mà dạy cho cái lư tính mệnh (9), đó là mùa Đông vậy. Trời có bốn mùa tuần hoàn để sanh thành vạn vật. Thánh nhân đặt ra giáo lư phù tŕ lẫn cho nhau để hóa thành thiên hạ, cũng chỉ bởi thế thôi. Nhưng cái ǵ đă đến chỗ cùng cực, thời không thể tránh khỏi cái tệ thoái trào, cái tệ đó chính là dấu vết vậy. Cho nên lại cần có những bậc Hiền thánh xuất hiện ở đời để cứu cái tệ đó. Tù nhà Tần, nhà Hán trở lại, trải qua hàng ngàn năm, phong tục bời bời ngày càng phai lạt. Giáo lư của Thánh nhân th́ phân liệt, rồi đua nhau thiết lập, chê trách lẫn nhau, không thể nào trở lại được đạo lớn mênh mang, thực đáng tiếc vậy.
Thư đáp Thị Lang Tôn Tân Lăo (10)[/b].
CHÚ THÍCH:
(1) Lư diệu đạo: Cái chân lư đạo lớn thật nhiệm mầu.
(2) Thánh nhân thường ngụ ở Dịch: Hệ Từ Thượng Truyện trong kinh Dịch chép: "Thiên tôn, địa ty, càn, khôn định hỹ. Ty cao dĩ trần, quí tiện vị hỹ. Đông tĩnh hữu thường, cương nhu đoán hỹ. Phương dĩ loại tụ, vật dĩ quần phân, cát hung sinh hỹ. Tại thiên thành tượng, tại địa thành h́nh, biến hóa kiến hỹ. Thị cố, cương nhu tương ma, bát quái tương dạng". Nghĩa là: "Xem trời cao đất thấp mà định được càn khôn, bày rơ được cao thấp, định ngay được quí tiện. Động tịnh có thói thường, mà phán đoán được cương nhu. Tùy mỗi nhóm để hợp thành từng loài, tùy mỗi vật để chia thành từng nhóm, nhân đó mà sinh ra cát hung. Xem ở trời mà thành ra vô số tượng, xem ở đất mà thấy được vô số h́nh, nhân thế mà thấy quái hào trong Dịch âm biến ra dương, dương hóa ra âm. V́ thế cương nhu cùng mài sát lẫn nhau mà thành ra tám quẻ, rồi tám quẻ lại luân chuyển mà thành những quẻ khác.
(3) Trung thổ: Trung quốc, nước Tàu.
(4) Đệ nhất nghĩa đế: Tiếng Phạn là Para martha-satya. Tàu dịch là Đệ nhất nghĩa đế, hoặc gọi là chân đế, hay Thánh đế có nghĩa là chân lư xác thực thứ nhất. Cũng c̣n gọi là Niết bàn, chân như, thực tướng, trung đạo, pháp giới...
(5) Tam Hoàng: Ba đời vua xưa kia ở bên Tàu: Thái Hạo, Viêm Đế và Hoàng Đế.
(6) Ngũ Đế: Năm đ̣i vua xưa kia ở bên Tàu: Phục Hy, Thần Nông, Hoàng Đế, Đường Nghiêu, Ngu Thuấn.
(7) Tam Vương: Nhà Hạ, Ân, Chu.
(8) Cáo, Thệ: Cáo là lời bố cáo hiểu dụ cho dân chúng trong thiên hạ. Thệ là những bài hịch tuyên đọc trước tướng sĩ để răn trước những h́nh phạt theo quân lệnh.
(9) Cái lư tính mệnh: Thuyết quái trưyện trong kinh Dịch chép: "Tích giả Thánh nhân chi tác Dịch giả, tương dĩ thuận tính mệnh chi lư". Nghĩa là Thánh nhân sở dĩ làm ra Dịch là chỉ muốn thuận theo cái lư của tính mệnh". V́ lư tính mệnh có cả Thiên đạo, nhân đạo và địa đạo.
(10) Thị Lang Tôn Tân Lăo: Thị Lang là tên một chức quan. Tôn Tân làm quan Thị lang đời Tống, tên là Giác, tên chữ là Tôn Tân Lăo, người đất Cao Bưu.
13.- CHỮ HÁN: Đại Giác viết: Phù vi nhất phương chủ giả, dục hành sở đắc chi đạo nhi lợi ư nhân. Tiên tu khắc kỷ, huệ vật, hạ tâm ư nhất thiết, nhiên hậu thị kim bạch như phẩn thổ, tắc tứ chúng tôn nhi qui chi hỹ.
Dữ Cửu Tiên Hủ Ḥa Thượng thư.
13.- DỊCH NGHĨA: Đại Giác Ḥa thượng nói: Ôi! Người làm chủ ở một phương muốn thực hành chỗ sở đắc để lợi người, thời trước hết phải nên khắc kỷ(1), khoan dung với người, để tâm đến hết thảy. Vậy sau coi vàng lụa như phân đất, thời được bốn chúng (2) tôn sùng và quy thuận.
Tờ gởi Cửu Tiên Hủ Ḥa thượng.
CHÚ THÍCH:
(1) Khắc kỷ: Chế ngự cái thị hiếu của ḿnh.
(2) Bốn chúng: Tỳ khưu, Tỳ khưu Ni, Ưu Bà tắc, Ưu bà di.
14.- CHỮ HÁN: Đại Giác viết: Tiền bối hữu thông minh chi tư, vô an nguy chi lự. Như Thạch Môn Thông, Thê Hiền Thuấn, nhị nhân giả, khả vi giới hỹ. Nhiên tắc nhân sinh định nghiệp, cố nan minh biện. Tế tường kỳ nguyên, an đắc bất tri kỳ vi hốt mạn bất tư chi quá dư? Cố viết: "Họa hoạn tàng ư ẩn vi, phát ư nhân chi sở hốt". Dụng thị quan chi, vưu nghi cẩn úy.
Cửu Phong Tập.
14.- DỊCH NGHĨA: Đại Giác nói: Bậc tiền bối có tư chất thông minh, không có cái lo sợ phần an nguy. Như hai sự việc của Thông Thiền Sư chùa Thạch Môn (1), Thuấn Lăo Phu chùa Thê Hiền (2) cũng lấy đó làm răn vậy. Vẫn biết định nghiệp của kiếp người (3) rất khó mà biện minh, nhưng xét kỹ ở nguyên nhân thời sao lại không biết được cái lỗi cẩu thả chẳng suy nghĩ đấy ư? Vậy nên có câu: "Cái họa hoạn nó ẩn náu ở chỗ vi tế, rồi bộc phát ra từ cái chỗ bất cẩn của con người". Lấy đó mà suy xét thời càng phải nên cẩn thận sợ hăi.
Cửu Phong Tập.
CHÚ THÍCH:
(1) Thông Thiền sư chùa Thạch Môn: Chính tên là Thông Uẩn thiền sư trong năm niên hiệu Hàm B́nh, trụ tŕ chùa Thạch Môn, v́ có sự tương tranh với quan Thái thú ở Tương Châu, nên bị cái nhục đánh đ̣n.
(2) Thuấn Lăo Phu chùa Thê Hiền: Thuấn Lăo Phu v́ có tư oán với quan Ḥe Đô, nên đă bị bức bách phải hoàn tục mất hơn nửa năm trời.
(3) Định nghiệp: Tội nghiệp đă ước định từ trước. Nhưng thực sự, nghiệp là tự ḿnh tạo ra nên ḿnh phải chịu lấy quả báo.
15.- CHỮ HÁN: Vân Cư Thuấn Ḥa thượng, tự Lăo Phu, trụ Lư Sơn Thê Hiền nhật, dĩ quận thú Ḥe Đô quan tư phẫn, lụy hoành nghịch dân kỳ y. Văng kinh đô phỏng Đại Giác, Chí Sơn Dương, trở tuyết lữ tể. Nhất tịch hữu khách, huề nhị bộc phá tuyết nhi chí, kiến Lăo Phu như cựu thức, dĩ nhi dịch y bái ư tiền. Lăo Phu vấn chi. Khách viết: "Tích tại Đổng Sơn, tùy sư hà đảm, chi Hán Dương Cán Bộc Tống Vinh dă". Lăo Phu cộng ngữ trù tích, khách ta thán chi cửu. Lăng thần bị phạn tặng bạch kim ngũ lạng, nhưng hoán nhất bộc. Khách viết: "Thử nhi lai văng kinh thành xác hỹ, đạo đồ gián quan bị tất, sư hành cố vô lư hồ". Lăo Phu do thị đắc đạt liễn hạ, suy thử ích tri kỳ nhị nhân b́nh tích sở tồn hỹ.
Cửu Phong Tập.
15.- DỊCH NGHĨA: Vân Cư Thuấn Ḥa thượng,tên chữ là Lăo Phu, ngày c̣n trụ tŕ chùa Thê Hiền ở Lư Sơn, v́ có mối tư oán với quan quận thú Ḥe Đô, nên bị cưỡng bách phải hoàn tục. Ngài sau đó tới kinh đô thăm Đại GHiác Ḥa thượng, khi đến đất Sơ Dương (1), bị tuyết làm ngăn trở, nên phải ở trọ một lữ quán (2). Vào một buổi chiều, có một người khách đem theo hai người hầu phá con đường tuyết mà tới, chợt thấy Lăo Phu như là người quen biết cũ. Rồi ông khách thay áo tới trước thi lễ. Lăo Phu liền hỏi nguyên do. Người khách đáp: "Tôi trước thường theo hầu thầy ở Đổng Sơn, tên là Cán Bộc Tống Vinh ở Hán Dương vậy". Người khách cùng với Lăo Phu cùng nhau kể chuyện cũ tới khuya. Sáng hôm sau người khách lại làm cơm thết đăi, tặng Lăo Phu năm lạng, c̣n gọi một người hầu tới. Rồi người khách nói: "Đứa trẻ này thường hay lui tới tốn kinh thành, biết tất cả đoạn đường gian nan nguy hiểm, nay cho đi đưa đường, xin thầy an tâm chớ lo ngại". V́ thế mà Lăo Phu tới được chốn Kinh thành (3). Xét như vậy, th́ cái lợi ích về chỗ quen biết xưa kia của hai người thật là thắm thiết.
Cửu Phong Tập.
CHÚ THÍCH:
(1) Sơn Dương: Thuộc Sở Châu.
(2) Lữ quán: Quán trọ. Ngày xưa dùng chữ lữ tể. Tể có nghĩa là đi đến và trở về. Ngày nay dùng chữ lữ thay cho chữ tể. Theo chế độ nhà Hán, nơi quán trọ ở các quận, huyện th́ gọi là "xá", ở chốn kinh đô gọi là "tể", nay đều gọi là lữ quán.
(3) Kinh thành: Dịch từ chữ Liễn hạ. Là loại xe riêng cho các vua chúa ngồi,v́ thế chữ Liễn hạ là ám chỉ cho chốn kinh thành.
16.- CHỮ HÁN: Đại Giác viết: Thuấn Lăo Phu phú tính giản trực, bất thức quyền hành hóa thực đẳng sự. Nhật hữu định khóa, tằng bất thiểu dịch. Tuy chích đăng tảo địa, giai cung vi chi. Thường viết: "Cổ nhân hữu nhất nhất bất tác nhất nhật bất thực" chi giới, dư hà nhân dă. Tuy thùy lăo kỳ chí ích kiên. Hoặc viết: "Hà bất sử tả hữu nhân". Lăo phu viết: "Kinh thiệp hàn thử, khởi tọa bất thường, bất dục lao chi".
16.- DỊCH NGHĨA: Đại Giác nói: Thuấn Lăo Phu phú tinh th́ giản dị và trung thực, không biết mọi việc quyền hành (1) hóa thực. Hằng ngày có định khóa, từng không thay đổi thời khắc nào, tuy là những việc thắp đèn quét đất cũng đều tự ḿnh làm lấy. Ngài thường nói: "Cổ nhân đều có răn dạy một ngày chẳng làm thời một ngày chẳng ăn (2). Vậy ta là người thế nào vậy?" Ta tuy tuổi đă già, nhưng chí đó cần phải bền chắc. Hoặc có người nói: "Tại sao không sai khiến người thân cận". Lăo Phu nói: "Bạt thiệp nóng lạnh, đứng ngồi bất thường, nên chẳng muốn phiền nhọc họ".
CHÚ THÍCH:
(1) Quyền hành hóa thực: Quyền hành là quả cân để đo lường nặng nhẹ. Hóa thực nghĩa là kinh doanh buôn bán, ư nói làm việc mà biết cân nhắc lựa chọn th́ gọi là quyền hành hóa thực.
(2) Một ngày chẳng làm thời một ngày chẳng ăn: Lời răn của Bách Trượng Đại Trí thiền sư.
17.- CHỮ HÁN: Thuấn Lăo Phu viết: Truyền tŕ thử đạo, sở quư nhất thiết chân thật. Biệt tà chính khử vọng t́nh, năi trị tâm chi thực. Thức nhân quả minh tội phúc, năi tháo lư chi thực. Hoằng đạo đức tiếp phương lai, năi trụ tŕ chi thực. Lương tài năng thỉnh chấp sự, năi dũng nhân chi thực, sát ngôn hành định khả phủ, năi cầu hiền chi thực. Bất tồn kỳ thực, đồ huyễn hư danh, vô ích ư lư. Thị cố nhân chi tháo lư, duy yếu thành thực, cẩu chấp chí bất du, tuy di hiểm khả dĩ nhất chí.
Nhị sự Thản Nhiên Am tập.
17.- DỊCH NGHĨA: Thuấn Lăo Phu nói: Truyền tŕ đạo pháp, quư nhất ở chỗ chân thật với hết thảy. Phân biệt điều tà chính, gạt bỏ mọi vọng t́nh, đó là cái thật trị tâm. Biết nhân quả rơ tội phúc, đó là cái thật tháo lư (1). Hoằng đạo đức, tiếp thập phương lui tới, đó là cái thật của trụ tŕ. Lượng tài năng, giao phó việc, đó là cái thật dùng người. Xét ngôn và hành, quyết định nên hay không nên, đó là cái thật cầu hiền. Nếu không giữ ḷng thành thật, chỉ chuộng lừa dối hư danh, đối với đạo lư thời chẳng có lợi ích ǵ. Vây nên cái tháo lư của con người, cần nhất ở chỗ thành thật. Nếu cứ giữ một mực như thế không biến đổi, th́ dù rằng việc di hiểm (2) đến đâu cũng có thể nhất chí được.
Hai việc trên ở Thản Nhiên Am tập.
CHÚ THÍCH:
(1) Tháo lư: Giữ ǵn tiết tháo trong sạch ở những công việc làm hằng ngày.
(2) Di hiểm nhất chí: Giữ cho b́nh tĩnh ở trường hợp b́nh thường cũng như lúc nguy hiểm.
18.- CHỮ HÁN: Thuấn Lăo Phu vị Phù Sơn Viễn Lục Công viết: Dục cứu vô thượng diệu đạo, cùng tắc ích kiên, lăo đương ích tráng, bất khả tuần tục, cẩu thiết thanh lợi, tự táng chí đức. Phù ngọc quư khiết nhuận, cố đan tử mạc năng du kỳ chất, tùng biểu tuế hàn, cố sương tuyết mạc năng điêu kỳ tháo. Thị tri, tiết nghĩa vi thiên hạ chi đại. Duy công tiêu chí khả thượng, đắc bất tự cường. Cổ nhân vấn: "Dật cách độc tường, cô phong tuyệt lữ, nghi kỳ nhiên hỹ".
Quảng Lục.
18.- DỊCH NGHĨA: Thuấn Lăo Phu bảo Viễn Lục Công (1) ở núi Phù Sơn: Nếu muốn nghiên cứu diệu đạo vô thượng, th́ khi cùng cần phải bền (2), khi già cần phải gắng, không nên noi theo thế tục, đua chen thanh lợi để bỏ mất đức lớn. Ôi! Ngọc quư tiêu biểu ở chỗ nhuận khiết, nên dù màu son tía cũng chẳng hay phai được chất. Tùng cội tiêu biểu ở chỗ tuế hàn (3), nên dù sương tuyết cũng chẳng hay mất tiết tháo. Thế nên biết, tiết nghĩa là điều lớn trong thiên hạ. Duy cái chỗ tiết tháo của ông đáng chuộng nên ông cần phải tự cường. Cổ nhân nói: "Một cánh chim liệng vút trên cao thật chẳng dễ b́, làn gió mạnh xé tung bầu trời thật không sánh kịp. Nên ta cần phải như thế vậy".
Quảng Lục.
CHÚ THÍCH:
(1) Viễn Lục Công: Chính tên là Pháp Viễn viên Giám thiền sư, người đất Trịnh Châu. V́ trước là con quan đầu huyện Tân Diệp, thông hiểu về việc xử trị dân, nên đời gọi là Viễn Lục Công.
(2) Cùng cần phải bền: Dịch ở chữ cùng tắc ích kiên. Truyện Mă Viện đời Hậu Hán chép: "Trượng phu vi chí, cùng đương ích kiên, lăo đương ích tráng.
(3) Tuế hàn: Năm cực rét, Tùng, Trúc, Mai gọi là "Tuế hàn tam hữu".
19.- CHỮ HÁN: Phù Sơn Viễn Ḥa thượng viết: Cổ nhân thân sự trạch hữu, hiểu tịch bất cảm tự đăi. Chí ư chấp thoán phụ thung, lục trầm tiện dịch, vị thường đạn lao. Dư tại Diệp Huyện, bị tằng thí chi. Nhiên nhất hữu cố lợi hại giảo đắc thất chi tâm, tắc y vi cô tức, my sở bất chí. Thả thân kư bất chính, hựu an năng học đạo hồ.
Nhạc Thị Giả Pháp Ngữ.
19.- DỊCH NGHĨA: Phù Sơn Viễn Ḥa thượng nói: Cổ nhân t́m thầy chọn bạn, sớm tối không dám lười biếng, đến những việc như thổi cơm giả gạo cũng vẫn âm thầm chịu đựng, chưa từng tỏ vẻ e ngại vất vả. Ta khi ở Diệp Huyện (1) đă từng trải những công việc đó. Nhưng có một điều, nếu tâm ḿnh đoái đến lợi hại, so sánh hơn thua, thời y nhiên sa đọa vào lỗi lầm (2) không hợp với đạo lư (3). Vậy, nếu thân đă bất chính th́ sao hay học đạo được ư".
Pháp Ngữ của Nhạc Thị Giả (4).
CHÚ THÍCH:
(1) Diệp Huyện: Chỉ vào Qui Tỉnh thiền sư ở Viện Quảng Giáo thuộc Diệp Huyện.
(2) Sa đọa vào lỗi lầm: Dịch ở chữ Y vi, có nghĩa là mưu làm điều thiện th́ không thành, rồi lại y vào điều bất thiện mà thành.
(3) Không hợp với đạo lư: Dịch ở chữ Cô tức. Cô nghĩa là đàn bà, tức nghĩa là trẻ con, ư nói tâm bị lạc vào thủ đoạn cẩu thả thấp hèn, không phù hợp với đạo lư. Sách Lễ Kư chép: "Quân tử ái nhân dă dĩ đức, tiểu nhân chi ái nhân dă chi cô tức" (thương yêu người bởi nỗi nhường nhịn tạm thời).
(4) Nhạc thị giả: Pháp tự của Phù Sơn Viễn Ḥa thượng.
20.- CHỮ HÁN: Viễn Công viết: Phù thiên địa chi gian, thành hữu dị sinh chi vật. Sử nhất nhật bộc chi, thập nhật hàn chi, diệc vị kiến hũu năng sinh giả. Vô thượng diệu đạo, chiêu chiêu nhiên tại ư tâm mục chi gian, cố bất nan kiến. Yếu tại chí chi kiên, hành chi lực, tọa lập khả đăi. Kỳ hoặc nhất nhật tín chi nhi thập nhật nghi chi, triêu tắc cần nhi tịch tắc đạn chi, khởi độc mục tiền nan kiến, dư khủng chung kỳ thân nhi bội chi hỹ.
Vân Thủ Tọa thư.
20.- DỊCH NGHĨA: Viễn Công nói: Ôi! Trong khoảng trời đất, thật có những vật sinh trưởng rất dễ dàng (1), nếu thời tiết cứ một ngày ấm mà mười ngày rét, thời cũng không thể nào hay sinh được. Diệu đạo vô thượng tỏ rơ ngay trong tâm trước mắt, v́ thế nên không phải là điều khó thấy. Chỉ cần nơi bền chắc của chí, chỗ tận lực của hành, th́ ngay lúc đứng hay ngồi cũng hay tới được. Giả hoặc, một ngày th́ tin rồi mười ngày lại ngờ vực, sớm th́ siêng mà chiều lại chán nản, há phải chỉ những việc ngay trước mắt khó thấy, mà ta sợ suốt đời c̣n trái với diệu đạo vậy.
Thư gởi Vân Thủ Tọa.
CHÚ THÍCH:
(1) Đoạn này trích trong thiên Cáo Từ sách Mạnh Tử: "Tuy hữu thiên hạ dị sinh chi vật dă, nhất nhật bộc chi thập nhật hàn chi, vị hữu năng giả dă".
21.- CHỮ HÁN: Viễn Công viết: Trụ tŕ chi yếu, mạc tiên thẩm thủ xả. Thủ xả chi cực định ư nội, an nguy chi manh định ư ngoại hỹ. Nhiên an phi nhất nhật chi an, nguy phi nhất nhật chi nguy. Giai ṭng tích niệm, bát khả bất sát. Dĩ đạo đức trụ tŕ tích đạo đức. Dĩ lễ nghĩa trụ tŕ tích lễ nghĩa. Dĩ khắc bác trụ tŕ tích oán hận. Oán hận tích tắc trung ngoại ly bội. Lễ nghĩa tích tắc trung ngoại ḥa duyệt. Đạo đức tích tắc trung ngoại cảm phục, thị cố đạo đức lễ nghĩa hiệp tắc trung ngoại lạc. Khắc bác oán hận cực, tắc trung ngoại ai. Phù ai lạc chi cảm, họa phúc tư ứng hỹ.
21.- DỊCH NGHĨA: Viễn Công nói: Cái yếu vụ của trụ tŕ trước hết phải xét phần thủ xả (1). Chỗ cùng cực của thủ xả định ở bên trong thời cái mầm mống an nguy định ở bên ngoài. An chẳng phải cái an ở một ngày, nguy chẳng phải cái nguy ở một ngày, mà nó đều chứa góp dần dần, nên không thể không xét nét cẩn thận. Nếu lấy đạo đức trụ tŕ th́ tích phần đạo đức, lấy lễ nghĩa trụ tŕ th́ tích phần lễ nghĩa. Lấy oán bốc lột trụ tŕ th́ tích phần oán hận. Tích oán hận thời trong ngoài ĺa tan, tích lễ nghĩa th́ trong ngoài ḥa vui, tích đạo đức thời trong ngoài cảm phục. V́ thế, thấm nhuần đạo đức lễ nghĩa thời trong ngoài vui vẻ, bốc lột oán hận cùng cực thời trong ngoài đau thuơng. Ôi! Cái cảm của vui buồn, tất sẽ ứng với họa phúc vậy.
CHÚ THÍCH:
(1) Thủ xả: Viết tắt ở chữ thủ thiện xả ác.
22.- CHỮ HÁN: Viễn Công viết: Trụ tŕ hữu tam yếu: viết nhân, viết minh, viết dũng. Nhân giả hành đạo đức, hưng giáo hóa, an thượng hạ, duyệt văng lai. Minh giả tuân lễ nghĩa, thức an nguy, sát hiền ngu, biện thị phi. Dũng giả sự quả quyết, đoán bất nghi, gian tất trừ, nịnh tất khử. Nhân nhi bất minh như hữu điền bất canh. Minh nhi bất dũng, như hữu miêu bất vân. Dũng nhi bất nhân do như ngải nhi bất tri chủng. Tam giả bị tắc tùng lâm hưng, khuyết nhất tắc suy, khuyết nhị tắc nguy, tam gia vô nhất tắc trụ tŕ chi đạo phế hỹ.
Nhị sự dữ Tịnh Nhân Trăn Ḥa Thượng thư.
22.- DỊCH NGHĨA: Viễn Công nói: Trự tŕ có ba điểm cần thiết là "Nhân, Minh, Dũng" (1). Nhân nghĩa là thực hành đạo đức, phát triển việc giáo hóa, an trên dưới, làm đẹp ḷng người đi kẻ lại. Minh là giữ lễ nghĩa, biết an nguy, xét hiền ngu, biện phải trái. Dũng nghĩa là phải quả cảm với công việc, trừ người gian, bỏ kẻ nịnh. Nhân mà không có minh, như người có ruộng chẳng cày. Minh mà không có dũng, như có lúa non chẳng làm cỏ. Dũng mà chẳng có nhân, cũng như chỉ biết cắt cỏ mà chẳng biết gieo hạt giống. Ba điểm thiết yếu như trên mà đầy đủ, thời chốn tùng lâm hưng thịnh, thiếu một thời suy, thiếu hai thời nguy, thiếu tất cả thời cái đạo của trụ tŕ tất hỏng vậy.
Hai việc trên là thư gởi cho Tịnh Nhân Trăn Ḥa thượng (2).
CHÚ THÍCH:
(1) Ba điểm cần thiết: Dịch ở chữ Tam Yếu, tức là ba điểm cần thiết của việc tu tâm luyện tánh. Lời của Tư Mă Quang trong văn sớ dâng Nhân Tôn Hoàng Đế có nóiđến ba yếu tố: "Viết Nhân, viết Minh, viết Dũng". Viễn Công Ḥa thượng mượn lời này để làm ba yếu điển của ngôi trụ tŕ.
(2) Tịnh Nhân Trăn Ḥa Thượng: Pháp tự của Phù Sơn Viễn thiền sư.
23.- CHỮ HÁN: Viễn Công viết: Trí ngu hiền bất tiếu, như thủy hỏa bất đồng khí, hàn thử bất đồng thời. Cái tố phân dă, hiền trí chi sĩ, thuần ư đoan hậu, dĩ đạo đức nhân nghĩa thị mưu. Phát ngôn hành sự, duy khủng bất hợp nhân t́nh, bất thông vật lư. Bất tiếu chi giả, gian hiểm trá nịnh, căng kỷ sính năng, thị dục cẩu lợi, nhất thiết bất cố. Cố thiền lâm đắc hiền giả, đạo đức tu, cương kỷ lập, toại thành pháp tịch. Trắc nhất bất tiếu giả tại kỳ gian, giảo quần loạn chúng, trung ngoại bất an, tuy đại trí lễ pháp, túng hữu hà dụng. Trí ngu hiền bất tiếu, ưu liệt như thử nhĩ, ô đắc bất trạch yên.
Huệ Lực Phương Ḥa thượng thư.
23.- DỊCH NGHĨA: Viễn Công nói: Người trí kẻ ngu, người hiền kẻ bất tiếu, cũng như nước với lửa không thể cùng chung một đồ vật (1), như lạnh với nóng không thể đến cùng một thời. Nếu chia chẻ cho rơ ràng, kẻ trí hiền sĩ th́ thuần ư đoan hậu (2), lấy đạo đức nhân nghĩa làm mưu kế, phát ra một lời nói, hay làm một công việc, chỉ sợ chẳng hợp với nhân t́nh, chẳng thông với lư của sự vật. Kẻ bất tiếu th́ gian hiểm, dối trá, nịnh bợ, cậy ḿnh khoe hay, ham danh trục lợi, chẳng đoái tới hết thảy. Nếu chốn Thiền lâm được người hiền thời lấy đạo đức làm bản vị tu hành, lấy cương kỷ (3) làm mẫu mực, pháp tịch cũng do đó mà thành. Nếu không may gặp kẻ bất tiếu, th́ chỉ làm cho rối quần loạn chúng, gây cho trong ngoài không yên, dầu là đại trí lễ pháp, cũng không thể đem ra thi thố được. Người trí kẻ ngu, người hiền kẻ bất tiếu, hơn kém là như thế, nên cần phải lựa chọn cẩn thận.
Thư gởi Huệ Lực Phương Ḥa thượng (4).
CHÚ THÍCH:
(1) Nước với lửa không thể cùng chung một đồ vật: Trích câu của Hàn Phi Tử: "Phù thủy thán bất đồng khí nhi cửu, hàn thử bất kiêm thời nhi chí".
(2) Thuần ư đoan hậu: Lược ở chữ thuần túy, ư mỹ, đoan nghiêm, đôn hậu.
(3) Cương kỷ: Trật tự và quy luật của thiền gia hay quốc gia.
(4) Huệ Lực Phương: Pháp tự của Phù Sơn Viễn thiền sư.
24.- CHỮ HÁN: Viễn Công viết: Trụ tŕ cư thượng, đương khiêm cung dĩ tiếp hạ. Chấp sự tại hạ, yếu tận t́nh dĩ phụng thượng. Thượng hạ kư ḥa, tắc trụ tŕ chi đạo thông hỹ. Cư thượng giả kiêu cứ tự tôn, tại hạ giả đăi mạn tự sơ, thượng hạ chi t́nh bất thông, tắc trụ tŕ chi đạo tắc hỹ. Cổ đức trụ tŕ, nhàn hạ vô sự, dữ học giả thung dung nghị luận, mỹ sở bất chí. Do thị nhất ngôn bán cú, tải vu truyện kư, đăi kim xứng chi, kỳ cố hà tai? Nhất tắc dục sở thượng t́nh hạ thông, đạo vô ủng tế, nhị tắc dự tri học giả, tài tính năng phủ, kỳ ư tiến thoái chi gian, giai hợp kỳ nghi, tự nhiên thượng hạ ung túc, hà nhĩ qui kính. Tùng lâm chi hưng, do thử chí nhĩ.
Dữ Thanh Hoa Nghiêm Thư.
24.- DỊCH NGHĨA: Viễn Công nói: Người trụ tŕ ở ngôi trên phải nên khiêm cung (1) tiếp kẻ dưới. Người chấp sự ở dưới cũng phải tận t́nh để phụng sự trên. Trên dưới đă ḥa, thời cái đạo của trụ tŕ thông vậy. Người ở địa vị trên mà kiêu cứ tự tôn, kẻ chấp sự ở dưới lại lười biếng, khinh nhờn tự sơ, cái t́nh trên dưới chẳng ăn nhịp với nhau th́ cái đạo của trụ tŕ tất bế tắc. Cổ nhân trụ tŕ, khi nhàn hạ vô sự, thường cùng với học đồ thung dung nghị luận, trong bất cứ một vấn đề ǵ. Bởi thế, một lời nói bàn, hay nửa câu giáo hóa, đều được ghi chép vào truyện kư, để ngày nay lấy đó mà cân nhắc, là bởi cớ ǵ? Một là muốn khiến t́nh trên dưới thông hiểu lẫn nhau để đạo khỏi bị che lấp, hai là dự biết được tài năng tính nết của mỗi học đồ nên hay không để thích hợp với chỗ tiến thoái của họ, được như thế th́ trên dưới tự nhiên ḥa kính (2) gần xa đều qui phục. Tùng lâm được hưng thịnh, cũng bởi lẽ đó vậy.
Thư gởi cho Thanh Hoa Nghiêm (3).
CHÚ THÍCH:
(1) Khiêm cung: Nhún ḿnh xuống thấp mà kính cẩn, nói về đức tánh của người nhu ḥa.
(2) Ḥa kính: Dịch ở chữ Ung túc. Ung có nghĩa là ḥa; Túc có nghĩa là kính.
(3) Thanh Hoa Nghiêm: Là Nghĩa Huyền thiền sư núi Đầu Tử, pháp tự của Thái Dương Huyền thiền sư, con của Thanh xà Lư Thị, v́ chỉ nghe kinh Hoa Nghiêm mà thông suốt được nghĩa lư, nên đời gọilà Thanh Hoa Nghiêm.
25.- CHỮ HÁN: Viễn Công vị Đạo Ngô Chân viết: Học vị chí ư đạo, huyễn diệu kiến văn, tŕ sínhcơgiải, dĩ khẫu thiệt, biện lợi tương thắng giả, do như xí ốc ô đan hoạch, chỉ tăng kỳ xú nhĩ.
Tây Hồ Kư Văn.
25.- DỊCH NGHĨA: Viễn Công bảo Đạo Ngô Chân (1) rằng: Người học chưa thấu đáo được đạo, chỉ khoe khoang chỗ thấy nghe nông cạn, dong ruổi chỗ hiểu biết máy móc đem đầu lưỡi để biện tranh thắng, cũng chẳng khác ǵ như nhà xí lại sơ vẽ màu son (2), chỉ làm cho tăng thêm mùi xú uế vậy.
Tây Hồ Kư Văn.
CHÚ THÍCH:
(1) Đạo Ngô Chân: Tức Ngộ Chân thiền sư ở núi Đạo Ngô, pháp tự của Thanh Sương Viên thiền sư, phái Nam Nhạc đời thứ 10.
(2) Màu son: Dịch ở chữ Đan hoạch.
26.- CHỮ HÁN: Viễn Công vị Diễn Thủ Tọa viết: Tâm vi nhất thân chi chủ, vạn hạnh chi bản. Tâm bất diệu ngộ, vọng t́nh tự sinh, vọng t́nh kư sinh, kiến lư bất minh, kiến lư bất minh thị phi mậu loạn. Sở dĩ trị tâm tu cầu diệu ngộ. Ngộ tắc thần ḥa, khí tĩnh, dung kính, sắc tráng, vọng tưởng t́nh lự giai dong vi chân tâm hỹ. Dĩ thử trị tâm, tâm tự linh diệu, nhiên hậu đạo vật chỉ mê, thục bất ṭng hóa.
Phù Sơn Thực Lục.
26.- DỊCH NGHĨA: Viễn Công bảo Diễn Thủ Tọa (1) rằng: Tâm là chủ một thân, làm gốc cho muôn hạnh. Tâm chẳng diệu ngộ thời vọng t́nh tự sinh, vọng t́nh đă sinh thời thấy lư không tỏ rơ, thấy lư chẳng tỏ rơ th́ phải lầm lẫn rối loạn. Sở dĩ muốn trị tâm cấn phải mong cầu diệu ngộ. Ngộ thời thân ḥa, kính tĩnh, dung mạo đáng kinh, sắc diện trang nghiêm, vọng tưởng tán loạn đều dong làm chân tâm. Trị tâm như thế thời tâm tự linh diệu, sau đó mới đem ra chỉ đạo cho kẻ mê lầm, thời ai lại chẳng theo chỗ giáo hóa.
Phù Sơn Thực Lục.
CHÚ THÍCH:
(1) Diễn Thủ Tọa: Tức Ngũ tổ Pháp Diễn thiền sư, pháp tự của Bạch Vân Thử Đoan thiền sư, phái Nam Nhạc đời thứ 13.
27.- CHỮ HÁN: Ngũ Tổ Diễn Ḥa Thượng viết: Kim thời tùng lâm, học đạo chi sĩ, thanh danh bất dương, phỉ vi nhân chi sở tín giả. Cái vi phạm hạnh bất thanh bạch, vi nhân bất đế đáng. Chiếp hoặc cẩu cầu danh văn lợi dưỡng, năi quảng huyễn kỳ hoa sức, toại bị thức giả sở cơ, cố tế kỳ yếu diệu, tuy hữu đạo đức như Phật Tổ, văn kiến nghi nhi bất tín hỹ. Nhữ bối tha nhật, nhược hữu bả mao cái đầu, đương dĩ thử nhi tự miễn.
Phật giám dữ Phật Quả thư.
27.- DỊCH NGHĨA: Ngũ Tổ Ḥa thượng nói: Thời nay chốn tùng lâm, những kẻ học đạo, thanh danh không được lẫy lừng, nên không được chỗ tin cậy của mọi người. V́ lẽ phạm hạnh (1) không thanh bạch, con người không xứng đáng. Ví hoặc chỉ muốn mong cầu lợi dưỡng cùng tiếng khen, khoe khoang bề ngoài, liền bị người thức giả chê cười. Nên biết cái yếu diệu bị che lấp, dù rằng có đạo đức như Phật Tổ, cũng bị người đời ngờ vực mà chẳng tin theo. Lũ ngươi một ngày kia nếu có trụ tŕ (2) một tự viện nào, nên phải lấy đó làm gương mà tự gắng tiến.
Thư Phật Giám (3) trả lời Phật Quả.
CHÚ THÍCH:
(1) Phạm hạnh: [i]Phạm có nghĩa là trong sạch vô dục; hạnh là hành nghiệp động tác, chỉ vào giới luật phải giữ ǵn.
(2) Trụ tŕ: Dịch ở chữ "Bả mao cái đầu".
(3) Phật Giám: Tuệ Cần Phật Giám thiền sư, pháp tự của Ngũ Tổ Pháp Diễn.
28.- CHỮ HÁN: Diễn Tổ viết: Sư ông sơ trụ Dương Kỳ, lăo ốc bại chuyên, cận tế phong vũ, thích lâm đông mộ, tuyết tán măn sàng, cư bất hoàng xứ, nột tử đầu thành, nguyện sung tu tạo. Sư ông khước chi viết: "Ngă Phật hữu ngôn, thời đương giảm kiếp, cao ngạn thâm cốc, thiên lưu bất thường, an đắc viên măn như ư, tự cầu xứng túc, nhữ đẳng xuất gia học đạo, tố hữu cước vị ổn, dĩ thị tứ ngũ thập tuế, cự hữu nhàn công phu sự phong ốc gia". Kính bất ṭng, dực nhật thượng đường viết: "Dương Kỳ sạ trụ ốc bích sơ, măn sàng tận tản tuyết chân châu, súc khước hạng ám ta hu, phiên ức cổ nhân thụ hạ cư".
Quảng Lục.
28.- DỊCH NGHĨA: Sư ông (1) khi mới ở Dương Kỳ, nhà tranh cũ nát chỉ đủ che mưa gió. Chợt một buổi chiều, tuyết rơi đầy giuờng, ngủ nghỉ không yên chỗ. Có một nột tử thành kính phát nguyện tu bổ. Sư ông khước từ và nói: "Đức Phật ta có dạy, đương lúc kiếp giảm này, ngàn cao hang sâu, biến đổi bất thường, tự ḿnh sao thoả măn được chỗ xứng ư. Lũ ngươi, người xuất gia học đạo, buông tay chân chưa ổn đă ngoài năm mươi tuổi rồi, đâu lại có th́ giờ nhàn rỗi để sửa sang nhà cửa lộng lẫy vậy ư!". Cuối cùng Sư ông không ưng thuận, ngày hôm sau thăng ṭa nói: "Dương Kỳ tạm trú nếp nhà xiêu, đầy giuờng tuyết phủ tựa chân châu, co gối rụt đầu nằm nhớ nghĩ, dưới cây người trước ngủ không lều".
Quảng Lục.
CHÚ THÍCH:
(1) Sư Ông: Chỉ vào Phương Hội thiền sư núi Dương Kỳ, pháp tự của Tư Minh Viên thiền sư, phái Nam Nhạc đời thứ 10.
29.- CHỮ HÁN: Diễn Tổ viết: Nột tử thủ tâm thành phụng giới luật, nhật dạ tư chi, triêu tịch hành chi. Hành vô việt tư, tư vô việt hành. Hữu kỳ thủy nhi thành kỳ chung, do canh giả chi hữu bạn, kỳ quá tiển hỹ.
29.- DỊCH NGHĨA: Diễn Tổ nói: Người nột tử (1) giữ tâm thành (2) phụng giới luật, ngày đem thường nhớ nghĩ, sớm tối thực hành theo. Thực hành không vượt nghĩ, nghĩ không vượt thực hành. Có ở trước tất thành ở sau. Như người cày ruộng có bờ th́ lỗi đó ít vậy.
CHÚ THÍCH:
(1) Nột tử: Người xuất gia.
(2) Tâm thành: Lời ngạn ngữ nhà Chu: Tâm của quần chúng là bức thành kiên cố.
30.- CHỮ HÁN: Diễn Tổ viết: Sở vi tùng lâm giả, đảo chú Thánh phàm, dưỡng dục tài khí chi địa, giáo hóa chi sở ṭng xuất. Tuy quần cư loại tụ, xuất nhi tề chi, các hữu sư thừa. Kim chư phương bất vụ thủ tiên thánh pháp độ, hiếu ố thiên t́nh, đa dĩ kỷ thị cách vật, sử hậu bối đương hà thủ pháp.
Nhị sự Thản Nhiên Tập.
30.- DỊCH NGHĨA: Diễn Tổ nói: Tùng lâm là nơi hun đúc Thánh Hiền, nơi dưỡng dục tài khí, nơi phát xuất sự giáo hóa. Tuy là chỗ quần cư loại tụ, nhưng việc thống lĩnh để tề chỉnh th́ đều có sư thừa (1). Đời nay các nơi không tuân thủ pháp độ của Tiên Thánh, phần nhiều thiên t́nh yêu ghét, lấy ḿnh làm cách vật (2), c̣n biết lấy ǵ để kẻ nối nghiệp sau bắt chước.
Hai việc trên ở Thản Nhiên Tập.
CHÚ THÍCH:
(1) Sư thừa: Sư đệ truyền thừa, thầy truyền pháp cho đệ tử.
(2) Cách vật: Làm thay đổi sự vật, ư nói con người tài giỏi.
31.- CHỮ HÁN: Diễn Tổ viết: Lợi sinh truyền đạo, vụ tại đắc nhân, nhi tri nhân chi nan, Thánh triết sở bệnh. Thính kỳ ngôn nhi vị bảo kỳ hành, cầu kỳ hành nhi khủng nhi kỳ tài, tự phi tố dữ giao du, bị tường bản mạt, thám kỳ chí hành, quan kỳ khí năng, nhiên hậu thủ đạo, tàng dụng giả, khả đắc nhi tri. Cô danh sức mạo giả, bất dung kỳ ngụy, túng kỳ tiềm mật, diệc kiến uyên nguyên. Phù quan thám tường thính chi lư, cố phi nhất triêu nhất tịch chi sở năng, sở dĩ Nam Nhạc Nhượng, kiến Đại Giám chi hậu do chấp sự thập ngũ thu. Mă Tổ kiến Nhượng chi thời, diệc tương ṭng thập dư tải. Thị tri, Tiên Thánh thụ thụ chi tế, cố phi thiển bạc sở cảm tŕ truyền. Như nhất khí thủy truyền ư nhất khí, thủy kham khắc thiệu hồng qui. Như đương gia chủng thảo, thử kỳ quan thám tường thính chi lư minh nghiệm dă. Khởi dung sảo ngôn lệnh sắc, tiện tích siểm mị, nhi sung tuyển giả tai.
Viên Ngộ Thư.
31.- DỊCH NGHĨA: Diễn Tỗ nói: Truyền đạo lợi sinh, cần ở chỗ lựa chọn được người, mà biết người lại là một việc rất khó, đến ngay như bậc Thánh triết cũng c̣n lấy đó làm lo. Nghe lời nói của người nhưng chưa bảo chứng được hành vi, t́m biết được hành vi lại sợ bỏ sót mất tài năng của họ. Nếu trước đây không phải là người mà ḿnh đă từng giao du, tường tận được mọi nguồn, khám phá được chí hành của họ, hiểu rơ được khí năng của họ, rồi sau cùng c̣n biết được cả chỗ giữ đạo cùng chỗ ẩn tàng cái diệu dụng của họ. C̣n những kẻ chỉ mua danh trang sức h́nh thức bề ngoài, th́ phần ngụy tạo đó vẫn không thể dung thứ được, dù là chỗ kín đáo đến đâu cũng thấy được uyên nguyên. Ôi! Cái lư của xét rơ nghe tường, cố nhiên không phải công việc của một sớm một chiều hay làm nổi. Sở dĩ, Nam Nhạc Nhượng (1) sau khi thấy Đại Giám(2), c̣n đích thân chấp tác thị giả mười lăm thu. Khi Mă Tổ (3) thấy Nam Nhạc Nhượng, cũng c̣n theo hầu hơn mười năm. Thế nên biết sự trao truyền thụ mệnh của Tiên thánh, quả thật không vội vă thiển cận ở chỗ truyền tri. Cũng như một chậu nước (4) truyền qua một chậu nước, mới hay nối tiếp được hồng qui (5). Coi như việc đương gia chủng thảo (6) lại cần phải suy nghiệm cái lư xét kỹ nghe tường này, có đâu lại dung cho kẻ sảo ngôn lệnh sắc, hẹp ḥi phỉnh nịnh mà được sung tuyển vào chức đó vậy thay.
Thư gởi Viên Ngộ(7).
CHÚ THÍCH:
(1) Nam Nhạc Nhượng: Nam Nhạc Hoài Nhượng thiền sư, pháp tự của Đại Giám thiền sư.
(2) Đại Giám: Lục Tổ Tuệ Năng Đại Giám thiền sư, pháp tự của Ngũ Tổ Hoằng Nhẫn đại sư.
(3) Mă Tổ: Mă Tổ Đạo Nhất thiền sư, pháp tự của Nam Nhạc Nhượng thiền sư.
(4) Một chậu nước: Trong kinh nói: "Ngài A Nan lănh tụ Phật pháp, như đem nước ở một cái b́nh truyền sang một đồ khác, không c̣n một giọt nước thừa,đồ đựng nước tuy khác, nhưng nước vẫn y nguyên không thay đổi".
(5) Hồng qui: tức đại pháp.
(6) Đương gia chủng thảo: Lựa chọn người kế vị chốn tùng lâm.
(7) Viên Ngộ: tức Khắc Cần Phật Quả thiền sư, pháp tữ của Ngũ Tổ Diễn thiền sư.
32.- CHỮ HÁN: Diễn Tổ viết: Trụ tŕ đại bính tại huệ dữ đức, nhị giả kiêm hành, phế nhất bất khả. Huệ nhi vơng đức, tắc nhân bất kính, đức nhi vơng huệ, tắc nhân bất hoài. Cẩu tri huệ chi khả hoài, gia kỳ đức dĩ tương tế, tắc sở phu chi huệ thích túc dĩ an thượng hạ, dụ tứ lai, cẩu tri đức chi khả kính, gia kỳ huệ dĩ tương tư, tắc sở tŕ chi đức thích túc dĩ thiệu kỳ tiên giác, đạo ngu mê. Cố thiện trụ tŕ giả, dưỡng đức dĩ hành huệ, tuyên huệ dĩ tŕ đức. Đức nhi năng dưỡng tắc bất khuất, huệ nhi năng hành tắc hữu ân. Do thị đức dữ huệ tương súc, huệ dữ đức hỗ hành, như thử tắc đức bất dụng tu, nhi kính đồng Phật Tổ, huệ bất lao phí, nhi hoài như phụ mẫu. Tư tắc hồ hải hữu chí ư đạo giả, thục bất lai qui. Trụ tŕ tương truyền đạo đức hưng giáo hóa, bất minh tư yếu, nhi mạc chi đắc dă.
Dữ Phật Nhăn Thư.
32.- DỊCH NGHĨA: Diễn Tổ nói: Việc lớn của trụ tŕ ở "Huệ và Đức", phải đầy đủ cả hai phương diện, không thể bỏ thiếu một. Có ơn huệ mà không có đạo đức thời người chẳng kính, có đức mà không có ơn thời người chẳng nhớ. Nếu biết làm ơn tất có sự mong nhớ, lại thêm có đức để cùng giúp lẫn nhau, thời cái ơn đă tỏa ra, tất đủ để an trên dưới, dụ dẫn bốn phương. Nếu thấy đức là đáng kính, lại thêm vào đó ơn để giúp lẫn nhau, thời cái đức sẵn có đủ để nối dơi bậc tiên giác, chỉ đạo kẻ ngu mê. Cho nên người khéo trụ tŕ phải nuôi đức để làm ơn huệ, tuyên ơn huệ để giữ đạo đức. Đức mà hay nuôi thời chẳng khuất, ơn mà hay làm thời có ân. Bởi thế đức và ơn cùng súc tích, ơn và đức cùng thực hành với nhau, như thế thời đức chẳng cần phải tu, mà được sự kính mến ngang với Phật Tổ, ơn chẳng cần thực thi mà được nhớ như là cha mẹ. Vậy nên, những kẻ có chí với đạo khắp chốn hồ hải (1), ai là chẳng qui tụ. Người trụ tŕ truyền đạo đức, phục hưng giáo hóa, nếu chẳng rơ điều cốt yếu này, thời không thể thi thố trọn vẹn được.
Thư gởi Phật Nhăn (2).
CHÚ THÍCH:
(1) Hồ hải: Tức ngũ hồ tứ hải, ư nói khắp trong thiên hạ.
(2) Phật Nhăn: Thanh Viễn Phật Nhăn thiền sư, pháptự của Ngũ Tổ Pháp Diễn thiền sư.
33.- CHỮ HÁN: Diễn Tổ tự Hải Hội thiên Đông Sơn, Thái B́nh Phật Giám, Long Môn Phật Nhăn, nhị nhân nghệ sơn đầu tỉnh cận. Tổ tập kỳ cựu chủ sự, bị thang quả dạ thoại. Tổ vấn Phật Giám: "Thư Châu thục phủ?". Đối viết: "Thục". Tổ viết: "Thái b́nh thục phủ?". Đối viết: "Thục". Tổ viết: "Chư trang cộng thu đạo đa thiểu?". Phật Giám trừ lự gian. Tổ chính sắc lệ thanh viết: "Nhữ lạm vi nhất tự chi chủ, sự vô cư tế tất yếu cứu tâm, thường trụ tuế kế, nhất chúng sở hệ, nhữ do vơng tri, kỳ tha tế vụ bất ngôn khả kiến, sơn môn chấp sự, tri nhân thức quả, nhược Sư ông phụ Từ Minh Sư Tổ hồ. Nhữ bất tư thường trụ vật trọng như sơn hồ?". Cái Diễn Tổ tầm thường cơ biện tuấn tiệp. Phật Giám kư chấp đệ tử lễ, ứng đối hàm noăn, năi chí như thị. Cổ nhân vấn: "Sư nghiêm nhiên hậu sở học chi đạo tôn". Cố Đông Sơn môn hạ tử tôn, đa hiền đức nhi siêu mại giả, thành nguyên viễn nhi lưu trường dă".
Cảnh Long Học dữ Cao Am thư.
33.- DỊCH NGHĨA: Diễn Tổ từ Hải Hội dời về Đông Sơn, Thái B́nh Phật Giám và Long Môn Phật Nhăn, hai ngài cùng đến Đông Sơn yết kiến. Tổ cho tập hợp các vị chủ sự kỳ cựu, và chỉnh bị đầy đủ trà nước cho cuộc dạ thoại. Tổ hỏi Phật Giám: "Ở Thư Châu được mùa không?". Trả lời: "Được mùa". Tổ hỏi: "Ở Thái B́nh được mùa không?". Thưa rằng: "Được mùa". Tổ hỏi: "Các trang trại cùng nhau thu lúa được nhiều ít ra sao?". Phật Giám tính toán suy nghĩ. Tổ nghiêm sắc mặt lớn tiếng nói: "Ông lạm dụng làm chủ một ngôi chùa, th́ công việc bất cứ lớn hay nhỏ đều phải để tâm cho cùng hết. Sự kết toán hàng năm trong chốn thường trụ là việc tối quan hệ đến đại chúng mà ông c̣n chẳng biết, nữa là những việc nhỏ nhặt khác th́ biết sao đặng. Người chấp sự trong chốn sơn môn cần phải biết nhân biết quả, phải như việc Sư ông (1) giúp đở Từ Minh (2) Tổ sư vậy. Ông sao chẳng nghĩ đến của cải của thường trụ nặng như núi hay sao". Tuy Diễn Tổ nói ra chỉ là những cơ biện tầm thường nhưng ư nghĩa lại rất cao xa sắc bén mà Phật Giám đă giữ lễ của người đệ tử, nên sự ứng đối khoan thai mới đưa đến như thế này. Cổ nhân có nói: "Thầy nghiêm th́ cái đạo của học vấn sau mới tôn". Nên con cháu môn đệ của Đông Sơn, xuất hiện nhiều người hiền đức siêu việt, thật là nguồn đă xa mà ḍng lại dài vậy.
Thư của Cảnh Long Học (3) gởi Cao Am (4).
CHÚ THÍCH:
(1) Sư ông: Chỉ vào Dương Kỳ Phương Hội thiền sư.
(2) Từ Minh: Hiệu là Tây Hà Sư Tử, pháp tự của Phần Dương Thiện Chiêu thiền sư.
(3) Cảnh Long Học: Cảnh cũng gọi là Nam Trọng, người phủ Khai Phong.
(4) Cao Am: Tức Cao Am Thiện Ngộ thiền sư, pháptự của Phật Nhăn Viễn thiền sư.
34.- CHỮ HÁN: Diễn Tổ kiến nột tử hữu tiết nghĩa nhi khả lập giả, thất trung tuấn cự bất giả từ sắc, sát kỳ thiên tà siểm nịnh, sở vi ổi tiết bất khả giáo giả, du gia ái trọng, nhân giai mạc trắc, ô hô, cái Tổ chi thủ xả tất hữu đạo hỹ.
Cảnh Long Học bạt pháp ngữ.
34.- DỊCH NGHĨA: Diễn Tổ (1) thấy một nột tử ai là người có tiết nghĩa, có thể lập thân được, ở trong chốn trượng đường dù họ có nghiêm nghị khuôn phép Tổ cũng không hề ban lời khen thưởng hay sắc mặt yêu thương, mà Tổ chỉ xét đến những kẻ thiên tà xiểm nịnh, những chỗ làm hèn mạt không thể dạy bảo được của họ, lại tặng lời tŕu mến trọng hậu hơn. Người đời đều không thể lường được việc này. Ôi! Đó chính là chỗ thủ xả của Tổ đă sẵn có đường lối vậy.
Cảnh Long Học bạt pháp ngữ.
CHÚ THÍCH:
(1): Đoạn này ư nói về nghĩa tiếp dẫn đồ chúng của các bậc Tông tượng nên ta không thể đem phàm kiến mà lường.
35.- CHỮ HÁN: Diễn Tổ viết: Cổ nhân lạc văn kỷ quá, hỷ ư vi thiện, trường ư bao hoang, hậu ư ẩn ác, khiêm dĩ giao hữu, cần dĩ tế chúng, bất đắc dĩ táng nhị kỳ tâm, sở dĩ quang minh thạc đại, chiếu ánh kim tích hỹ.
Đáp Linh Nguyên Thư.
35.- DỊCH NGHĨA: Diễn Tổ (1)nói: Cổ nhân thích nghe cái lỗi lầm của ḿnh, mừng chỗ ḿnh đă làm được điều thiện, thường bao dung kẻ hăm hại ḿnh, hậu đăi kẻ ẩn chứa điều ác với ḿnh. Khiêm nhường để chơi với bạn, siêng năng để giúp đở chúng, chẳng lấy chỗ được mất mà sinh hai ḷng, nên ánh sáng rực rỡ chiếu vở khắp cả xưa và nay vậy.
Thư đáp Linh Nguyên (2).
CHÚ THÍCH:
(1): Đoạn này chỉ rơ nơi nội tâm, vị đạo của cổ nhân không bị ngoại cảnh làm thay đổi.
(2) Linh Nguyên: Hoàng Long Linh Nguyên Duy Thanh thiền sư, pháp tự của Hoàng Long Tâm thiền sư.
36.- CHỮ HÁN: Diễn Tổ vị Phật Giám viết: Trụ tŕ chi yếu, lâm chúng quí tại phong doanh, xử kỷ vụ ṭng giản ước, kỳ dư tế toái tất vật quan tâm. Dụng nhân thâm dĩ suy thành, trạch ngôn cố tu thủ trọng. Ngôn kiến trọng tắc chủ giả tự tôn, nhân suy thành tắc chúng tâm tự cảm. Tôn tắc bất nghiêm nhi chúng phục, cảm tắc bất lệnh nhi sự thành. Tự nhiên hiền ngu các thông kỳ hoài, tiểu đại giai phấn kỳ lực. Dữ phù tŕ dĩ thế lực, bách dĩ khu hát bất đắc dĩ nhi ṭng chi giả, hà thí vạn bội tai.
Dữ Phật Giám thư kiến Thiềm Thị giả Nhật lục.
36.- DỊCH NGHĨA: Diễn Tổ bảo Phật Giám rằng: Cái yếu của trụ tŕ, phần cư xử đối với chúng quí ở chỗ đầy đặn, đối với ḿnh cần ở chỗ giản ước, các việc lặt vặt đều chớ nên quan tâm. Dùng người cần phải cẩn thận nơi thành thật, lời nói cần phải lựa chọn thận trọng. Lời nói thận trọng thời người chủ tự tôn, xét người thành thật thời tâm của mọi người tự cảm. Tôn thời chẳng phải nghiêm nghị mà chúng phục, cảm thời chẳng cần ra lệnh mà việc thành. Như thế thời tự nhiên kẻ hiền người ngu đều thông suốt trong ḷng, kẻ lớn người nhỏ đều phấn khởi hết sức. C̣n như việc đem thế lực để duy tŕ, lấy quát mắng để bức bách, làm cho họ phải tuân theo một cách bất đắc dĩ, nếu đem ví với trên th́ xa cách nhau gấp muôn lần vậy.
Thư gởi cho Phật Giám thấy ở Nhật lục của Thiềm Thị giả.
37.- CHỮ HÁN: Diễn Tổ vị Quách Công Phụ viết: Nhân chi tính t́nh cố vô thường thủ, tùy hoá nhật thiên, tự cổ Phật pháp, tuy long thế hữu số, nhi hưng suy chi lư, vị hữu bất do giáo hóa nhi thành. Tích Giang Tây Nam Nhạc, chư Tổ chi lợi vật dă, phiến dĩ thuần phong, tiết dĩ thanh tịnh, bi dĩ đạo đức, giáo dĩ lễ nghĩa, sử học giả thu thị thính, tắc tà tịch, tuyệt thị dục, vong lợi dưỡng. Sở dĩ nhật thiên thiện viễn quá, đạo thành đức bị nhi bất tự tri. Kim chi nhân bất như cổ chi nhân viễn hỹ. Tất dục tham cứu thử đạo, yếu tu xác chí vật dịch, dĩ ngộ vi kỳ. Nhiên hậu họa hoạn đắc táng phó chi tạo vật, bất khả cẩu miễn khởi khả dự ưu kỳ bất thành, nhi bất vi chi đa. Tài hữu ti hào cố lự manh vu hung trung, bất độc kim sinh bất liễu, dĩ chí thiên sinh vạn kiếp, vô hữu thành tựu chi thời.
Thản Nhiên Am Tập.
37.- DỊCH NGHĨA: Diễn Tổ bảo Quách Công Phụ (1) rằng: Tính t́nh con người bất thường, biến đổi từng ngày Phật pháp tự cổ lai, tuy có lúc thịnh lúc suy, nhưng cái lư thịnh suy đó, cũng đều do sự giáo hóa gây nên. Xưa kia Giang Tây(2) và Nam Nhạc(3), việc hoằng hóa của các Tổ, th́ đem thuần phong để quạt mát, đem thanh tịnh để tiết chế, đem đạo đức để trang bị, đem lễ nghĩa để dạy bảo, khiến cho người học thu thập được phần lợi ích ở chỗ thấy nghe mà lấp được tà ác, tuyệt được thị dục, quên được lợi dưỡng. Thế nên, hàng ngày họ gần điều hay xa điều lỗi, đạo được thành tựu, đức được đầy đủ mà không tự biết. Con người đời nay không kịp con người đời xưa thật quá xa vậy. Nếu muốn tham cứu đạo mầu này, nên phải bền chí chớ thay đổi, lấy chỗ liễu ngộ làm kỳ hạn, rồi sau những điều họa hoạn hay được mất mới đổ tại tạo vật (4). Nếu điều đó không thể tránh khỏi th́ cũng chẳng nên can dự vào phần lo lắng cho đạo chẳng thành, mà lại chẳng làm vậy ư? Hễ có một mảy may mối lo sợ manh nha nơi nội tâm, thời chẳng những riêng đời này chẳng liễu ngộ, mà đến ngàn đời vạn kiếp sau cũng không có cái thời cơ thành tựu được.
Thản Nhiên Am Tập.
CHÚ THÍCH:
(1) Quách Công Phụ: Tên là Đề h́nh Quách Tường Chinh, tên chữ là Công Phụ, hiệu là Tịnh Không cư sĩ, pháp tự của Bạch Vân Thủ Đoan thiền sư.
(2) Giang Tây: Tức Giang Tây Đạo Nhất thiền sư (Mă Tổ), pháp tự của Nam Nhạc Nhượng thiền sư.
(3) Nam Nhạc Nhượng thiền sư: Pháp tự của Lục Tổ Huệ Năng.
(4) Tạo vật: Trạng thái tự nhiên của trời đất.
38.- CHỮ HÁN: Công Phụ tự Đương Đồ (Thái B́nh châu dă) tuyệt giang, phỏng Bạch Vân Đoan Ḥa thượng vu Hải Hội, Bạch Vân vấn: "Công ngưu thuần hồ?". Công viết: "Thuần hỹ". Bạch Vân sất chi, công củng nhi lập. Bạch Vân viết: "Thuần hồ! Thuần hồ!". Nam Tuyền, Đại Qui vô dị thử dă, nhưng tặng dĩ kệ viết: "Ngưu lai sơn trung, thủy túc thảo túc, ngưu xuất sơn khứ, đông xúc tây xúc". Hựu viết: "Thượng đại nhân, hóa tam thiên, khả tri lễ dă".
Hành Trạng.
38.- DỊCH NGHĨA: Công Phụ từ Đương Đồ (1) qua sông, tới thăm Bạch Vân Đoan Ḥa thượng (2) ở Hải Hội. Bạch Vân hỏi: "Trâu của ông đă thuần chưa?". Ông đáp: "Thuần rồi". Bạch Vân liền quát mắng, ông khoanh tay đứng. Bạch Vân nói: "Thuần rồi, thuần rồi!". Việc này cũng giống như Nam Tuyền (3) và Đại Qui (4) không khác. Rồi lại tặng bài kệ rằng: "Trâu lại trong núi, đủ nước đủ cỏ, trâu ra khỏi núi, húc đông húc tây". Lại nói: "Bậc thượng đại nhân (5) dạy ba trăm học tṛ, khá biết lễ vậy".
Hành Trạng.
CHÚ THÍCH:
(1) Đương Đồ: Xưa kia là huyện Đan Dương thời Hán, đến đời Tống đổi là châu Thái B́nh.
(2) Bạch Vân: Tức Bạch Vân Thủ Đoan thiền sư, pháp tự của Dương Kỳ Phương Hội thiền sư, phái Nam Nhạc đời thứ 12.
(3) Nam Tuyền: Nam Tuyền Phổ Nguyện thiền sư, pháp tự của Đạo Nhất thiền sư. Thuận Thế Đệ Nhất Tọa hỏi Tuyền: "Thầy sau trăm năm sẽ đi về đâu?". Tuyền trả lời: "Con trâu dưới núi".
(4) Đại Qui: Tức Qui Sơn Linh Hựu thiền sư, pháp tự của Bách Trượng thiền sư. Qui Sơn thượng đường bảo chúng: "Lăo Tăng sau trăm năm sẽ hướng về phía chân núi làm con trâu nước" (ư nói tâm đă thuần thực).
(5) Bậc thượng đại nhân: Bậc Thánh nhân đời Thượng cổ (tức Khổng Tử), giáo hóa môn đồ, tổng số có ba ngàn.
39.- CHỮ HÁN: Bạch Vân vị Công Phụ viết: "Tích Thúy Nham Chân Điểm Hung, đam vị thiền quán, dĩ khẩu thiệt biện lợi ha mạ chư phương, vị hữu khả kỳ ư giả, nhi đại pháp thực bất minh liễu. Nhất nhật Kim Loan Thiện thị giả, kiến nhi tiếu viết: "Sư huynh tham thiền tuy đa, nhi bất diệu ngộ, khả vị si thiền hỹ".
Bạch Vân Dạ Thoại.
39.- DỊCH NGHĨA: Bạch Vân bảo Công Phụ rằng: Xưa kia Thúy Nham Chân Điểm Hung (1) say đắm mùi thiền quán, thích đem bàn bạc ngoài đầu lưỡi, chửi mắng mọi người ở các phương, chưa có người nào là vừa ư ḿnh, mà đại pháp thật ra chưa được tinh tường. Vào một ngày Kim Loan Thiện thị giả thấy vậy mỉm cười (2) và nói: "Sư huynh tham thiền tuy nhiều, mà chẳng liễu ngộ, đúng là si thiền vậy".
Bạch Vân Dạ Thoại.
CHÚ THÍCH:
(1) Thúy Nham Chân: Tức Hồng Châu Thúy Nham Khả Chân thiền sư, cũng gọi là Chân Điển Hung, pháp tự của Thạch Sương Viễn thiền sư.
(2) Kim Loan Thiện thị giả: Tức Tư Phúc Thiện thiền sư.
40.- CHỮ HÁN: Bạch Vân viết: Đạo chi long thế khởi thường da, tại nhân hoằng chi nhĩ. Cố viết: "Thao tắc tồn, xả tắc vong", nhiên phi đạo khứ nhân, nhi nhân khứ đạo dă. Cổ chi nhân xử sơn lâm, ẩn triều thị, bất khiên ư danh lợi, bất hoặc ư thanh sắc, toại năng thanh chấn nhất thời, mỹ lưu vạn thế, khởi cổ chi khả vi, kim chi bất khả vi dă. Do giáo chi vị chí, hành chi bất lực nhĩ. Hoặc vị: "Cổ nhân thuần phác cố khả giáo, kim ngân phù bạc cố bất khả giáo". Tư thực cổ hoặc chi ngôn, thành bất túc kê dă.
Đáp Công Phụ thư.
40.- DỊCH NGHĨA: Bạch Vân nói: Sự thịnh suy của đạo đâu phải là lẽ thường, mà đều tại chỗ người hoằng đạo vậy. Nêu có câu: "Ǵn giữ thời c̣n, buông bỏ thời mất" (1). Nhưng không phải đạo bỏ người, mà chỉ v́ người bỏ đạo vậy. Người đời xưa ở nơi núi rừng, ẩn dật chốn triều thị, chẳng màn chí danh lợi, chẳng hoặc bởi thanh sắc, tiếng trong sạch mới hay chấn động một thời, cái đẹp mới lưu lại muôn thuở, lẽ đâu người đời xưa làm được mà người đời nay lại không thể làm được như vậy ư! Đó chỉ là do chỗ giáo hóa chưa chín mùi, chỗ làm đạo không hết sức vậy. Hoặc có kẻ bảo rằng: "Người thời xưa th́ thuần phác nên hay giáo hóa, c̣n người đời nay th́ phù bạc nên không thể dạy bảo". Nói như thế chính là lời cổ hoặc quần chúng thật không đủ tin vậy.
Thư trả lời Công Phụ.
CHÚ THÍCH:
(1): Câu này lấy ở trong thiên Cáo Tử trong sách Mạnh Tử. Khổng Tử viết: "Thao tắc tồn, xả tắc vong, xuất nhập vô thời, mạc tri kỳ hướng". Nghĩa là "Giữ ǵn thời c̣n, buông bỏ thời mất, tiến thoái không phải thời, th́ chẳng biết được phương hướng đó".
41.- CHỮ HÁN: Bạch Vân vị Vô Vi Tử viết: Khả ngôn bất khả hành, bất nhược vật ngôn. Khả hành bất khả ngôn, bất nhuợc vật hành. Phát ngôn tất lự kỳ sở chung, lập hành tất kê kỳ sở tế. Ư thị tiên triết, cẩn ư ngôn, trạch ư hành. Phát ngôn phi cẩu hiển kỳ lư, tương khải học giả chi vị ngộ, lập hành phi độc thiện kỳ thân, tương huấn học giả chi vị thành. Sở dĩ phát ngôn hữu loại, lập hành hữu lễ, toại năng ngôn bất tập họa, hành bất chiêu nhục. Ngôn vi tắc Kinh, hành vi tắc Pháp. Cố viết: "Ngôn hành nải quân tử chi xu cơ, trị thân chi đại bản", động thiên địa cảm quỷ thần, đắc bất kính đồ.
Bạch Vân Quảng Lục.
41.- DỊCH NGHĨA: Bạch Vân bảo Vô Vi Tử (1) rằng: Nếu nói mà chẳng làm, thà rằng đừng nói, làm mà chẳng nói, thà rằng đừng làm. Phát ngôn phải lo đến hậu quả của nó, làm việc phải xét đến chỗ che đậy của nó. Bởi thế, bậc tiên triết cẩn thận ở lời nói, lựa chọn ở việc làm. Phát ngôn chẳng những để hiển đạo lư, mà c̣n đem mở bảo cho người học chưa ngộ. Làm việc không phải chỉ để hay riêng cho ḿnh (2), mà c̣n đem dạy bảo cho người học chưa thành đạt. Vậy nên, phát ngôn có phát tắc, lập hành có lễ nghĩa, nên mỗi khi nói ra chẳng gặp vạ, mỗi khi làm chẳng bị nhục. Đă nói ra thời là Kinh, làm việc thời là Pháp. Cho nên nói rằng: "Nói và làm là then chốt của người quân tử, là gốc lớn của việc sửa ḿnh", động đến trời đất, cảm đến quỷ thần, thật đáng kính vậy".
Bạch Vân Quảng Lục.
CHÚ THÍCH:
(1) Vô Vi Tử: Tên là Dương Kiệt, tên chữ là Thứ Công, làm quan Lễ Bộ Ngoại Lang, biệt hiệu là Vô vi Tử, pháp tự của Thiên Y Hoài thiền sư.
(2) Hay riêng cho ḿnh: Dịch ở chử độc thiện kỳ thân. Thầy Mạnh Tử nói: "Cùng tắc độc thiện kỳ thân, đạt tắc kiêm thiện thiên hạ". Nghĩa là: Cùng th́ chỉ hay riêng cho ḿnh, đạt thời hay khắp cho trong thiên hạ.
42.- CHỮ HÁN: Bạch Vân vị Diễn Tổ viết: Thiền giả trí năng, đa kiến ư dĩ nhiên bất năng kiến ư vị nhiên. Chỉ quán định tuệ pḥng ư vị nhiên chi tiền, tác chỉ nhậm diệt giác ư dĩ nhiên chi hậu. Cố tác chỉ nhậm diệt, sở dung dị kiến, chỉ quán định tuệ sở vị nan tri. Duy cổ nhân chí tại ư đạo, tuyệt niệm ư vị manh, tuy hữu chỉ quán định tuệ, tác chỉ nhậm diệt, giai vi bản mạt chi luận dă. Sở dĩ vấn: "Nhược hữu hào đoan hứa ngôn ư bản mạt giả, giai vi tự khi, thử cổ nhân kiến triệt xứ nhi bất tự khi giả.
Thực Lục.
42.- DỊCH NGHĨA: Bạch Vân bảo Diễn Tổ rằng: Trí năng của bậc thiền, phần nhiều chỉ thấy những việc đă rồi, chẳng hay thấy được việc chưa tới. Chỉ quán định tuệ (1) th́ pḥng ngừa ở lúc trước của sự việc chưa tới, tác chỉ nhậm diệt (2) th́ biết được sau của sự việc đă rồi. Cho nên chỗ dùng của tác chị nhâm diệt thời dễ thấy, chỗ làm của chỉ quán định tuệ th́ khó biết. Tuy có chỉ quán định tuệ, tác chỉ nhậm diệt, cũng đều bàn về gốc ngọn vậy. Sở dĩ nói rằng: "Nếu có một mảy may nào nói tới gốc ngọn đều là tự dối ḿnh, đó là chỗ thấy triệt để của cổ nhân chẳng bao giờ tự dối ḿnh vậy". (3)
Thực Lục.
CHÚ THÍCH:
(1) Chỉ quán định tuệ: Nương vào nguyên khí về phần thực tướng của thể tính mà nói là chỉ, về phần thường chiếu của bản giác gọi là quán, phần tam muội là định, phần bát nhă gọi là tuệ.
(2) Tác chỉ nhậm diệt: Đó là chỉ về bốn căn bệnh thấy chép trong kinh Viên Giác: "Tác bệnh, nhậm bệnh, chỉ bệnh và diệt bệnh". Chỗ tu chứng của bậc thiện tri thức cần phải xa ĺa căn bệnh này.
(3): Câu này là lời thị chúng của Đức Sơn.
43.- CHỮ HÁN: Bạch Vân viết: Đa kiến nột tử, vị thường kinh cập viễn đại chi kế, dư khủng tùng lâm tự thử suy bạc hỹ. Dương Kỳ tiên sư mỗi ngôn: "Thượng hạ thâu an, tối vi pháp môn đại hoạn". Dư tích ẩn cử Qui Tông thư dường, phi duyệt kinh sử, bất thí sổ bách quá mục, kỳ giản biện tế cố cực hỹ. Nhiên mỗi khai quyển tất hữu tâm hoạch chi ư. Dư dĩ thị tư chi, học bất phụ nhân như thử.
Bạch Vân Thực Lục.
43.- DỊCH NGHĨA: Bạch Vân nói: Phần nhiều thấy những nột tử chưa từng trải kịp đến cái kế xa và lớn, ta sợ chốn tùng lâm sẽ suy vi từ đây. Dương Kỳ tiên sinh thường nói: "Trên dưới muốn lẫn tránh cho an nhàn, đó là mối đại họa cho chốn thiền môn". Ta trước ẩn náu ở thư viện Qui Tông, duyệt xem kinh sử, chẳng những chỉ vài trăm lần qua mắt, mà xem đến nỗi kinh sách đó cũ nát tới cùng cực. Nhưng mỗi khi mở quyển tất nhiên lại cùng thu hoạch được nhiều ư mới lạ, như vậy th́ sự học chẳng phụ người là thế vậy.
Bạch Vân Thực Lục.
44.- CHỮ HÁN: Bạch Vân sơ trụ Cửu Giang Thừa Thiên, thứ thiên Viên Thông, niên xỉ thậm thiểu. Thời Hối Đường tại Bảo Phong, vị Nguyệt Công Hối viết: Tân Viên Thông đỗng triệt kiến nguyên, bất thiểm Dương Kỳ chi tự, tích hồ phát dụng thái tảo, phi tùng lâm phúc. Công Hối nhân vấn kỳ cố. Hối Đường viết: "Công danh mỹ khí, tạo vật tích chi, bất dữ nhân toàn, nhân cố dục chi thiên tất đoạt chi". Đăi Bạch Vân chung vu thư chi Hải Hội, phương ngũ thập lục tuế. Thức giả vị: "Hối Đường tri cơ vi, chân triết nhân hỹ".
Trạm Đường Kư Văn.
44.- DỊCH NGHĨA: Bạch Vân lúc đầu ở chùa Thừa Thiên thuộc Cửu Giang, sau dời về chùa Viên Thông, tuổi đời c̣n rất nhỏ. Khi bấy giờ Hối Đường (1) ở Bảo Phong, bảo Nguyệt Công Hối (2) rằng: "Tân Viên Thông là người thấu triệt được kiến nguyên (3), thực chẳng hổ là pháp tự của Dương Kỳ, chỉ tiếc là ra ứng cơ(4) quá sớm nên chẳng phải là phúc của tùng lâm". Công Hối, nhân hỏi về nguyên cớ. Hối Đường nói: "Cái mỹ khí của công danh, tạo vật đều tiếc, chẳng để trọn vẹn cho con người, nếu người cố tâm muốn có nó, th́ trời tất nhiên sẽ cướp đi". Cuối cùng Bạch Vân mất ở chùa Hải Hội, thuộc Từ Châu vừa vặn năm mươi sáu tuổi. Người thức giả thường bảo rằng: "Hối Đường chẳng những chỉ biết về thời cơ mà c̣n biết tới chỗ vi tế nữa, quả là một triết nhân vậy".
Trạm Đường Kư Văn (5).
CHÚ THÍCH:
(1) Hối Đường: Hối Đường Bảo Quốc Tổ Tâm thiền sư, người đất Nam Hùng, pháp tự của Hoàng Long Nam thiền sư.
(2) Nguyệt Công Hối: Hiểu Nguyệt thiền sư, pháp tự của Lang Nha Giác thiền sư.
(3) Kiến nguyên: Kiến tính.
(4) Ứng cơ: Dịch ở chữ dụng, có nghĩa là ra tiếp hóa tế độ cho đời như trụ tŕ v.v...
(5) Trạm Đường: Lặc Đàm Văn Chuẩn thiền sư,hiệu là Trạm Đường, pháp tự của Thực Phong Văn thiền sư.
45.- CHỮ HÁN: Hối Đường Tâm Ḥa thượng tham Nguyệt Công Hối vu Bảo Phong. Công Hối đỗng minh Lăng Nghiêm thâm chỉ, hải thượng độc bộ. Hối Đường mỗi văn, nhất cú nhất tự, như hoạch chí bảo, hỷ bất tự thắng. Nột tử trung, gián hữu thiết nghị giả. Hối Đường văn chi viết: "Khấu bỉ sở trường, lệ ngả sở đoản, ngô hà hiềm yên". Anh Thiệu Vơ viết: "Hối Đường sư huynh đạo học vi thiền nột sở tôn, do dĩ tôn đức tự thắng vi cường, dĩ vị kiến vị văn vi quư, sử tùng lâm tự quảng nhi hiệp ư nhân giả, hữu sở căng thức, khởi tiểu bổ tai".
Linh Nguyên Thập Di.
45.- DỊCH NGHĨA: Hối Đường Tâm Ḥa thượng tham thiền với Nguyệt Công Hối ở Bảo Phong. Công Hối thông hiểu triệt để tông chỉ kinh Lăng Nghiêm một cách trác tuyệt vô song. Hối Đường mỗi khi nghe được một câu một chữ, như là người được viên ngọc báu (1) vui mừng khôn xiết. Trong đám nột tử có người bàn lén việc này. Hối Công nghe biết và nói: "Học chỗ sở trường của người, sửa chỗ sở đoản của ta, ta có nề hà chi vậy". Anh Thiệu Vơ (2) nói: "Sự học đạo của Hối sư huynh, đă được các nột tử chốn tùng lâm lấy làm tông chỉ, thế mà c̣n lấy chỗ tôn đức tự thắng làm vui, lấy điều chưa thấy nghe làm xấu hổ, khiến cho tùng lâm tu rộng mà lại hẹp ở con người, để có chỗ, làm khuôn phép (3), th́ đâu phải là bổ ích nhỏ vậy".
Linh Nguyên Thập Di.
CHÚ THÍCH:
(1) Ngọc báu: Thứ ngọc quư toàn bích không một tỳ vết.
(2) Anh Thiệu Vơ: Tức Hồng Anh thiền sư, pháp tự của Hoàng Long thiền sư, v́ là người của Thiệu Vơ Quán, nên gọi là Anh Thiệu Vơ.
(3) Khuôn phép: Dịch ở chữ căng thức. Căng nghĩa là kinh, thức là pháp tắc, nghĩa là mô phạm hay khuôn phép.
46.- CHỮ HÁN: Hối Đường viết: Trụ tŕ chi yếu, đương thủ kỳ viễn đại giả, lược kỳ cận tiểu giả. Sự cố vi quyết, nghi tư tuân vu lăo thành chi nhân. Thượng nghi hỹ, cánh khấu vấn vu thức giả, túng hữu vị tận, diệc bất chí thậm hỹ. Kỳ hoặc chủ giả, hiếu sính tư tâm, chuyên tự thủ dữ, nhất đán tao tiểu nhân sở mưu, tôi tương thùy qui. Cố viết: "Mưu tại đa, đoán tại độc. Mưu chi tại đa, khả dĩ quan lợi, hại chi cực chí, đoán chi tại ngă, khả dĩ định tùng lâm chi thị phi dă".
Dữ Thảo Đường thư.
46.- DỊCH NGHĨA: Hối Đường nói: Cái yếu của trụ tŕ là phải đặt kế hoạch xa và lớn, tỉnh lược những công việc gần và nhỏ. Công việc ǵ chưa quyết đoán được, nên đem thỉnh vấn các bậc lăo thành (1). Nếu vẫn c̣n ngờ vực, lại tới hỏi ở hàng thức giả. Ví hoặc cũng vẫn chưa hết chỗ quyết nghi, th́ cũng chẳng đến nỗi quá tệ vậy. Giả hoặc người chủ, thích buông theo tư tâm, chuyên trách việc thủ xả theo ư muốn của ḿnh, nhất đáng gặp mưu kế của kẻ tiểu nhân, tội đó sẽ qui về ai! Cho nên nói: "Mưu lược cần phải có sự tham gia của số đông người, quyết đoán công việc, cần phải ở ư kiến của một người. Mưu lược phải cần sự gớp ư ở nhiều người, để xét rơ phần cùng cực của lợi hại, quyết đoán cần phải ở chính ḿnh, mới có thể định rơ điều phải trái trong chốn tùng lâm.
Thư gởi Thảo Đường (2).
CHÚ THÍCH:
(1) Lăo thành: Bậc tiền bối tuổi cao đức trọng.
(2) Thảo Đường: Tức Thảo Đường Thiện Thanh thiền sư, pháp tự của Hối Đường Tâm thiền sư.
47.- CHỮ HÁN: Hối Đường bất phó Qui Sơn thỉnh. Diên B́nh Trần Oánh Trung, di thư miễn chi viết: "Cổ nhân trụ tŕ vô chức sự, tuyển hữu đức giả cư chi. Đương thị nhậm giả, tất tương dĩ tư đạo giác tư dân, chung bất dĩ thế vị thanh lợi vi chi biến. Kim học giả đại đạo vị minh, các xu dị học, lưu nhập danh tướng, toại vi thanh sắc sở động, hiền bất tiếu, tập nhụ bất khả biệt bạch, chính nghi lăo thành giả, trắc ẩn tồn tâm chi thời, dĩ đạo tự nhậm, chướng hồi bách xuyên, cố vô nan hỹ. Nhược phù thoái cầu tĩnh bật, vụ tại an dật, thử độc thiện kỳ thân giả sở hiếu, phi tùng lâm sở dĩ vọng công giả".
Linh Nguyên Thập Di.
47.- DỊCH NGHĨA: Hối Đường không nhận lời mời phó hội của Qui Sơn. Trần Oánh Trung (1) ở Diên B́nh, gởi thơ khuyên rằng: "Cổ nhân xưa kia, nếu mỗi khi ngôi trụ tŕ khuyết chức, th́ tuyển người hữu đức để bổ sung. Người nhậm chức vụ này, tất phải đem cái đạo ấy để giác ngộ cho người ấy, tuyệt nhiên không v́ thế lực thanh lợi làm biến đổi. Người học đời nay chưa thấu tỏ đại đạo, lại đua theo học dị học, trôi vào ngả danh tướng, liền bị dao động bởi thanh sắc, kẻ hiền người ngu lẫn lộn, không phân biệt rơ ràng. Chính v́ thế, các bậc lăo thành động ḷng trắc ẩn (2) th́ cần phải lấy đạo để tự nhậm, ngăn cản trăm con sông để xoay chuyển lại những ngọn cuồng ba cũng không khó. Trái lại, nếu lui bước để t́m sự tĩnh mịch, chú trọng chốn an nhàn, lấy việc hay riêng thân ḿnh làm sở thích, th́ quả thật chẳng phải nơi tùng lâm kỳ vọng ở ngài vậy".
Linh Nguyên Thập Di.
CHÚ THÍCH:
(1) Trần Oánh Trung: Người đất Sa Hà, châu Nam Kiếm.
(2) Trắc ẩn: Ḷng thương mến sâu xa, đó là nguồn goấc của long nhân.
48.- CHỮ HÁN: Hối Đường nhất nhật kiến Hoàng Long hữu bất dự chi sắc, nhân nghịch vấn chi. Hoàng Long viết: "Giám thu vị đắc nhân". Hối Đường toại tiến Cảm Phó tự. Hoàng Long viết: "Cảm thượng bạo, khủng vi tiểu nhân sở mưu". Hối Đường viết: "Hóa Thị giả sảo liêm cẩn". Hoàng Long vị: "Hóa tuy liêm cẩn bất nhược Tú Tạng Chủ hữu lượng nhi trung". Linh Nguyên thường vấn Hối Đường: "Hoàng Long dụng nhất giám thu, hà quá lự như thử". Hối Đường viết: "Hữu quốc hữu gia giả, vị thường bất bản thử, khởi đặc Hoàng Long vi nhiên, tiên thánh diệc tằng giới chi".
Độn Am Bích Kư.
48.- DỊCH NGHĨA: Một bữa Hối Đường thấy Hoàng Long (1) có sắc mặt chẳng vui, nhân thế mới hỏi duyên cớ. Hoàng Long nói: "Chưa t́m được người giám thu (2). Hồi Đường bèn tiến cử Cảm Phó Tự (3). Hoàng Long nói: "Cảm c̣n thô bạo, sợ bị kẻ tiểu nhân mưu hại". Hối Đường nói: "Hóa Thị giả (4) là người liêm cẩn" (5). Hoàng Long bảo: "Hóa tuy liêm cẩn nhưng lại không bằng Tú Tạng Chủ (6), có lượng mà trung thành". Linh Nguyên (7) thường hỏi Hối Đường rằng: "Hoàng Long dùng một người giám thu, tại sao quá lo lắng như thế". Hối Đường nói: "Có nước có nhà ai chẳng lấy việc đó làm gốc, chẳng những Hoàng Long làm như thế, mà các bậc Tiên thánh cũng từng cảnh giới việc này".
Độn Am Kư.
CHÚ THÍCH:
(1) Hoàng Long: Hoàng Long Nam thiền sư, húy là Huệ Nam, pháp tự của Thạch Sương Viên thiền sư.
(2) Giám thu: Người trông nom việc thu nhập.
(3) Cảm Phó Tự: Tức Phúc Nghiêm Từ Cảm thiền sư, pháptự của Hoàng Long.
(4) Hóa Thị giả: Tức Song Lĩnh Hóa thiền sư, pháp tự của Hoàng Long Hối Đường Tâm thiền sư.
(5) Liêm cẩn: Ngay thẳng cẩn thận.
(6) Tú Tạng Chủ: Tức Đại Qui Hoài Tú thiền sư, pháp tự của Hoàng Long Nam thiền sư.
(7) Linh Nguyên: Hoàng Long Linh Nguyên Duy Thanh thiền sư, pháp tự của Hoàng Long Tố Tâm thiền sư.
49.- CHỮ HÁN: Hối Đường vị Chu Cấp Sự Thế Anh viết: "Dư sơ nhập đạo, tự thị thậm dị, đăi kiến Hoàng Long tiên sư hậu, thoái tư nhật dụng, dữ lư mâu thuẫn giả cực đa, toại lực hành chi tam niên, tuy kỳ hàn nhục thử, xác chí bạt di, nhiên hậu phương đắc sự sự như lư, nhi kim khái thóa trạo tư, dă thị Tổ Sư Tây lai ư".
Chương Giang Tập.
49.- DỊCH NGHĨA: Hối Đường bảo Chu Cấp Sự (1) Thế Anh rằng: "Ta khi mới nhập đạo, thường mắc cái tính tự thị (2). Sau khi gặp Hoàng Long tiên sư, ta mới xét lại những sự việc thông dụng hàng ngày, th́ mâu thuẫn với đạo lư quá nhiều, liền tận lực làm việc trong ba năm, chẳng quản ngại khi trời rét dữ hay nắng gắt, cũng vững chí không dời đổi, rồi sau đó được tới chỗ sự lư viên dung, nên bây giờ tất cả những cử động như ho hắng hay chuyển động tay chân cũng đều hợp với ư của Tổ Sư từ Tây Trúc lại" (3).
Chương Giang Tập.
CHÚ THÍCH:
(1) Chu Cấp Sự: Tên là Chu Đinh Kiệt, tên chữ là Thế Anh, làm quan đến chức Cấp Sự, người đất Vĩnh Phúc, đổ Tiến sĩ trong năm Sùng Ninh. Cấp Sự là chức quan Hoàng Môn Thị Lang, coi công việc nội ngoại trong cung vua.
(2) Tự thị: Tự cho ḿnh là phải.
(3) Ư của Tổ Sư từ Tây Trúc lại: Ư nói Phật pháp tức là thế pháp đều nhất trí với nhau.
50.- CHỮ HÁN: Chu Thế Anh vấn Hối Đường viết: "Quân tử bất hạnh tiểu hữu quá sai, nhi văn kiến chỉ mục chi bất hạ, tiểu nhân chung nhật tạo tác, nhi bất dĩ vi nhiên, kỳ cố hà tai". Hối Đường viết: "Quân tử chi đức tỷ mỹ ngọc yên, hữu hà sinh nội tất hiện ư ngoại, cố kiến giả xưng dị, bất đắc bất chỉ mục dă. Nhược phù tiểu nhân giả, nhật dụng sở tác, vô phi quá ác, hựu an dụng ngôn chi".
Chương Giang Tập.
50.- DỊCH NGHĨA: Chu Thế Anh (1) hỏi Hối Đường rằng: "Người quân tử chẳng may phạm điều lầm lỗi nhỏ, mà có ngươi nghe biết hay thấy th́ họ đều chỉ trích không ngớt, kẻ tiểu nhân trọn ngày làm điều ác, mà chẳng hề bị người chỉ trích, đó là cớ sao vậy?". Hối Đường nói: "Đức của người quân tử ví như ngọc tốt, nếu có vết ở bên trong tất phải hiện ra ở bên ngoài, nên ngườita dễ thấy và cho đó là điềm lạ, không thể không chỉ trích được, c̣n kẻ tiểu nhân, căn cứ vào chỗ làm hàng ngày của họ, th́ học có đầy rẫy điều tội lỗi, làm sao lại có thể dùng lời mà diễn tả được nữa vậy".
Chương Giang Tập.
CHÚ THÍCH:
(1): Đại ư đoạn này là biện minh chỗ không giống nhau giữa quân tử và tiểu nhân.
51.- CHỮ HÁN: Hối Đường viết: Thánh nhân chi đạo, như thiên địa dục vạn vật, vô hữu bất bị ư đạo giả. Chúng nhân chi đạo như giang hà Hoài Tế, sơn xuyên lăng cốc, thảo mộc côn trùng, các tận kỳ lượng nhi dĩ, bất tri kỳ ngoại vô hữu bất bị giả. Phù đạo khởi nhị da. Do đắc chi thâm thiển, thành hữu tiểu đại nhĩ.
Đáp Trương Vô Tận Thư.
51.- DỊCH NGHĨA: Hối Đuờng nói (1): Cái đạo của Thánh nhân, cũng như trời đất nuôi vạn vật, nên đạo không chỗ nào là không đầy đủ. Cái đạo của chúng nhân, ví như sông lớn sông nhỏ, sông Hoài sông Tế, như g̣ núi suối hang, như côn trùng cây cỏ, đều chỉ hết cái lượng của chúng mà thôi. Chúng đâu có biết, ngoài phạm vi của chúng ra, đạo vẫn bao trùm khắp nơi chốn vậy. Ôi! há đâu lại có hai ngă vậy ư! Đó chỉ là do chỗ biết có nông sâu, nên mới thành ra có lớn nhỏ.
Thư trả lời Trương Vô Tận (2).
CHÚ THÍCH:
(1): Đoạn này nói về đại đạo là chí cực của trời đất th́ đồng nhất và bao trùm cùng khắp đó đây.
(2) Trương Vô Tận: Tức Trương Thương Anh, tên chữ là Thiên Giác, người đất Tân Trạch thuộc Thục Châu, trước tác bộ Hộ Pháp luận.
52.- CHỮ HÁN: Hối Đường viết: Cửu phế bất khả tốc thành, tíchtệ bất khả đốn trừ, ưu du bất khả cửu luyến, nhân t́nh bất năng kháp hảo, họa hoạn bất khả cẩu miễn, phù vi thiện tri thức, đạt thử ngũ sự, thiệp thế khả vô muộn hỹ.
Dữ Tường Ḥa Thượng Thư.
52.- DỊCH NGHĨA: Hối Đường nói (1): Bỏ lâu không thể thành công mau chóng,điều tệ tích chứa không thể trừ bỏ ngay, chơi bời thong thả không thể mên tiếc lâu dài, t́nh người chẳng hay thỏa đáng tốt đẹp, họa hoạn không thể dễ dàng trôi qua. Ôi! Làm bậc thiện tri thức đạt được năm việc này, thời có thể thiệp thế mà không buồn phiền vậy.
Thư gởi Tường Ḥa Thượng.
CHÚ THÍCH:
(1): Đoạn này chỉ rơ về cách dụng ư xử thế của trụ tŕ, để biết chỗ đốivới đại pháp của cổ nhân.
53.- CHỮ HÁN: Hối Đường viết: Tiên sư tiến chỉ nghiêm trọng, kiến giả kính úy, nột tử nhân sự thỉnh giả, đa tuấn cự phất ṭng, duy văn tỉnh thị thân lăo, hí sắc mục nhiên, hiệu ư nhan diện, tận lễ tân khiển, kỳ ái nhân cung hiếu như thử.
Dữ Tạ Cảnh Ôn Thư.
53.- DỊCH NGHĨA: Hối Dường nói: Bậc tiên sư khi tiến lúc ngưng, đều trang nghiêm trịnh trọng, người đời thấy thế đều cung kính sợ hăi. Kẻ nột tử, nhân khi có việc xin đi đâu, ngài phần nhiều quở trách không ưng thuận. Nhưng khi nghe thấy xin phép về thăm cha mẹ già, th́ khí sắc vui vẻ của ngài hiện ngay nơi nét mặt, rất vuivẻ chấp thuận ngay. Ngài yêu thương người hiếu kính đến thế.
Thư gởi Tạ CẢnh Ôn (1).
CHÚ THÍCH:
(1) Tạ Cảnh Ôn: Tên chữ là Sư Trực.
54.- CHỮ HÁN: Hối Dường viết: Hoàng Long tiên sư tích đồng Vân Phong Duyệt Ḥa Thượng, hạ cư Kinh Nam Phượng Lâm. Duyệt hảo biện luận, nhất nhật dữ nột tử tác huyên. Tiên sư duyệt kinh tự nhược, như bất văn kiến. Dĩ nhi, Duyệt nghệ tiên sư án đầu, sân mục trách chi viết: "Nhĩ tại thử tập thiện tri thức lượng độ da?". Tiên sư khể thủ tạ chi, duyệt kinh như cố.
Linh Nguyên Thập Di.
54.- DỊCH NGHĨA: Hối Đường nói: Hoàng Long tiên sư xưa kia cùng với Văn Phong (1) Duyệt Ḥa Thượng, ngồi hạ ở Kinh Nam Phượng Lâm. Duyệt là người thích biện luận, có một ngày tạo ra cảnh huyên náo với nột tử. Tiên sư vẫn lặng lẽ xem kinh, coi như ḿnh không hề nghe biết. Sau đó, Duyệt tới đầu án kinh của tiên sư, quắc mắt trách rằng: "Ông ở chỗ này học tập cái độ lượng của bậc thiện tri thức vậy ư?". Tiên sư cúi đầu bái tạ, rồi lại xem kinh như cũ.
Linh NGuyên Thập Di.
CHÚ THÍCH:
(1) Vân Phong: Nam Nhạc Vân Phong Văn Duyệt thiền sư, pháp tự của Đại Ngu Chí thiền sư, pháiNam Nhạc đời thứ 11.
55.- CHỮ HÁN: Hoàng Long Nam Ḥa thượng viết: Dư tích đồng Văn Duyệt, du Hồ Nam, kiến nột tử đảm lung hành cước giả, Duyệt kinh dị súc át, dĩ nhi hạ viết: "Tụ gia khuê cáp trung vật, bất khẳng phóng hạ, phản lụy cáp tha nhân đảm phân, vô năi thái lao hồ.
Lâm Gian Lục.
55.- DỊCH NGHĨA: Hoàng Long Nam (1) Ḥa thượng nói: Ta trước kia cùng Văn Duyệt vân du ở Hồ Nam, thấy kẻ nột tử mang lung (2) đi hành cước (3). Duyệt kinh dị, nhăn mặt châu mày mắng rằng: "Vật trong nơi khuê cáp (4) ở chính trong nhà ḿnh mà chẳng chịu bỏ đi, lại phiền lụy đến phần gánh của người khác, thật quả là quá mệt nhọc vậy.
Lâm Gian Lục.
CHÚ THÍCH:
(1): Đại ư trong đoạn này bàn về người học đạo, cần phải phóng há vạn duyên.
(2) Lung: Cái lồng hoặc cái đương làm bằng tre, khoác sau lưng để đựng đồ vật.
(3) Hành cước: Đi hành cước, vị Tăng không cần chốn ở nhất định, tự ḿnh đi khắp đó đây để t́m thầy học đạo, hoặc giáo hóa quần chúng.
(4) Khuê cáp: Cái cửa nhỏ, cửa nách, câu này ư nói tự ḿnh hăy c̣n vọng tưởng chấp trước.
56.- CHỮ HÁN: Hoàng Long viết: Trụ tŕ yếu tại đắc chúng, đắc chúng yếu tại kiến t́nh. Tiên Phật ngôn: "Nhân t́nh giả, vi thế chi phúc điền, cái lư đạo sở do sinh dă". Cố thời chi bĩ thái, sự chi tổn ích, tất nhân nhân t́nh. T́nh hữu tông tắc, tắc bĩ thái sanh, sự hữu hậu bạc, tắc tổn ích chí. Duy Thánh nhân năng thông thiên hạ chi t́nh, cố dịch chi biệt quái, càn hạ khôn thượng tắc viết thái, càn thượng khôn hạ tắc viết bĩ. Kỳ thủ tượng, tổn thượng ích hạ, tắc viết ích, tổn hạ ích thượng, tắc viết tổn. Phù càn vi thiên, khôn vi địa, thiên tại hạ nhi địa tại thượng, vị cố quai hỹ, nhi phản vị chi thái giả, thượng hạ giao cố dă. Chủ tại thượng nhi tân xử hạ, nghĩa có thuận hỹ, nhi phản vị chi bĩ giă, thượng hạ bất giao cố dả. Thị dĩ thiên địa bất giao, thứ vật bất dục, nhân t́nh bất giao, vạn sự bất ḥa, tổn ích chi nghĩa diệc do thị hỹ. Phù tại nhân thượng giả, năng ước kỷ dĩ dụ hạ, hạ tất duyệt nhi phụng thưởng hỹ, khởi bất vị chi ích hồ. Tại thượng giả miệt hạ nhi tứ chư kỷ, hạ tất oán nhi bạn thượng hỹ, khởi bất vị chi tổn hồ. Cố thượng hạ giao tắc thái, bất giao tắc bĩ. Tự tổn giả nhân ích, tự ích giả nhân tổn, t́nh chi đắc thất, khởi dung dị hồ. Tiên thánh thường dụ nhân vi chu, t́nh vi thủy, tủy năng tải chu, diệc năng phú chu, thủy thuận chu phù, vi tắc một hỹ. Cố trụ tŕ đắc nhân t́nh tắc hưng, toàn thất nhi toàn phế. Cố đồng thiện tắc phúc đa, đồng ác tắc họa thâm. Thiện ác đồng loại, đoan như quán châu, hưng phế tượng hành, minh nhược quan nhật,tư lịch đại chi nguyên qui dă.
Dữ Hoằng Nguyệt Thắng Thư.
56.- DỊCH NGHĨA: Hoàng Long nói (1): Trụ tŕ cần ở chỗ được ḷng chúng. Được ḷng chúng là ở chỗ thấy t́nh. Đức Phật nói: "T́nh người làm ruộng phước cho đời, đạo lư đều từ đó sanh ra". Cho nên, sự bĩ thái của thời, tổn ích của việc, tất nương vào t́nh người. T́nh người có thông tác, nên bĩ thái phát sinh. Sự việc có hậu bạc, nên tổn ích phải đến. Duy Thánh nhân hay sáng suốt được cái t́nh của thiên hạ, nên những quẻ riêng biệt trong kinh Dịch có chia ra; Càn ở dưới khôn ở trên thời nói rằng thái (2), càn ở trên khôn ở dưới, thời nói rằng bĩ (3). Theo Tượng truyện của Dịch: Tổn ở trên ích ở dưới, thời nói rằng ích (4), tổn ở dưới ích ở trên, thời nói rằng tổn (5). Ôi! Càn là trời, khôn là đất, trời ở dưới mà đất ở trên, thời ngôi vị đó trái ngược, mà lại bảo đó là thái, là v́ lẽ trên dưới giao ḥa nhau vậy. Chủ ở trên mà khách ở dưới, th́ nghĩa đó là thuận, mà trái lại bảo đó là bĩ, là v́ lẽ trên dưới chẳng giao ḥa với nhau vậy. Bởi lẽ trời đất chẳng giao ḥa với nhau, nên mọi vật chẳng được sự nuôi nấng, ḷng người chẳng giao cảm với nhau, nên muôn việc chẳng ḥa, cái nghĩa tổn ích cũng bởi thế mà ra. Ôi! Người ở địa vị trên, thời tự biết ḿnh phải tiết ước, mà phải rộng răi với kẻ dưới, thời người dưới tất vui vẻ mà cung phụng người trên, há chẳng bảo đó là ích vậy ư! Ở ngôi trên mà khinh miệt kẻ dưới, lại tự ḿnh phóng túng, thời người dưới tất oán mà trái lệnh trên, há chẳng bảo đó là tổn vậy ư! Cho nên trên dưới giao ḥa thời thái, chẳng giao ḥa thời bĩ! Tự tổn ḿnh th́ ích người, tự ích ḿnh th́ tổn người. Sự được hay mất của t́nh người, đâu có dễ dàng vậy. Tiên thánh (6) thường ví người là con thuyền, t́nh là nước, nước hay chở được thuyền, nhưng nước cũng hay lật được thuyền, thuận với nước th́ thuyền nổi, trái với nước th́ thuyền ch́m. Vậy nên, người trụ tŕ nếu được ḷng người th́ hưng thịnh, mất ḷng người thời suy vi. Được hoàn toàn th́ hoàn toàn thịnh, mất hoàn toàn th́ hoàn toàn suy. Thế nên, cùng làm điều thiện th́ phúc nhiều, cùng làm điều ác th́ vạ lắm. Thiện ác cùng một loại, luân chuyển như đầu mối chuỗi hạt châu. Thịnh suy theo pháp tắc tuần hành tỏ rơ như xem mặt trời vậy. Đó là nguyên qui (7) cho đời này qua đời khác phải noi theo.
Thư gởi cho Hoàng Nghiệt Thắng (8).
CHÚ THÍCH:
(1): Đoạn này nói rơ sự tương quan trên và dưới phải giao ḥa với nhau th́ mọi việc mới nhất trí.
(2) Càn ở dưới khôn ở trên, thời nói rằng thái: Dịch ở câu: Càn hạ khôn thượng, tắc vị chi thái. Đó là nói quẻ Địa Thiên Thái. Quẻ D́ạ Thiên Thái th́ càn ở dưới khôn ở trên, nên gọi là càn hạ khôn thượng. Khôn là địa, càn là thiên, nên tên quẻ đọc là Điạ Thiên Thái. Thái có nghĩa là an vui, thông thuận.
(3) Càn ở trên khôn ở dưới, thời nói rằng bĩ: Dịch ở câu: Càn thượng khôn hạ, tắc viết bĩ. Đó là nói về quẻ Thiện Địa Bĩ trong kinh Dịch. Quẻ Thiên Địa Bĩ th́ khôn ở dưới, càn ở trên. Càn là thiên, khôn là địa, nên quẻ đọc là Thiên Địa Bĩ. Bĩ nghĩa là che lấp, cùng quẫn.
(4) Tổn ở trên ích ở dưới, thời nói rằng ích: Dịch trong câu: Tổn thượng ích hạ, tắc viết ích. Đó là quẻ Phong Lôi Ích trong kinh Dịch Quẻ Phong Lôi Ích thi chấn ở dưới tốn ở trên. Tốn là phong, chấn là lôi nên tên quẻ đặt là Phong Lôi Ích. Phong là gió, lôi là sấm, gió mạnh thời sấm càng vang, sấm vang thời gió càng dữ, gió sấm hổ trợ nhau nên gọi là ích.
(5) Tổn ở dưới ích ở trên, thời nói rằng tổn: Dịch ở câu: Tổn hạ ích thượng, tắc viết tổn. Đó là quẻ Sơn Trạch Tổn trong kinh Dịch. Quẻ này đoài ở dưới cấn ở trên. Cấn là sơn, đoài là trạch, nên tên quẻ đọc là Sơn Trạch Tổn (sơn là núi, trạch là sông). Tổn có nghĩa là thiệt hại, giảm bớt. Ví như đào đất ở dưới đưa đắp lên trên làm nền, thời nền hỏng mà tường tháp phải đổ ngay, thế th́ tổn dưới ích trên là việc rất nguy hiểm, nên đặt quẻ bằng tổn.
(6) Tiên thánh thường ví: Sách Gia Ngữ chép: "Ôi! Vua như là con thuyền, dân như là nước, nước hay chở được thuyền, nhưng nước cũng hay làm cho thuyền lật.
(7) Nguyên qui: Nguyên qui có nghĩa là con rùa lớn, ngày xưa thường dùng mai rùa để bói việc cát hung. Nguyên qui ở đây có nghĩa là khuôn phép cho muôn đời vậy.
(8) Hoàng Nghiệt Thắng: Hoàng Nghiệt Duy Thắng thiền sư, pháp tự của Hoàng Long Nam thiền sư.
57.- CHỮ HÁN: Hoàng Long vị Kinh Công viết: Phàm thao tâm sở vi chi sự, thường yếu diện, tiền lộ kính, khai quát sử nhất thiết nhân hành đắc, thủy thị đại nhân dụng tâm. Nhược dă, hiểm ải bất thông, bất độc sử tha nhân bất năng hành kiêm tự gia diệc vô thố túc chi địa hỹ.
Chương Gia Tập.
57.- DỊCH NGHĨA: Hoàng Long bảo Kinh Công (1) rằng: Phàm để tâm vào công việc chỗ ḿnh làm, thường cần phải mở rộng con đường thẳng trước mắt, khiến cho hết thảy mọi người đều đi được, đó mới là cách dụng tâm của đại nhân. Bằng như con đường lại nguy hiểm chẳng thông, chẳng những khiến người ta chẳng hay đi được, mà chính ngay cả tự ḿnh cũng không có nơi đặt chân vậy.
Chương Gia Tập.
CHÚ THÍCH:
(1) Kinh Công: Tên chữ là Giới Thụ, thường gọi là Vương an Thạch, là quan Tri Sự ở Kinh Châu, pháp tự của Bảo Phong thiền sư.
58.- CHỮ HÁN: Hoàng Long viết: Phù nhân ngữ mặc cử thố, tự vị thượng bất khi thiên, ngoại bất khi nhân, nội bất khi tâm, thành khả vị chi đắc hỹ. Nhiên do giới cẩn hồ độc cử ẩn vi chi gian, quả vô tiêm hào sở khi, tư khả vị chi đắc hỹ.
Đáp Kinh Công thư.
58.- DỊCH NGHĨA: Hoàng Long nói (1): Ôi! Người ta nói năng lúc lặng thinh, khi cử động lúc an tĩnh, tự ḿnh phải, trên chẳng dối trời, ngoài không dối người, trong chẳng dối ḷng, đó mới bảo là được vậy. Tuy nhiên, cũng c̣n phải nên khuyên răn và thận trọng trong cả ở chỗ một ḿnh hay nơi vắng kín, quả thật không một mảy may dốitrá, như thế mới bảo đó là được vậy.
Thư đáp Kinh Công.
CHÚ THÍCH:
(1): Đoạn này ư nói về việc làm của con người dù ở chỗ sáng cũng như chỗ tối, cần phải thân tâm nhất chí.
59.- CHỮ HÁN: Hoàng Long viết: Phù Trưỡng lăo chi chức, năi đạo đức chi khí. Tiên thánh kiến tùng lâm, trần kỷ cương, lập danh vị, tuyển trạch hữu đạo đức nột tử, mênh chi viết Trưởng lăo giả, tương hànhkỳ đạođức, phi cẩu thiết thị danhdă. Từ Minh tiênsư thường viết: "Dữ kỳ thủ đạo, lăo tử khâu hác, bất nhược hành đạo lănh chúng ư tùng lâm". Khởi phi thiện thủ Trưởng lăo chi chức giả, tắc Phật Tổ chi đạo đức tồn dư.
Dữ Thuư Nham Chân thư.
59.- DỊCH NGHĨA: Hoàng Long nói: Ôi! cái chức của Trưởng lăo (1) là khí cụ của đạo đức. Bậc Tiên thánh kiến tạo tùng lâm, đặt ra kỷ cương, lập ra danh vị, tuyển chọn người nột tử có đạo đức để gánh vác chức đó. Nên chức vụ của Trưởng lăo có trách nhiệm là phải thực hành phần đạo đức của ḿnh, chẳng phải chỉ lạm dụng cái tên đó vậy. Từ Minh tiên sư thường nói: "Cùng với người giữ đạo tuy cùng chết già trong ḷ gạch, nhưng chẳng bằng người hành đạo lănh chúng chốn tùng lâm". Há chẳng phải là người khéo giữ cái chức vụ Trưởng lăo, thời đạo đức của Phật Tổ c̣n được tồn tại đó sao".
Thư gởi Thúy Nham Chân.
CHÚ THÍCH:
(1) Trưởng lăo: Chức Trưởng lăo trong thiền gia có ba bậc:
a. Kỳ niên trưởng lăo, vị có nhiều tuổi đời và tuổi hạ.
b. Pháp trưởng lăo, chỉ vào vị có trí tuệ, đức độ. liễu đạt được pháp tánh.
c. Tác trưởng lăo, chỉ gán cho danh hiệu trưởng lăo mà thôi
60.- CHỮ HÁN: Hoàng Long vị ẩn sĩ Phan Diên Chi viết: Thánh hiền chi học, phi tạo thứ khả thành, tu tại tích lũy. Tích lũy chi yếu, duy chuyên dữ cần. B́nh tuyệt thị hiếu, hành chi vật quyện, nhiên hậu khoáng nhi sung chi, khả tận thiên hạ chi diệu.
Long Sơn Quảng Lục.
60.- DỊCH NGHĨA: Hoàng Long bảo ẩn sĩ Phan Diên Chi (1) rằng: Cái học của Thánh hiền, không thể thành tựu ngay được mà cần phải tích lũy. Cái yếu của tích lũy, duy ở chỗ chuyên và cần, trừ khử ḷng thị hiếu, thực hành không biết mỏi, vậy sau mới mở mang rộng răi ra, th́ có thể hết được cái diệu trong thiên hạ.
Long Sơn Quảng Lục.
CHÚ THÍCH:
(1) Phan Diên Chi: Tức cao sĩ Phan Diên Chi, tên chữ Hưng Tự, thường hỏi pháp ở Hoàng Long Nam thiền sư.
61.- CHỮ HÁN: Phan Diên Chi văn Hoàng Long pháp đạo nghiêm mật, nhân vấn kỳ yếu. Hoàng Long viết: "Phụ nghiêm tắc tử kính, kim nhật chi qui huấn, hậu nhật chi mô phạm dă. Thi tri chư địa, long giả hạ chi, oa giả b́nh chi. Bỉ tương đăng vu thiên nhận chi sơn, ngô diệc dữ chi câu. Khốn nhi cực ư cửu uyên chi hạ, ngô diệc dữ chi câu. Kỹ chi cùng, vọng chi tận, bỉ tắc tự hưu dă". Hựu viết: "Hú chi ấu chi, xuân, Hạ sở dĩ sinh dục dă. Sương chi tuyết chi, Thu, Đông sở dĩ thành thục dă. Ngô dục vô ngôn khả hồ".
Lâm Gian Lục.
61.- DỊCH NGHĨA: Phan diên Chi (1) nghe biết Hoàng Long là người đạo pháp nghiêm mật, nhân đến hỏi vế yếu lĩnh đó. Hoàng Long nói: "Cha nghiêm thời con kính, qui huấn ngày nay là mô phạm cho đời sau. Ví như san đất, chỗ cao th́ đào cho thấp, chỗ trũng th́ lấp cho bằng. Kẻ kia muốn lên núi cao ngàn nhận (2) ta cũng theo họ đi cùng, khốn khổ đến cùng cực ở nơi vực thẳm (3), ta cùng đi tới với họ. Khi tài đă cùng, vọng đă hết, thời kẻ kia tự nghỉ vậy". Lại nói rằng: "Có nuôi có dưỡng (4), nên vạn vật sở dĩ sinh trưởng ở mùa Xuan mùa Hạ, có sương có tuyết, nên vạn vật thành thục ở mùa Thu mùa Đông. Ta muốn đừng nói có thể được vậy ư". (5)
Cửu Phong Tập.
CHÚ THÍCH:
(1): Đoạn này đại ư nói sự tiếp chúng của thầy cũng giống vớilư phát sinh nuôi dưỡng vạn vật của trời đất không khác.
(2) Nhận: Nhà Chu ấn định bề cao ba thước ta là một nhận.
(3) Cửu uyên: Dịch là vực thẳm, tức là chỗ nước sâu nhất.
(4) Có nuôi có dưỡng: Dịch câu Hú chi ấu chi. Trời lấy khí để nuôi vạn vật gọi là hú, đất lấy h́nh để dưỡng vạn vật gọi là ấu.
(5): Câu này ư nói: Theo chỗ phát sinh và nuôi dưỡng vạn vật là chỗ buông thả của tự nhiên, nhưng v́ căn cơ thấp kém của thời mạt pháp, nên ta phải rủ ḷng khắn bó dạy bảo.
62.- CHỮ HÁN: Hoàng Long thất trung hữu tam quan ngữ. Nột tử thiểu khế kỳ cơ giả, thoát hữu thù đối, duy liễm mục nguy tọa, thù vô khả phủ. Diên chi ích khấu chi. Hoàng Long viết: "Dĩ quá quan giả trạo tư nhi khứ, ṭng quan lại vấn khả phú, thử vị thấu quan giả dă.
Lâm Gian Lục.
62.- DỊCH NGHĨA: Hoàng Long trong trượng thất có ba lời then chốt gọi là "Tam quan ngữ" (1). Kẻ nột tử ít người khế hợp được cơ đó, hoặc có thù đối, chỉ nhắm mắt ngồi ngay, không quyết đoán khả phủ được (2). Diên Chi luôn luôn nghiền ngẫm quan ngữ đó. Hoàng Long nói: "Người đă qua cửa ải rồi th́ vung cánh tay mà đi, nếu c̣n theo người giữ cửa để hỏi khả phủ, th́ đó là người chưa thấu được quan ngữ vậy".(3)
Lâm Gian Lục.
CHÚ THÍCH:
(1) Tam quan ngữ: Theo Văn Ngọa Kỷ Đàm: Hoàng Long Tuệ Nam thiền sư, lúc b́nh thời, nếu thấy học đồ tới, tất nhiên, ngài đem ba điểm then chốt là "Sinh Duyên": Duyên nơi sinh. "Phật thủ": Tay Phật và "Lư cước": Chân lừa để hỏi. Như Hoàng Long hỏi Long Khánh Nhàn: "Mỗi người đều có cái sinh duyên, vậy sinh duyên của Thượng tọa ở chốn nào?". Nhàn thưa: "Sáng sớm ăn cháo hoa, đến tối lại thấy đói". Lại duỗi tay và hỏi: "Tay làm thế nào giống như tay Phật?". Nhàn thưa: "Gảy khúc đàn Tỳ bà dưới trăng". Lại duỗi chân ra và hỏi: "Chân ta sao giống tợ chân lừa?". Nhàn thưa: "C̣ trắng đứng trên tuyết chẳng cùng màu sắc". Cứ vấn đáp như thế, nếu người học chưa khế ngộ được cơ đó th́ dù hơn ba mươi năm trời, hoặc có thù đáp chăng nữa, cũng duy chỉ nhắm mắt ngồi ngay mà thôi, vẫn chưa quyết đoán được khả phủ. V́ thế nên chốn tùng lâm gọi đó là "Tam quan ngữ của Hoàng Long.
Bài tụng tổng quát về Tam quan ngữ của Hoàng Long như sau:
Sinh duyên đoạn xứ thân lư cước,
Lư cước thân thời Phật thủ khai.
Vị đáo ngũ hồ, tham học giả,
Tam quan nhất nhất thấu tương lai.
Tạm dịch:
Chân lừa khi duỗi đoạn duyên sinh,
Tay Phật mở ra lúc đó liền.
Tham học những người trong bốn biển,
Phải lo thấu triệt nghĩa tam quan.
(2) Khả phủ: Nên hay không nên, được hay không đưọc..
63.- CHỮ HÁN: Hoàng Long viết: Đạo như sơn, du thăng nhi du cao, như địa, du hành nhi du viễn. Học gia ti thiển, tận kỳ nhi chỉ nhĩ, duy hữu chí ư đạo giả năi năng cùng kỳ cao viễn, kỳ tha thục dữ yên.
Kư Văn.
63.- DỊCH NGHĨA: Hoàng Long nói (1): Đạo như núi, càng lên lại càng cao, như đất, càng đi lại càng xa. Người học nông cạn chỉ hết cái sức của họ mà ngưng vậy. Duy người có chí với đạo, mới hay cùng được chỗ cao xa đó. Ngoài ra, th́ ai sánh kịp được như thế vậy.
Kư Văn.
CHÚ THÍCH:
(1): Đoạn này chỉ rơ chỗ cao xa của ngườihọc đạo phải nhất chí chuyên tâm để đạt tới chỗ cùng cực của đạo.
64.- CHỮ HÁN: Hoàng Long viết: Cổ chi thiên địa nhật nguyệt, do kim chi thiên địa nhật nguyệt. Cổ chi vạn vật tính t́nh, do kim chi vạn vật tính t́nh. Thiên địa nhật nguyệt, cố vô dịch dă, vạn vật tính t́nh cố vô biến dă, đạo hồ vi nhi độc biến hồ. Ta kỳ vị chí giả, yếm cố duyệt tân, xả thử thủ bỉ, do thích Việt giả, bất chi nam nhi chi bắc, thành khả vị dị ư nhân hỹ. Nhiên đồ lao kỳ tâm, khổ kỳ thân, kỳ chỉ du cần, kỳ đạo du viễn hỹ.
Độn An Bích Kư.
64.- DỊCH NGHĨA: Hoàng Long nói (1): Trời đất, mặt trời mặt trăng ở thời xưa, cũng như trời đất, mặt trời mặt trăng ở thời nay. Tính t́nh vạn vật ở thời xưa, cũng như tính t́nh vạn vật ở thời nay. Trời đất, mặt trời mặt trăng th́ cố định không đổi. Tính t́nh của muôn vật cũng cố định không biến. Tại sao riêng có đạo biến đổi được vậy ư! Đáng buồn cho người chưa đến được đạo, chỉ chán cũ vui mới, bỏ cái này lấy cái kia, cũng giống như người đi về đất Việt (2), chẳng đi về phía nam mà đi về phía bắc, đó bảo là khác người vậy. Như thế, chỉ luống nhọc ḷng họ, khổ thân họ, chí của họ càng siêng, nhưng cái đạo đó lại càng xa vậy.
Độn Am Bích Kư.
CHÚ THÍCH:
(1): Đoạn này đại ư nói, đại đạo th́ nhất quán, cái lư th́ chẳng biến đổi ở cả xưa và nay.
(2) Người đất Việt: Đất Việt, giống người Việt, ngày xưa ở các vùng Giang, Triết, Mân, Việt bên Tàu, đều là ṇi giống Việt, gọi là Bách Việt, như giống Ư Việt th́ ở Triết Giang, Mân Việt ở Phúc Kiến, Dương Việt ở Giang Tây, Nam Việt ở Quảng Đông, Lạc Việt ở nước Việt Nam ta.
65.- CHỮ HÁN: Hoàng Long vị Anh Thiệu Vơ viết: Chí đương qui nhất, cửu nhi vật thoái, tha nhật tất tri diệu đạo sở qui. Kỳ hoặc tâm hồn hiếu ố, t́nh túng tà tích, tuy hữu chí khí như cổ nhân, dư khủng chung bất đắc kiến kỳ đạo hỹ.
Bích Kỳ.
65.- DỊCH NGHĨA: Hoàng Long bảo Anh Thiệu Vơ rằng: Chí con người phải qui về một, phải giữ cho bền lâu chớ đổi dời, th́ một ngày kia tất biết được chỗ qui thú của diệu đạo. Giả hoặc kẻ đó tâm c̣n đắm vào tốt xấu, t́nh c̣n buông vào tà vạy, th́ dẫu có chí khí như cổ nhân, ta sợ trọn đời cũng chẳng được thấy đạo vậy.
Bích kỳ.
66.- CHỮ HÁN: Bảo Phong Anh Ḥa thượng viết: Chư phương lăo túc, phê phán tiên giác ngữ ngôn, niêm đề, công án, do như phủng thổ bồi Thái sơn, cúc thủy ốc Đông hải. Nhiên bỉ khởi nại thử dĩ vi cao thâm da. Quan kỳ chí tại ích chi, nhi bất tự tri phi kỳ đáng dă.
Quảng Lục.
66.- DỊCH NGHĨA: Bảo Phong Anh Ḥa thượng nói: Các bậc lăo túc khắp nơi, có những niêm đề, công án (1) để phê phán về lời nói của các bậc tiên giác, đó chẳng qua như người bưng đất đắp Thái sơn, vúc nước tưới biển Đông hải. Song các ngài há lại cậy vào đó để làm cao sâu vậy ư! Căn cứ vào chí của ḿnh th́ đó là ích, nhưng lại chẳng tự biết, đó chẳng phải là thỏa đáng vậy.
Quảng Lục.
CHÚ THÍCH:
(1) Niêm đề, công án: Niêm đề có nghĩa là nhắc lấy một đề mục để phê phán cái pháp tắc của cổ nhân, gọi là cổ tắc, nên gọi niêm đề là niêm cổ, hay niêm tắc, có nghĩa là lựa chọn những cổ tắc công án trong thiền lâm, để khai phát tâm địa của người học. Công án ngụ ư là án đọc của công phủ, dùng ngôn ngữ để kiểm thảo phần sở đắc của pháp. Công là phần chí lư, tức là cái lư công của thiên hạ, án là phần văn chương, ghi chép chỗ chí lư của Thánh hiền. Vậy công ác tức là phần kư lục về những sự kiện thương lượng vấn đáp chí lư trong thiền gia,để giúp ích cho người tham thiền biện đạo.
67.- CHỮ HÁN: Anh Thiệu Vơ mỗi kiến học giả, tứ tứ bất cụ nhân quả, thán tức cửu chi viết: "Lao sinh như lữ phạ, trụ tắc tùy duyên, khứ tắc vong hỹ, bỉ sở đắc năng kỷ hà, nhĩ bối bất thức liêm sĩ, can phạm danh phận, ô độc tôn giáo, năi chí như thị. Đại trượng phu chí tại khôi hoằng tổ đạo, dụ dịch hậu lai, bất ưng tư thiện kỷ dục, vô sở tị kỵ, mỗi nhất thân chi họa, tạo vạn kiếp chi ương, tam đồ địa ngục thụ khổ giả, vi thị khổ dă, hướng ca sa hạ thất khước nhân thân, thực vi khổ dă".
Bích Kư.
67.- DỊCH NGHĨA: Anh Thiệu Vơ thường thấy người học buông lung chẳng sợ nhân quả. Liền than thở hoài và nói: "Đời người (1) như quán trọ, ở thời tùy duyên, đi thời mất vậy, chỗ sở đắc của họ có được là bao. Lũ các ngươi chẳng biết liêm sĩ, can phạm danh phận, nhơ nhuốc tôn giáo, đến nỗi như thế. Chí của người đại trượng phu là ở chỗ khôi phục hoằng đương cái đạo của Phật Tổ, dẫn dụ kẻ hậu lai. Không nên chuyên chú vào ḷng ham muốn riêng ḿnh, không kiêng sợ điều ǵ, gây cái vạ cho một đời, tạo cái ương cho muôn kiếp. Dù có phải chịu cái khổ ở tam đồ(2) địa ngục cũng chưa phải là khổ, mà hướng dưới tấm ca sa (3) mất thân người mới thật là khổ vậy.
Bích Kư.
CHÚ THÍCH:
(1) Đời người: Dịch ở chữ lao sinh. V́ lẽ cái h́nh chở đại ngă nên làm nhọc cho cái ngă sinh ra, nên gọi là lao sinh, cũng giống như chữ nhân sinh.
(2) Tam đồ: Ba địa ngục: Hỏa đồ, Đao đồ và Huyết đồ.
(3) Hướng dưới tấm ca sa: Chỉ vào người xuất gia, mà không minh được đại sự là điều tối kỵ.
68.- CHỮ HÁN: Anh Thiệu Vơ vị Hối Đường viết: Phàm xưng thiện tri thức, trợ Phật Tổ dương hóa, sử nột tử hồi tâm hướng đạo, di phong dịch tục, cố phi thiển bạc giả chi sở năng vi. Mạt pháp Tỳ khưu, bất tu đạo đức, thiểu hữu tiết nghĩa, văng văng cẩu thả khảng tảng, dao vĩ khất lân, truy cầu thanh lợi ư quyền thế chi môn. Nhất đáng nghiệp doanh phúc tạ, thiên nhân yếm chi, điếm ô chính tông, si sư hữu lụy,đắc bất thái tức". Hối Đường hạm chi.
Linh Nguyên Thập Di.
68.- DỊCH NGHĨA: Anh Thiệu Vơ(1) bảo Hối Đường rằng: "Phàm gọi là thiện tri thức, giúp đở sự tuyên dương hoằng hóa của Phật Tổ, khiến kẻ nột tử hồi tâm hướng đạo, thay đổi phong tục, cố nhiên không phải là người thiển bạc mà họ có thể hay làm được. Tỳ khưu thời mạt pháp, phần nhiều chẳng tu đạo đức, ít có tiết nghĩa, lại thường chen gót tới lui, van xin sự thương xót, truy cầu thanh lợi trước cửa quyền thế. Nhất đáng nghiệp đầy phúc hết, thời trời người chán ghét, gây vết do cho chính tông, làm hệ lụy cho thầy bạn, thật là đáng buồn vậy". Hối Đường gật đầu.
Linh Nguyên Thập Di.
CHÚ THÍCH:
(1): Đoạn này đề cao chỗ tôn quư của chính đạo, và hạ trách cái tệ phong của Tỳ Khưu.
69.- CHỮ HÁN: Anh Thiệu Vơ vị Phan Diên Chi viết: Cổ học giả trị tâm, kim học giả trị tích, nhiên tâm dữ tích tương khứ tiêu nhương hỹ.
[b]69.- DỊCH NGHĨA: Anh Thiệu Vơ (1) bảo Phan Diên Chi rằng: Người học giả thời xưa chuyên sửa tâm (gốc), người học giả thời nay lại sửa tích (ngọn). Song tâm với tích th́ cách xa nhau một trời một vực vậy.
CHÚ THÍCH:
(1): Đoạn này nói rơ chỗ cách biệt về sự học đạo của người thời xưa và thời nay.
70.- CHỮ HÁN: Anh Thiệu Vơ vị Chân Tịnh Văn Ḥa thượng viết: Vật bạo trường giả tất yểu triết, công tốc thành giả tất dị hoại. Bất suy cửu trường chi kế, nhi tạo thốt thành chi công, giai phi viễn đại chi tư. Phù thiên địa tối linh, do ngũ tải tái nhuận, năi thành kỳ công, bị kỳ hóa, huống đại đạo chi diệu, khởi thảng thốt nhi năng biện tai. Yếu tại tích công lũy đức. Cố viết: "Dục tốc bất đạt, tế hạnh tắc bất thất. Mỹ thành tại cửu, toại hữu chung thân chi mưu". Thánh nhân vân: "Tín dĩ thủ chi, mẫn dĩ hành chi, trung dĩ thành chi, sự tuy đại nhi tất tế".
Tích Triết Thị Giả, dạ tọa bất thụy, dĩ viên mộc vi chẩm, tiểu thụy tắc chẩm chuyển, giác nhi phục khởi, an tọa như cố, xuất dĩ vi thường. Hoặc vị dụng tâm thái quá. Triết viết: "Ngă ư bát nhă duyên phận tố bạc, nhược bất khắc khổ lệ chi, khủng vị vọng tập sở khiên, huống mộng huyễn bất chân, an đắc vi cửu trường kế. Dư tích tại Tương Tây, mục kích kỳ thao lư như thử. Cố tùng lâm phục kỳ danh, kính kỳ đức nhi xưng chi".
Linh NGuyên Thập Di.
70.- DỊCH NGHĨA: Anh Thiệu Vơ bảo Chân Tịnh Văn (1) Ḥa thượng rằng: Vật ǵ lớn mạnh, tất phải găy non, công nghiệp chóng thành, tất nhiên dễ hoại. Chẳng suy tín cái kế lâu dài, chỉ gây dựng cái công nghiệp vội thành, đều chẳng phải là chỗ nương vào kế xa và lớn. Ôi! Trời đất th́ thiêng linh rất mực, cũng c̣n cứ năm năm lại có hai năm nhuận, th́ cái công của trời đất mới thành, cái hóa của trời đất mới đủ, huống chi chỗ nhiệm mầu của đại đạo, há lại vội vàng hấp tấp, mà hay thành biện được vậy ư? Điều thiết yếu là chỗ góp công chứa đức. Cho nên nói rằng: "Việc muốn chóng thành thời chẳng đạt, việc làm kỹ lưỡng thời chẳng mất. Sự thành quả của vẻ đẹp là ở nhiều công phu liền có cái mưu chung thân". Thánh nhân nói (2): "Đem ḷng tin để giữ, gắng gỏi để làm, đem ḷng trung thành để tới, thời việc tuy lớn nhưng tất phải xong".
Xưa Triết Thị Giả (3), ngồi thiền thâu đêm không ngủ. Thường lấy cây tṛn làm gối, nếu hơi ngủ thời gối chuyển, rồi lại thức dậy, ngồi nguyên như củ, coi làm thường lệ. Hoặc có người bảo đó là việc dụng tâm thái quá. Triết đáp: "Ta đối với trí huệ th́ duyên phận rất mong manh, nếu chẳng khắc khổ gắng chí, sợ bị vọng tập lôi kéo. Huống hồ, đời là mộng huyễn không thực, sao được coi đó làm kế lâu dài. Ta trước ở Tương Tây, mục đích thấy người noit heo như thế, nên trong chốn tùng lâm, ai cũng phục cái danh đó, mến cái đức đó mà đều khen".
Linh Nguyên Thập Di.
CHÚ THÍCH:
(1) Chân Tịnh Văn: Tức Chân Tịnh Khắc Văn thiền sư, pháp tự của Hoàng Long Nam.
(2) Thánh nhân nói: Đọan này trích ở Xuân Thu Tả Thị truyện.
(3) Triết Thị Giả: Chỉ vào Mộ Triết Chân Như thiền sư ở Đàm Châu, pháp tự của Thúy Nham Khả Chân thiền sư.
71.- CHỮ HÁN: Chân Tịnh Văn Ḥa thượng cửu tham Hoàng Long, sơ hữu bất xuất nhân tiền chi ngôn, hậu thụ Đỗng Sơn thỉnh, đạo quá Tây Sơn, phỏng Hương Thành Thuận Ḥa thượng. Thuận hư chi viết: "Gia Cát tích niên xưng ẩn giả, mao lư kiên thỉnh xuất sơn lai, tùng hoa nhược dă triêm xuân lực, căn tại thâm nhan dă trược khai". Chân Tịnh tạ nhi thoái.
Thuận Ngữ Lục.
71.- DỊCH NGHĨA: Chân Tịnh Văn Hoà thượng (1) tham thiềnở Hoàng Long đă lâu ngày, lúc đầu đă nói không xuất hiện trước quần chúng. Nhưng sau đó đă nhận lời mời của Đỗng Sơn. Trên đường đi qua Tây Sơn có tới thăm Hương Thành Thuận Ḥa thượng (2). Ḥa thượng bỡn rằng: "Gia Cát xưa kia ẩn am tranh (3), lời mời khẩn khoản xuất núi xanh, tùng hoa lại đượm màu xuân sắc, gốc ở thâm nham vẫn nở cành". Chân Tịnh cảm tạ rồi bái lui.
Thuận Ngữ Lục.
CHÚ THÍCH:
(1): Đoạn này đại ư nói về người vân thủy tu hành, ẩn dật nơi núi rừng để tu thân tích đức, nhưng khi cảm thấy sự thuận cảnh của nhân thiên, cũng lại xuất hiện để ứng dụng với đời.
(2) Hương Thành Thuận Ḥa thượng: Thượng Giám thiền sư, pháp tự của Hoàng Long Nam.
(3) Gia Cát: Gia Cát Lượng Khổng Minh, chỉ việc cũ của Gia Cát trong Tam Quốc chí.
72.- CHỮ HÁN: Chân Tịnh cử Quảng Đạo Giả trụ Ngũ Phong, dư nghị Quảng, sơ truyết vô ứng thế tài. Đăi Quảng trụ tŕ, tinh dĩ trị kỷ, khoan dĩ lâm chúng, vị kỷ bách phế cụ cử, nột tử văng lai cạnh tranh huyên truyền. Chân Tịnh Văn chi viết: "Học giả hà dị hủy dự da". Dư mỗi kiến tùng lâm thiết nghị viết: "Na cá Trưởng lăo hành đạo an chung, na cá trưởng lăo bất xâm dụng thường trụ, dữ chúng đồng cam khổ". Phù xưng thiện tri thức, vi nhật tự chi chủ, hành đạo an chúng, bất xâm thường trụ, dữ chúng cam khổ, cố đương vi chi, hụu hà túc đạo". Như sĩ đại phu tố quan, vị quốc an an, năi viết: "Ngă bất thụ tang, bất nhiễu dân". Thả bất thụ tang, bất nhiễu dân, khởi phận ngoại sự da.
Sơn Đường Tiểu Sam.
72.- DỊCH NGHĨA: Chân Tính cử Quảng Đạo Giả (1)trụ tŕ chùa Ngũ Phong. Du luận cho rằng, Quảng là người vụng về, không có tài ứng thế. Kịp tới lúc Quảng trụ tŕ, th́ tinh tiến để sửa ḿnh, khoan hồng để xét chúng.Chưa bao lâu mà hàng trăm việc đ́nh trệ đều được tiến hành. Kẻ nột tử đi lại tấp nập, náo nhiệt tuyên truyền. Chân Tịnh nghe biết thế và nói: "Người học sao lại khen chê dễ dàng quá vậy". Ta mỗi khi thấy chốn tùng lâm, có người bàn lén rằng: "Vị Trưởng lăo này th́ hành đạo an chúng,vị Trưởng lăo này chẳng lạm dụng của thường trụ, cùng với chúng đồng chịu khổ". Ôi! Xưng là bậc thiện trí thức, làm chủ một ngôi chùa, hành đạo an chúng. chẳng lạm dụng của thường trụ, cùng với chúng đồng chịu cam khổ, cố nhiên là việc phải làm, lại c̣n ǵ để phải nói hơn. Như kẻ sĩ đại phu làm quan, v́ nước an dân, liền nói rằng: "Ta không nhận của hối lộ, chẳng sách nhiễu dân". Vậy việc không nhận hối lộ, không sách nhiễu dân, đâu phải là ngoài phận sự vậy ư.
Sơn Đường (2) Tiểu Sam.
CHÚ THÍCH:
(1) Quảng Đạo Giả: Tức Đoan Châu Cửu Phong Hy Quảng thiền sư.
(2) Sơn Đường: Hoàng Long Đường Đạo Chấn thiền sư, pháp tự của Thảo Đường Thiện Thanh.
73.- CHỮ HÁN: Chân Tịnh trụ Qui Tông, mỗi tuế hóa chủ nạp sớ, bá bạch vân ủy. Chân Tịnh thị chi, tần túc dĩ nhi thán viết: "Tín tâm cao huyết, dư tâm vô đức, hà dĩ khắc đáng".
Lư Thương Lăo Nhật Thiệp Kư.
73.- DỊCH NGHĨA: Chân Tịnh ở chùa Qui Tông. Hàng năm có các hóa chủ (1) lại dâng mục lục (2) những đồ vật cúng dường, trong đó có vải lụa rất nhiều. Chântịnh thấy thế cau mày than rằng: "Đây là tâm huyết của ḷng tin, ta hổ thẹn không có đức, đem ǵ để đền bù xứng đáng".
Lư Thương Lăo Nhật Thiệp (3) Kư.
CHÚ THÍCH:
(1) Hóa chủ: Người đàn việt, người đem đồ vật bố thí cúng dựng.
(2) Mục lục: Dịch ở chữ sớ, có nghĩa tờ ghi chép những phẩm vật dâng cúng.
(3) Lư Thương Lăo Nhật Thiệp: Nhật Thiệp Quốc Phụ, tên của Lư Thượng Lăo, tham thiền ở Bảo Phong Trạm Đường.
74.- CHỮ HÁN: Chân Tịnh viết: Mạt pháp Tỳ khưu, tiển hữu tiết nghĩa, mỗi kiến kỳ cao đàm khoát luận, tự vị nhân mạc năng cập. Đăi hồ nhất phạn chi huệ, tắc thủy dị nhi chung phụ chi, tiên hủy nhi hậu dự chi. Cầu kỳ thị viết thị, phi viết phi, trung chính nhi bất ẩn giả thiểu hỹ.
Bích Kư.
74.- DỊCH NGHĨA: Chân Tịnh nói: Tỳ khưu thời mạt pháp (1), ít có người tiết nghĩa. Mỗi khi thấy họ bàn cao luận rộng và tự nói người chẳng ai kịp ḿnh. Tới khi chịu cái ơn của một bữa ăn, thời họ lại cho cái lúc trước kia khác, nhưng sau lại phụ họa theo, trước th́ khen đấy rồi sau chê đấy. C̣n t́m được người, phải th́ nói rằng phải, trái th́ nói rằng trái, trung chính mà chẳng che đậy quả thật hiếm vậy.
Bích Kư.
CHÚ THÍCH:
(1) Mạt pháp: Sau khi đức Phật tịch diệt, giáo pháp của ngài chia làm ba thời: Chánh pháp, Tượng pháp và Mạt pháp. Hiện nay thuộc thời Mạt pháp.
75.- CHỮ HÁN: Chân Tịnh viết: Tỳ khưu chi pháp, thụ dụng bất nghi phong măn, phong măn tắc dật, xứng ư chi sự bất khả đa mưu, đa mưu chung bại, tương hữu thành chi, tất hữu hoại chi. Dư kiến Hoàng Long tiên sư, ứng thế tứ thập niên, ngữ mặc động tĩnh, vị thường dĩ nhan sắc lễ mạo văn tài, lao lung đương thế nột tử. Duy xác hữu kiến địa, lư thực tiển chân giả, ủy khúc thành sỉ, chi kỳ thận trọng, chân đắc cổ nhân thể tài, chư phương hăn hữu luân tỷ. Cố kim nhật lâm chúng, vô bất thủ pháp.
Nhật Thiệp Kư.
75.- DỊCH NGHĨA: Chân Tịnh nói (1): Cái pháp của Tỳ Khưu, thụ dụng chẳng nên phong phú và măn túc. Khi quá phong măn tất phải tràn đầy. Cái việc xứng ư chẳng nên đa mưu, nếu đa mưu th́ việc hỏng trọn vẹn. Cái ǵ có thành, tất nhiên có hoại. Ta thấy Hoàng Long tiên sư, ra ứng thế bốm mươi năm, khi nói th́ lặng, lúc động th́ tĩnh, chưa từng lấy sắc mặt, đem lễ mạo hoặc văn tài, để lao lung kẻ nột tử đương thời, mà chỉ đem chỗ thấy biết xác đáng, noi theo chỗ thật, xét theo chỗ chân, để biết nguyên do ủy khúc của thành bại. Sự thận trọng của ngài như thế, thật là đạt được cái thể tài của cổ nhân, mọi nơi ít có ai sánh bằng, nên ngày nay tới chúng, đều lấy đó làm pháp tắc.
Nhật Thiệp Kư.
CHÚ THÍCH:
(1): Đại ư đoạn này nói rơ sự tôn quí của tri túc và chỗ chí yếu của thực tiễn.
76.- CHỮ HÁN: Chân Tịnh trụ Kiến Khang Bảo Ninh, Thư Vương trai thấn tố kiêm. Nhân vấn thị Tăng: "Thử hà vật?". Đối viết: "Phưởng ty la". Chân Tịnh viết: "Hà dụng". Thị Tăng viết: "Kham tố ca sa". Chân Tịnh chỉ sở y bố Già Lê viết: "Ngă tầm thường phi thử, kiến giả diệc bất thậm hiềm ố". Tức linh tống khố tư cô mại cung chúng. Kỳ bất sự phục sức như thử.
Nhật Thiệp Kư.
76.- DỊCH NGHĨA: Chân Tịnh ở chùa Bảo Ninh thuộc Kiến Khang. Có Thư Vương (1) cúng trai và thần vật như lụa là... Nhân hỏi Tăng thị giả: "Đây là vật ǵ?". Thị Tăng nói: "Tơ gai lụa là". Chân Tịnh hỏi: "Dùng làm ǵ?", Thị Tăng nói: "Dùng để may ca sa". Chân Tịnh chỉ vào tấm áo Già Lê (2) ḿnh đang mặc bằng vải thô và nói: "Ta mặc áo tầm thường như thế này, mà cũng chẳng tránh được sự phê phán của người đời, nữa là lại dùng tơ lụa như vậy ư". Ngài liền ra lệnh đưa cho người coi kho đem bán lấy tiền cung chúng. Ngài chẳng những về h́nh thức phục sức là như thế.
Nhật Thiệp Kư.
CHÚ THÍCH:
(1) Thư Vương: Tức Kinh Công. Vưa Tống Huy Tông tặng Kinh Công làm Thư Vương.
(2) Già Lê: Tức áo Tăng già lê. V́ mội vị Tỳ khưu đều có ba tấm ca sa: tấm thứ nhất gọi là tấm ngũ điều hay gọi là An đà hội, tấm thứ hai gọi là Uất đa la tăng hay tấm thất điều, tâm thứ ba gọi là Tăng già lê, hay tấm cửu điều.
77.- CHỮ HÁN: Chân Tịnh vị Thư Vương viết: Nhật dụng thị xử lực hành, chi phi tắc cố chỉ, chi bất ưng dĩ nam di kỳ chí. Cẩu dĩ kim nhật chi nan, trạo đầu phất cố, an tri tha nhật bất nan ư kim nhật hồ.
Nhật Thiệp Kư.
77.- DỊCH NGHĨA: Chân Tịnh bảo Thư Vương rằng (1): Chỗ dùng hàng ngày là căn cứ ở sức làm việc, nếu một khi có điều ǵ trái, thời phải ngăn đi bằng được, không nên v́ khó dễ mà thay đổi ư chí. Nếu đem việc khó ngày hôm nay mà quay đầu đi chẳng đoái hoài đến, thời sao biết được cái khó ở ngày khác lại chẳng khó hơn ở ngày hôm nay ư.
Nhật Thiệp Kư.
CHÚ THÍCH:
(1): Đoạn này ư nói dù có nương vào hoàn cảnh thuận hay nghịch, cũng nên phải bền chí chớ thay đổi.
78.- CHỮ HÁN: Chân Tịnh văn nhất phương hữu đạo chí sĩ hóa khứ, trắc nhiên thán tức, chí ư khấp thế. Thời Trạm Đường vi thị giả, năi viết: "Vật sinh thiên địa gian, nhất triệu h́nh chất, khô tử tàn đố, tự bất khả đào, hà khổ tư thương". Chân Tịnh viết: "Pháp môn chi hưng, nại hữu đức giả chấn chi, kim giai vong hỹ. Tùng lâm suy thế dụng thử khả bốc".
Nhật Thiệp Kư.
Thiền Lâm Bảo Huấn
Quyển Đệ Nhất
Chung
78.- DỊCH NGHĨA: Chân Tịnh khi nghe biết có một đạo sĩ ở một địa phương thiên hóa (1) th́ ngài thương tiếc đến rơi lệ. Lúc đó Trạm Đường làm thị giả, bèn hỏi: "Vạn vật sinh trong khoảng trời đất, một khi h́nh chất đă thành, th́ phải khô chết tàn lụi, tựa hồ như không thể tránh khỏi đưọc, vậy v́ lẽ khổ đau ǵ mà tự ngài phải đau ḷng đến thế?". Chân Tịnh nói: "Sự hưng thịnh của pháp môn, đều nhờ vào người có đức mà hưng thịnh, nay th́ đều mất vậy. Sự suy vi của tùng lâm, phải lấy đó làm chiêm nghiệm.
Cửu Phong Tập.
CHÚ THÍCH:
(1) Thiên hóa: Có nghĩa là dời hóa về một thế giới khác, tức là chết.
THIÊN LÂM BẢO HUẤN
Quyển thứ nhất
HẾT
|
