�

佛山* Buddha Mountain * Ph�̣t Sơn

Calgary Alberta Canada

[中文|�ENGLISH]

[ TRANG CHỦ |�KINH ĐI�̉N�|�ĐẠI TẠNG KINH | TH�̀N CHÚ | HÌNH ẢNH�|�LI�N LẠC�]

Quyển thượng � Quyển hạ

S�́ 1710

B�t Nh� Ba La Mật Đa
T�m Kinh Nghĩa Mầu

(T�M KINH B�T NH� BA LA MẬT ĐA T�N)

Hán Dịch : Khuy Cơ

Vi�̣t Dịch : Sa m�n Th�ch Bảo Lạc

2 quyển

�Quyển thượng

V� ch�ng sanh bị chướng buộc che ngăn, tin theo t� ph�p, b�i b�ng Đại thừa. Đối với ph�p Hữu � V� tr�i qua nếu kể sự tr�i buộc t�y dấu ấn m� biết n�n được sanh ra đời l� điều hy hữu. Gi� như may được sanh l�m người l� nhờ th�n cận bạn l�nh, v� mỗi người lầm một c�ch n�n l�m cho lời dạy rối rắm, e biển học s�u thẳm ban sơ kh�ng c� � hướng tầm cầu, d� th�ch kinh điển m� kh�ng hiểu được. Nơi tục đế chấp ph�p hữu-v�, t�m-cảnh mới sanh t�m thủ-xả, l�m cho nghĩa của ph�p th�nh c� đ�ng sai. Người tin học ph�p đều được lợi lạc, y lời dạy nơi ph�p trung đạo, như Kinh Giải Th�m Mật thuyết. Theo t�nh giả lập (biến kế sở chấp) cho hay mọi ph�p kh�ng c� tự t�nh, kh�ng sanh diệt, t�nh bản lai vắng lặng t�y ba kh�ng t�nh theo thắng nghĩa. L�c đ� Bồ T�t Thắng Nghĩa hỏi Phật rằng:

- Bạch đức Thế T�n, ban đầu Phật chỉ nhắm tới Thanh Văn n�n n�i ph�p Tứ đế, tuy rất hiếm nhưng chưa ai hiểu r� được nghĩa l�, do đ� mới c� những sự tranh luận diễn ra khắp nơi. Sau Phật v� � đ� nhắm tới Đại Thừa khai diễn ph�p ẩn mật v� n�i c�c ph�p đều kh�ng c� tự t�nh, kh�ng sanh, kh�ng diệt, bản lai vắng lặng. Tuy ph�p rất hiếm c� nhưng do chưa hiểu nghĩa n�n nảy ra những sự tranh biện. Nay v� người ph�t t�m hướng đến Phật thừa m� Phật chuyển n�i ph�p v� thượng ch� cực, l� ph�p thắng nghĩa trong ph�p rốt r�o, kh�ng c�n chỗ n�o tranh luận nữa.

Kinh Kim Quang Minh đề cập ba ph�p ấy bằng ba từ l� chuyển � chiếu � tr�; chuyển l� ph� dẹp sạch hết danh biểu hiện. Do ch�ng sanh m� chấp thật tướng c�c ph�p tạo nghiệp sai lầm n�n tr�i lăn trong biển sanh tử. Phật, bậc đại th�nh ph�p vương ngộ tự t�nh c�c ph�p kh�o d�ng phương tiện th�ch hợp căn cơ mỗi người l�a ng�n từ; Phật thể nghiệm thuyết minh r� muốn cho ch�ng sanh hiểu được thật tướng trung đạo như b�i kệ:

Chư Phật hoặc n�i ng�

T�y l�c bảo v� ng�

Đối thật tướng c�c ph�p

Kh�ng ng�, kh�ng phi ng�.

Ngo�i ra, c�c kinh cũng n�i: Phật d�ng một �m diễn n�i v� số nghĩa, ch�ng sanh t�y lo�i nghe đều hiểu r�. Cũng như nhạc trời hợp với t�m niệm m� ph�t ra tiếng, hay như hoa mạt lợi chờ trời mưa vậy. Cũng như thế, Phật tuy n�i v� số ph�p m�n, nhưng chỗ nhận hiểu thuần một kh�ng tr�i nhau. Sau khi đức Phật nhập diệt, v� muốn gi�o ph�p ph�n bố lợi lạc khắp trời người n�n đầu ti�n kết tập th�nh như b�i kệ rằng:

N�n x�t lời Phật dạy

Y th�nh đế tr�nh b�y

Như đ�i c�t t�m v�ng

Chọn lọc loại tinh r�ng

C�c bậc Th�nh, Long M�nh (Long Thọ) v.v� trừ chấp hữu ngộ r� ch�n l� đạt tới kh�ng t�ng, như c� b�i tụng rằng:

Ch�n t�nh c� như kh�ng

Giả duy�n kết hợp rỗng

V� vi kh�ng thật hữu

Kh�ng thấy tợ hoa kh�ng.

Ng�i cho rằng thế gian chấp c�c ph�p l� c�, theo như Thắng Nghĩa đế tất cả ph�p đều kh�ng. Tuy kh�ng đ�y l� t�nh ch�n kh�ng chứ kh�ng phải kh�ng c�, dựa v�o thắng nghĩa theo l� đều l� t�nh kh�ng, ch�ng sanh do đấy nẩy sinh thấy rỗng kh�ng. Bồ T�t V� Trước thỉnh cầu đức Thế T�n dạy nghĩa trung đạo để trừ bỏ hai lối chấp n�n n�i b�i kệ:

Hư vọng ph�n biệt c�

Trong đ� cả hai kh�ng

Chỉ c� kh�ng ở trong

B�n n�o cũng kh� th�ng

N�n cho tất cả ph�p

Kh�ng kh�ng cũng chẳng kh�ng

Hữu-V� đều c� cả

C�ng trung đạo hiệp đồng.

Phật dạy, thế gian cho ng�-ph�p l� c�, y theo thắng nghĩa đế, cả hai ph�p đều kh�ng, tuy Phật ph� chấp kh�ng chấp hữu, vẫn thuyết tướng chung c�c ph�p c�-kh�ng. Như n�i rằng c�c ph�p chẳng kh�ng chẳng c�, nhưng tr�n danh nghĩa tự t�nh vốn l�a kh�ng-hữu cả hai đều kh�ng, c�n thắng nghĩa truyền ph�p hữu-v� ắt c�. Phật dạy hữu vi, v� vi gọi l� c�; Ng� v� những c�i thuộc về ng� gọi l� v� vi; Ng�i kh�ng n�i ph�p hữu � v� l� kh�ng. Xem thế đủ r� � Phật với ph�p hữu-v� kh�ng hề m�u thuẫn nhau. Ph�p ngo�i tr� x�t n�t c�-kh�ng thế n�o. Theo tr�nh độ, căn bịnh giả (mượn) n�i hữu-v� m� về sau người học Phật theo văn khởi chấp. Những g� đ� giải hợp trung đạo; c�n c�i biết của thế gian l� hiểu sai lầm. Giờ đ�y đem nghĩa kinh soi r� hai b�n. L� s�u nhiệm phi kẻ tr� hiểu r�. B�t Nh� Ba La Mật Đa l� gọi chung một bộ kinh quan trọng (vĩ đại theo tầm v�c). Ri�ng về T�m Kinh, chữ Kinh đ�y l� lối n�i ri�ng l� kinh cốt l�i (kinh ruột) tuệ gi�c. Tammasa giải th�ch lấy t�n người l�m danh, T� Mạn Đa �m thanh thuộc chủ l�m đề mục. Tuy nhi�n ở đ�y T�m Kinh cũng gọi l� B�t Nh�. Một đ�ng gọi chung, một b�n gọi ri�ng n�n l� T�m; B�t Nh� nghĩa l� tuệ gi�c. Theo cựu dịch B�t Nh� c� ba nghĩa: 1) Thật tướng l� ch�n l� 2) Qu�n chiếu l� ch�n tuệ 3) Văn tự l� ch�n gi�o. Nay giải th�ch th�m c� năm nghĩa 4) Quyến thuộc l� vạn hạnh v� 5) Cảnh giới l� vạn ph�p. Tu tập đầy đủ hai phần phước v� tr� l� th�ng tỏ hữu � v�, t�m x�t kỹ nghĩa l� ph�t chiếu tuệ t�nh, tuệ tư gọi l� B�t Nh� để trừ sạch c�c th�i nhiễm ngộ tỏ ch�n l�. Lấy c�c đức t�nh tốt l�m đầu, vạn hạnh dẫn đạo, d� chỉ gọi tuệ song bao h�m hết mọi ph�p. Ba La c� nghĩa l� bờ b�n kia (bờ giải tho�t) m� theo như lối cổ c� hai nghĩa l� Bồ Đề, Niết B�n. Hiểu theo b�y giờ bỉ ngạn c� năm nghĩa: a) chỗ cần biết b) gi�o c) l� d) hạnh e) quả; Mật Đa c� nghĩa l� l�a hay đạt đến. Do thực h�nh B�t Nh� m� l�a c�c chướng nhiễm; cảnh dứt hữu v� r� th�ng s�u thức; nghĩa dung ch�n � tục đầy đủ hai nh�n; gi�c ngộ vi�n m�n tr�n đầy l�n bờ giải tho�t. Thể dụng n�u c�ng l�c n�n c� t�n kinh, song chỗ tu tập phải đầy đủ 7 ph�p tối thượng mới c� thể đạt được ba la mật đa. Bảy ph�p đ� l�: 1) Vững tu Bồ T�t hạnh 2) Nương theo đại Bồ Đề t�m 3) Thương x�t ch�ng sanh 4) Sự nghiệp tu h�nh đầy đủ 5) Nhiếp giữ tr� v� tướng 6) Hồi hướng đạo Bồ Đề 7) Kh�ng bị hai chướng xen tạp. Như tu tập B�t Nh� đạt được mọi nghiệp l�nh (thiện nghiệp) dưới c�i nh�n B�t Nh� mở rộng n�y một lần chẳng thể đạt đến giải tho�t. Kiếp thứ nhất mới đến giải tho�t, kiếp thứ nh� l� kiếp cận giải tho�t, kiếp thứ ba đạt đại giải tho�t hay cũng gọi l� quả vị Phật. Ở đ�y n�i tổng qu�t nh�n quả gồm chung m� t�m hẳn v� c�ng tinh vi n�n lấy đ� đặt t�n bộ kinh quan trọng n�y; t�y theo nghĩa s�u rộng để h�nh tr� tu tập hay e d� lui sụt tho�i t�m. Chư th�nh hiền truyền ph�p ghi r� sự thật tối thượng n�n n�i kinh n�y. Phần nhiều lời tựa hẳn thiếu nhiều điểm tinh tế chỉ lược n�u chỗ cốt tủy m� kh�ng h�m vạn tượng bao la sắc tức l� kh�ng. Đạo bao nhiếp nhiều ph�p m�n phải qu�n r� đến v� tr� mới hội th�ng được. Th�ng đạt l� th� s�u rộng n�u r� nguồn t�m lấy đ� đặt t�n kinh. Kinh l� sự kết hợp lời Phật dạy đạo l� b�ng bạc, dứt trừ m� l�m mực thước cho ch�ng sanh, l� muốn khiến cho chứng nghiệm hoặc nương theo n�n n�i b�t nh� đ�ch thực Phật mới thuyết Kinh n�y, lấy t�m l�m đề mục, như c�c luận Du Gi�, Thủy Lục Hoa, Kinh Thập Địa v.v�

Qu�n Tự Tại Bồ T�t: l� người thắng kh�ng. Y� ch�nh kinh B�t Nh� c� hai phần: 1) N�i Qu�n Tự Tại để ph� hai lối chấp, hiển lộ hai kh�ng 2) Gi�c hữu t�nh hay Bồ Đề T�t Đỏa l� t�n th�n hai ph�p y đạt hai lợi �ch. Đại Kinh n�i:

Phật bảo: n�y X� Lợi Tử khi đại Bồ T�t thực h�nh B�t Nh� Ba La Mật Đa n�n qu�n x�t như thế n�y: ch�n thật Bồ T�t kh�ng thấy c� Bồ T�t, kh�ng thấy danh Bồ T�t. Bồ T�t tự t�nh kh�ng, Bồ T�t danh kh�ng n�n nay n�u r� nghĩa khiến Bồ T�t kh�ng thấy c� Bồ T�t để ph� chỗ chấp v� n�i ph�p kh�ng. Nếu phải n�i như vầy: Kinh B�t Nh� n�i chung c� ba phần: 1) Qu�n Tự Tại l� bậc thượng nh�n tu h�nh khuy�n bảo người ph�t t�m 2) X� Lợi Tử n�u r� người c� căn cơ cảm nhận xứng đ�ng thuật l� tr�m cả th� dụ 3) Bồ Đề T�t Đỏa phản ảnh nương đức hạnh của việc học m� r� th�m đạt đến th�nh tựu. Hay n�i c�ch kh�c, trước nhất l� t�i luyện, thứ đến dứt trừ bốn niệm xứ v� sau hết l�a khổ chứng ch�n. T�i luyện c� ba phần: Bồ T�t hơn ai hết l� người tu h�nh rồi khuyến tấn người kh�c ph�t t�m, đ� l� ph�p thứ nhất. Như nghe n�i hạnh Bồ Đề rộng lớn s�u xa m� sanh niệm tho�i th�c n�n phải r�n luyện t�m. Như Ng�i Qu�n Tự Tại xưa kia khi mới ph�t t�m cũng với bao nhi�u phiền n�o v� minh v�y buộc rồi mới ph�t t�m dũng m�nh, xả bỏ th�n mệnh, của cải cầu đạt Phật tr�, nhờ nung đ�c ph�t khởi h�ng lực mới th�nh Phật. Ta cũng phải l�m như vậy n�n khuyến tấn m�nh nỗ lực tu tập, kh�ng n�n tự khinh m� sanh t�m lui sụt. Qu�n c� nghĩa l� x�t để bổ sung cho tr� v� bi; Tự Tại nghĩa l� kh�ng ngưng trệ, cứu gi�p bằng c�ch kh�o l�o l�m cho ch�ng sanh thanh tịnh ba nghiệp (th�n, miệng, �). Hẳn đạt được mong cầu s�u ph�p thần th�ng rộng đường gi�o h�a, kh�ng bị lỗi lầm, nguy khốn, bay đi tự tại như chỗ kh�ng người. Kết bạn th�n thiết kh�ng cần mời gọi, l�m thầy ứng bịnh cho thuốc, l�m lợi lạc v� số kh�ng nghĩ b�n gọi l� Qu�n Tự Tại. Ngo�i ra, chữ Qu�n c�n c� nghĩa chiếu soi, hiểu r� c�i tuệ Kh�ng; Tự Tại nghĩa l� tự do v� giới hạn, chỗ đạt được l� kết quả hơn hết. Do trước thực h�nh ph�p tu lục độ m� nay được kết quả tr�n đầy, d�ng tuệ l�m ph�p qu�n trước hết đạt được 10 ph�p tự tại như:

1. Mạng sống tự tại c� nghĩa th�n mạng di�n tr� l�u d�i

2. T�m tự tại l� kh�ng bị dấy nhiễm trong sanh tử

3. Của cải tự tại theo � c� ngay, do bố th� m� cảm n�n

4. Nghiệp tự tại tức l� chuy�n l�m việc thiện v� khuy�n người kh�c l�m

5. Sanh tự tại theo � muốn ra đi, nhờ giữ giới m� được

6. Thắng giải tự tại, t�y � muốn trọn th�nh, do nhẫn m� c�

7. Nguyện (mong ước) tự tại, qu�n s�t được niềm vui do tinh tấn

8. Thần lực tự tại, c� thể phi th�n dễ d�ng, do định lực được

9. Tr� tự tại theo ng�n từ ph�t huệ

10. Ph�p tự tại hợp với khế kinh, nhờ huệ m� được.

Bồ T�t Qu�n Tự Tại qu�n chiếu thấy kh�ng tối kh�ng s�ng, ở bực bổ xứ m� th�nh Đẳng Gi�c; nếu n�i Qu�n �m chỉ theo � nghĩa của lời n�i đều thiếu s�t. Bồ Đề T�t Đỏa n�i gọn l� Bồ T�t. Bồ Đề l� tuệ gi�c, t�t đỏa l� phương tiện. Cả hai nghĩa đều c� khả năng l�m tất cả những việc lợi �ch ch�ng sanh. Lại nữa, Bồ Đề cũng c� nghĩa l� gi�c, do tr� mong đạt quả, t�t đỏa c�n c� nghĩa l� hữu t�nh, nhờ bi nguyện độ sanh, do ph�t thệ rộng lớn n�n gọi l� Bồ T�t. V� T�t Đỏa cũng c�n mang � nghĩa l� d�ng m�nh; tinh tấn cầu đại Bồ Đề d�ng m�nh n�n gọi l� Bồ T�t. N�i c�ch kh�c, người tu h�nh l� dũng m�nh tức gi�c hữu t�nh mong đạt ba tuệ gi�c gọi l� Bồ T�t, c� đủ bi tr� c�ng t�m thương x�t ch�ng sanh, l�m hưng hiển đạo ph�p, cứu khổ trừ nguy tịnh h�a ch�a am, cơ cảm hợp nhau n�n ti�u biểu như vậy. Hoặc đặt ở vị tr� cao hơn do đại t�m diệu huệ th�nh tựu l� Qu�n Tự Tại. Hoặc chỉ r� điều n�y khiến nh�n kỹ l� Qu�n, kh�ng phải từ T�y phương dạo qua đ�y như kinh Đại B�t Nh� ph�n biệt r�, cho n�n Kinh n�i rằng h�nh th�m b�t nh� ba la mật đa l� như vậy.

Lời t�n dương thắng kh�ng l� n�i từ thấp ph� ph�p chấp rồi mới n�i ph�p kh�ng. Đại Kinh n�i rằng, kh�ng thấy B�t Nh� Ba La Mật Đa cũng kh�ng thấy danh B�t Nh� Ba La Mật Đa. V� tự t�nh B�t Nh� l� kh�ng, B�t Nh� kh�ng n�n ứng hợp như lời n�i r� r�ng do học m� ph�t huệ mới soi s�ng t�nh kh�ng, biểu hiện trước hết l� ph�p tu.

Thứ hai t�i luyện t�m, như thấy Bồ T�t tu vạn hạnh kh� thực h�nh m� sanh ra tho�i ch� n�n cần phải r�n luyện t�m. Ta từ v� thỉ tới nay v� ham vui theo đời n�n chưa chuẩn bị đ�n nhận nghĩa Kh�ng, mọi sự khổ huống nữa cầu Bồ Đề mong ra khỏi sanh tử cứu độ ch�ng sanh m� c�n mang t�m khiếp sợ ư ? Muốn hiểu s�u B�t Nh�, Bồ T�t cần phải tu học, ta cũng phải như vậy. C� nghĩa phải phản tĩnh tự th�n tấn tu m� kh�ng n�n tho�i ch�. Ng�i X� Lợi Phất trước đ�y ph�t t�m vĩ đại v� bố th� mắt n�n muốn cầu quả Thanh Văn, lo sợ ng�y nay tho�i t�m n�n khuy�n nhắc phải luyện t�m. Như n�i h�nh thắng kh�ng đ� l� nương v�o thế gian. C�n muốn chứng xuất thế tr� v� ph�n biệt kh�ng qu�n ngược với Kh�ng n�n cần học để ph�n biệt những chỗ bị duy�n bằng Văn-Tư-Tu; tập soi tỏ Kh�ng gọi l� h�nh. Nếu nương thắng nghĩa do Kh�ng chỗ đắc, v� ph�n biệt n�n đều kh�ng chỗ h�nh, đ� gọi l� h�nh. Kinh V� Cấu Xưng ghi rằng, kh�ng h�nh l� Bồ T�t kh�ng nhớ niệm. Đại Kinh cũng n�i, kh�ng thấy h�nh chẳng thấy kh�ng h�nh l� tự t�nh Kh�ng.

Nay n�i h�nh kh�ng c� chỗ h�nh mới gọi l� h�nh m� kh�ng phải h�nh. Hơn nữa theo nghĩa ẩn kh�ng chỗ h�nh cũng kh�ng chỗ chẳng h�nh, ấy ch�nh l� h�nh. Nếu c�n chỗ h�nh hay chỗ chẳng h�nh kh�ng phải l� h�nh. Cũng c�n một lối giải th�ch kh�c như động niệm lăn xăn (t�m phan duy�n) sanh tử vốn kh�ng phải l� h�nh; chuy�n t�m dứt nghĩ tưởng l� xuất thế mới đ�ng thật gọi l� h�nh. Như n�i đ�ng ch�nh x�c, chẳng hạn nh� ảo thuật l� c� h�nh, d� kh�ng thật nhưng chẳng phải kh�ng giống thật, phải c� đủ c�c duy�n nghe, tin, học, thực nghiệm, thuyết minh chưa từng bỏ, song ta cũng kh� ph�n biệt được, v� kh�ng thấy r� h�nh tướng nhưng vẫn gọi đ� l� h�nh m� chẳng phải ho�n to�n v� h�nh. Giả sử đem con bịnh bảo ta trị chắc kh�ng thể trị hết được, nếu vốn ta kh�ng c� phương ph�p chữa bịnh hẳn kh� trừ dứt bịnh. Như người ngu tự xưng gi�c ngộ đem tuy�n bố l� tự m�nh l�m hại m�nh, như c�i lọng hoa thể n� kh�ng thể trị liệu, v� đ� kh�ng thật l�m thế n�o trị l�nh được bệnh ? C�y lọng kh�ng thật - l�c đầu do hoa mắt kh�ng nhận ra đ�ng, thắng nghĩa đế do đ�y soi chiếu thể kh�ng hoa. Như kh�ng chỗ h�nh kh�ng chỗ chẳng h�nh l� do ch�ng sanh v� minh kh�ng s�ng suốt. Từ v� thỉ tất cả đều s�ng suốt rồi thoạt dấy khởi niệm v� minh cho đến nay chưa ai từng được minh. Đem s�nh chỗ đồng chỗ dị đạo c� c�ng khắp, tr�i l� nghịch t�ng sao đạt tuệ gi�c ? Nếu dứt nghĩ lăn xăn tức h�nh đ�ng ph�p, hợp định v� tưởng đều th�nh th�nh đạo. Kh�ng vin chỗ h�nh tr� xả thủ mới nhanh ch�ng tư duy trừ dứt sai lầm được. Nay đề cập tới h�nh, d� h�nh m� kh�ng thấy h�nh ấy chẳng phải l� kh�ng h�nh. V� thế, kinh n�y n�i chẳng thấy h�nh cũng chẳng thấy kh�ng h�nh. Mượn chỗ h�nh song kỳ thật l� v� h�nh, chẳng những vậy m� phải n�i chẳng thấy h�nh. Ấy vậy n�n n�u hỏi: chẳng thấy kh�ng h�nh l�m sao đủ l� lẽ r� r�ng ? V� thế phần sau sẽ thuyết minh r�. Phật quả l� tối diệu th� thắng v� c�ng, nếu chẳng phải tu chứng s�u kh�ng do đ�u chứng đắc. Do vậy, theo nghĩa ở đ�y n�i c� thực h�nh m� điều quan trọng nơi Đại Thừa c� hai loại chủng t�nh đ� l�: 1) Bổn t�nh trong chủng t�nh, c� nghĩa nơi bổn thức ph�t sanh c�ng năng bản t�nh v� lậu (kh�ng c�n phiền n�o). 2) Do hu�n tập th�nh chủng t�nh c� nghĩa l� nghe ch�nh ph�p v�n v�n rồi hu�n s�u nơi tiềm thức m� th�nh.

L�m sao biết bản t�nh nơi chủng t�nh nhờ tu tập m� đạt đại Bồ Đề ? Như t�nh th�ch bố th�, ưa khen khuy�n người kh�c l�m thiện hợp thời m� n�i, bị người tr�ch cứ kh�ng cuồng nộ, kh�ng tỏ th�i độ kỳ cục, sống tr�n ch�u b�u kh�ng tham đắm. Nếu người thực h�nh t�m nhu nhuyến hẳn �c nghiệp kh�ng l�m tổn hại người kh�c; c� tạo điều �c nhanh ch�ng sửa sai thường c� l�ng thương gi�p, biết tri �n b�o �n. Ph�m c� việc mong cầu kh�ng l�m điều phi ph�p, ham tu phước, biết sợ tội; thấy nghe, chịu khổ do tự th�n, thấy việc thiện ưa l�m, việc �c cần xa l�nh. Đối với kẻ cầm cương thường kh�ng n�i lời đay nghiến, với kẻ đức độ lu�n sanh l�ng ngưỡng mộ. Nếu bị người l�m hại kh�ng c� t�m b�o th�, người đến tạ lỗi nhanh ch�ng tiếp nhận m� kh�ng kết hận, kh�ng nhớ cựu th�. Nếu c� t�nh cao ngạo cần sớm dậy tối nghỉ, gặp việc cương quyết th�ch l�m cho xong. Thấy đại nghĩa kh�ng nản l�ng cũng kh�ng tự coi rẽ m�nh. Đối với gi�o ph�p phải thẩm x�t tư duy, ham th�ch nơi vắng lặng, y�u mến hạnh xuất thế. L�m việc g� kh�ng qu�n đối với o�n c� l�ng từ mẫn, như c� tr� th�ng minh việc học dễ th�nh tựu. Xa l�nh việc �c nhờ gia t�m suy tư chọn lọc n�n kh�ng khởi phiền n�o tr�i buộc tạo nghiệp kh�ng ngừng, l�m dứt mất thiện căn. Giả thử sanh ở c�i �c c� thể mau tho�t ra v� cũng chẳng thọ thống khổ bứt ngặt, d� chịu �t khổ phải ph�t t�m hơn l�n để đ� bẹp, thấy khổ ch�ng sanh sanh l�ng thương x�t. Như chứng kiến cảnh n�y n�n thi �n cứu gi�p, những phiền n�o chướng vi tế, th� ph� c�u th�c, phải biết ứng dụng tuệ gi�c Bồ Đề. Song nếu chưa gặp được bậc thiện hữu tri thức n�i về tuệ gi�c hay d� gặp được m� đi�n đảo, cố chấp vẫn c�n, do thiện căn chưa thuần thục n�n c�n trong v�ng sanh tử. Nếu ở năm vị tu tập những việc thiện gieo nh�n l�nh hẳn đạt được kết quả. Năm vị đ� l� g�? Đ� l�:

1. Tư lương vị: từ sơ ph�t t�m tới khi đạt đến gi�c ngộ trải qua tu bốn ph�p tầm tư qu�n 40 trụ t�m đều nằm ở tư lương vị n�y A - Thập t�n c� mười t�m như: 1. T�n 2. Tinh tấn 3. Niệm 4. Huệ 5. Định 6. Th� hay cũng gọi l� bất tho�i 7. Giới 8. Hộ 9. Nguyện 10. Hồi hướng. ��B - Thập trụ gồm: 1. Ph�t t�m 2. Trị địa 3. Tu h�nh 4. Sanh qu� 5. Phương tiện 6. Ch�nh t�m 7. Bất tho�i 8. Đồng chơn 9. Ph�p vương tử 10. Qu�n đảnh. C - Thập hạnh: 1. Hoan hỷ 2. Nhi�u �ch 3. V� nhuế 4. V� tận 5. Ly si 6. Thiện hiện 7. V� trước 8. T�n trọng 9. Thiện ph�p 10. Ch�n thật D. Thập hồi hướng: 1. Cứu hộ ch�ng sanh 2. Bất hoại 3. So s�nh đồng chư Phật 4. Đến hết thảy xứ 5. C�ng đức v� tận tạng 6. T�y thuận thiện căn b�nh đẳng 7. T�y thuận qu�n ch�ng sanh như nhau 8. Như tướng 9. Kh�ng b�m kh�ng chấp 10. Ph�p giới v� lượng.

2. Gia hạnh vị: Từ sau vị tư lương c�n bốn ph�p đẳng� tri (định) như: 1. Đạt định s�ng 2. Minh tăng định 3. A�n thuận định 4. V� gi�n định (định kh�ng xen hở gi�n đoạn).

3. Th�ng đạt vị: từ sau bốn ph�p định l� sơ địa, sơ t�m, ch�n tướng, kiến đạo.

4. Tu tập vị: từ sau kiến đạo đến Kim Cang định, thập địa, tu đạo. Thập địa như sau: 1. Cực hỷ 2. Ly cấu 3. Ph�t quang 4. Diệm huệ 5. Cực nan thắng 6. Hiện tiền 7. Viễn h�nh 8. Bất động 9. Thiện huệ 10. Ph�p v�n.

5. Cứu c�nh vị: sau Kim Cang định đến giải tho�t đạo trong đ� c� ba th�n Phật, bốn diệu vi�n tịch-vi�n m�n Phật quả. Tuy biết năm vị l�m thế n�o tu tập? Những h�nh giả muốn chứng Bồ Đề l�m nhiều lợi lạc trước ti�n phải ph�t t�m đại Bồ Đề rồi mới tu ch�nh hạnh. V� như biển cả trước phải do từng giọt nước h�nh th�nh, tạo n�n c�c m�n vật b�u, chỗ cư tr� v.v� Người ban đầu mới ph�t t�m cũng thế, năm thừa (Nhơn, Thi�n, Thanh văn, Duy�n gi�c, Bồ t�t) thiện ph�p nh�n đ�y m� c�; cũng như thế giới l�c ban sơ sanh trưởng dần dần mới c� c�y cỏ, ch�ng sanh sinh sống. T�m cũng như vậy, bị năm đường do b�m chặt c�c thứ nương g� theo, như hư kh�ng, kh�ng phải chẳng c� g� chung quanh. T�m đại Bồ Đề cũng thế c� c�ng c�c ph�p hữu vi nhưng đều che khuất, như hư kh�ng, Bồ đề c� thể cầu chứng. Ch�ng sanh trong vũ trụ đều khắp c�ng, người sơ ph�t t�m tuy thấy mới bắt đầu nhưng một niệm phước tụ cũng kh� n�i hết, huống l� qua nhiều kiếp ph�t t�m tu h�nh c�ng đức lợi lạc hữu t�nh. Nh�n đ�u ph�t t�m?

1. Nghe thấy thần lực của Phật 2. Nghe giảng Bồ T�t giới 3. Thấy v� nghe Phật Ph�p sắp diệt. Nghĩ rằng, gi�o ph�p c� thể diệt hết c�c khổ. 4. Đời mạt ph�p đa phần ch�ng sanh si m� kh�ng biết hổ trẽn, ganh gh�t đố kỵ, lo khổ, t�m �c, ph�ng t�ng, lười nh�c, kh�ng tin. V� rằng đời �c đa số khởi t�m �c phiền tạp như thế, ta phải ph�t t�m l�m cho người kh�c học ở ta, m� ph�t Bồ Đề nguyện, do đ� ph�t đại Bồ Đề t�m. Người muốn ph�t t�m trước phải đủ mười đức v� ba diệu qu�n. Mười đức t�nh hay thắng đức l�: th�n cận thiện hữu, c�ng dường chư Phật, tu tập căn l�nh, ch� cầu ph�p giải tho�t, t�m lu�n nhu h�a, gặp khổ hay nhẫn, từ bi đ�n hậu, th�m t�m b�nh đẳng, tin ưa Đại thừa, cầu tr� huệ Phật. Ba Diệu qu�n l�: 1) che bớt ph�p hữu vi, nghĩa l� xem sanh tử �c th� khổ bức kh�ng c�ng; ngay nơi th�n thể gồm 5 uẩn, bốn đại (1)�c� thể tạo �c nghiệp. Cữu khiếu ch�n lỗ (2)�thường b�i tiết chất dơ bẩn h�i h�m; 36 m�n (3)�trong th�n t�ch chứa. V� số phiền n�o thi�u đốt th�n t�m như bọt như b�ng niệm niệm nối lu�n kh�ng dừng, che dấu tạo nghiệp lu�n hồi trong s�u đường. X�t nghĩ như thế ngay tự th�m t�m n�n xả. 2) Cầu Bồ Đề nghĩa l� qu�n th�n Phật tướng tốt trang nghi�m, ph�p th�n thuần tịnh, đủ giới đức, đẳng t�m, lực v� �y, v� lượng ph�p cao tột ho�n th�nh hai tr� (4)�thương x�t ch�ng sanh. Phật dẫn dắt kẻ m� khiến tu ch�nh đạo l�m cho ch�ng sanh mau được dứt phiền n�o, thấy c�ng đức tu tập phải kh�t cầu 3) Nghĩ ch�ng sanh tức qu�n ch�ng sanh bị si �i l�m m� mờ n�n thọ khổ v� c�ng; kh�ng tin nh�n quả m�i tạo �c nghiệp, bỏ phế ch�nh ph�p tin theo t� đạo, bốn d�ng (sanh, l�o, bệnh, tử) l�i theo m�i, bảy lậu (5)�thấm thấu. Tuy sợ c�c khổ vẫn cứ tạo �c n�n hay chuốt lấy bao bi thương khổ n�o. Y�u nhau phải xa l�a l� khổ biết vậy vẫn y�u, o�n gh�t gặp nhau l� khổ, biết vậy vẫn gh�t bỏ cay c�. Bị ham muốn sai sử n�n khổ v� ngần, mong an vui m� lu�n phạm giới, �m mối ưu tư day dứt, tạo nghiệp d�y dưa, h�n kh�ng biết xấu hủy b�ng Đại thừa, m� chấp sanh cao ngạo. D� c� th�ng minh vẫn đoạn mất thiện căn, tự đại cống cao n�n kh�ng bao giờ biết hối cải. Sanh nơi chốn bận rộn hết c�ch kh�ng thể tu tập. Tuy nghe ph�p nhưng kh�ng thực h�nh n�n tập theo th�i t�. Thấy ch�ng sanh khổ sanh t�m thương x�t, được an lạc hẳn kh�ng sanh nẽo �c m� đạt diệu quả nghĩa l� Niết B�n thuần lạc. Kế đến n�n ph�t t�m v� cần phải ph�t nguyện. Nguyện rằng ta quyết định phải chứng v� thượng ch�nh đẳng Bồ Đề để l�m tất cả việc lợi lạc ch�ng sanh, hay t�y � theo danh hiệu chư Phật như đức Th�ch Ca khi mới ph�t t�m đ� ph�t lời nguyện hy hữu rằng:

Trong ba v� số kiếp

Đời �c gặp thắng duy�n

Phật Nhi�n Đăng thọ k�

Th�nh Th�ch Ca M�u Ni

Bồ T�t V� Trước (6)�nh�n � đ�y n�i kệ t�n th�n rằng:

Thanh tịnh lực cao vời

Ki�n tr� m�n phước tr�

Bồ T�t mới ph�t t�m

Ba đại kiếp tinh cần

Trước ti�n phải khởi niềm tin, tinh tấn, niệm, định, huệ mới trừ dứt chướng nhiễm. Thứ đến ph�t đại nguyện thường gặp thiện hữu để l�m thắng duy�n, d� gặp bạn �c t�m c�ch l�m tổn hại vẫn kh�ng bỏ t�m đại Bồ Đề. Chuy�n t�m tu thiện việc thiện gia tăng, d�ng t�m tinh tấn m� s�ch tấn nhiều hơn, tất cả đều l� việc tu h�nh ban đầu vậy. Y theo những g� tr�nh b�y tr�n m� ph�t sơ t�m dần d� đạt đến V� Thượng Bồ Đề, dự v�o Đại thừa c�ng chư Bồ T�t trong biển sanh tử cứu tho�t v� số ch�ng sanh, thẳng tắt mau chứng quả giải tho�t. Kế phải nghĩ tới hai nghĩa sau đ�y: một l� nghĩa hẹp, hai: nghĩa rộng. Nghĩa hẹp c� ba: cảnh, h�nh, chứng đắc quả, do xưa m� kh�ng biết ch�n vọng v� cảnh giới m� khởi phiền n�o n�n phải thọ khổ. Nay nhận ch�n được n�n cũng c� ba: do đ�y ban đầu phải thẩm qu�n x�t cảnh, khi đ� ph�n biệt r� thiện �c phải h�nh để trừ dứt. Nh�n h�nh đầy đủ c�c đức t�nh b�n chứng đắc. Chư Phật Th�nh dạy tuy nhiều nhưng ph�p tu chẳng qua gồm 3 loại như thế h�nh giả cần nương theo đ� m� học. Sao gọi l� chỗ qu�n cảnh giới? C� nghĩa trước ti�n qu�n x�t do duy�n sanh hết thảy sắc, t�m, c�c t�m sở v.v... giống như hoa đốm thường dối gạt người ngu lấy đ� l�m tự t�nh t�y thuộc (y tha khởi). Người ngu kh�ng biết vọng chấp đ� cho l� ng�, l� ph�p c� thật như hoa đốm t�nh tướng đều kh�ng gọi l� giả lập (biến kế sở chấp). T�nh t�y thuộc tr�n ng� ph�p vốn kh�ng c�, do qu�n kh�ng đ�y m� l�m hiển ch�n l� như hư kh�ng l� t�nh tuyệt đối (vi�n th�nh thật). C�c ph�p ta biết được kh�ng ngo�i hữu � v� thể n� l� kh�ng. Chỉ gọi chung l� giả lập b�n cạnh những chấp chặt của t�m giả lập c� gốc thể của ph�p, hợp l� phải ph�n biệt. C�c ph�p hữu vi đều t�y thuộc, đủ duy�n hiển b�y vậy. C�c ph�p v� vi l� t�nh tuyệt đối, ph�p vốn l� l� ch�n, c�n ph�p hữu lậu l� t�y thuộc, v� t�nh đi�n đảo vậy. C�c ph�p v� lậu l� tuyệt đối, v� chẳng đi�n đảo vậy. Biết cảnh giới n�n tu ch�nh hạnh. Ba m�n học: Văn do nghe m� được, Tư do suy x�t, Tu thực h�nh m� c�, tuy chung hai phần phước huệ hết thảy c�ng đức, nhưng phần căn bản tinh yếu s�u thẳm. Thắng nghĩa dễ đạt hợp thời kh� s�nh, xa l�a c�c lỗi lầm mới qu�n x�t r� được � thức s�u xa Tiểu thừa, Đại thừa, tiệm ngộ, đốn ngộ đều kh�ng nương đ�y đạt l� như Kinh Hoa Nghi�m n�i rằng:

T�m như người thợ họa

Vẽ năm ấm b�y ra

C� cả thế gian v�

Vạn tượng ph�p bao la

T�m Phật c�ng một thể

T�m ch�ng sanh cũng thế

Ch�ng sanh, t�m v� Phật

Cả ba kh�ng sai biệt

Chư Phật hẳn r� biết

Hết thảy do t�m biến

Nếu hiểu r� thực tiễn

Ch�n Phật từ đ�y hiện

Th�n t�m chẳng hai ri�ng

T�m chẳng phải th�n tuyền

Khởi t�c dụng thường xuy�n

Chưa từng c� tự nhi�n

Như cũng muốn biết tới

Chư Phật r� ba đời

Qu�n s�t như thế thời

T�m l� Phật mấy hồi.

Luận Tr� Độ rằng, Bồ T�t lại khởi nghĩ như thế n�y: Ba c�i những g� c� ra do t�m tạo t�c. V� hết thảy do t�m tạo n�n ta thấy đ�, v� t�m thấy Phật lấy t�m l�m Phật. T�m tức l� Phật, t�m tức l� th�n ta. T�m kh�ng tự biết, cũng kh�ng tự thấy. Nếu chấp t�m tướng l� ho�n to�n v� tr�. T�m hư dối do v� minh khởi. Biết r� tướng t�m l� liền nhập thật tướng c�c ph�p n�n qu�n duy thức l� cao tột đệ nhất. Thức ấy l� t�m vậy, do t�m tập khởi vẽ họa l�m chủ, độc lập một m�nh thu nh�m c�c ph�p, chỉ v� bị ngăn che vướng chấp ng� ph�p l�a t�m m� c�, thức n�i đ� biểu hiện: Nh�n duy�n ph�p t�nh kh�ng l�a t�m. Hiện ph�p l�a t�m nhất định chẳng c� t�n gọi duy thức; kh�ng n�i hết thảy duy chỉ t�m thức m� c�n nhiều thứ kh�c nữa, bạn l�nh, bạn �c, quả, nh�n, sự, l�, ch�n, tục đều chẳng phải kh�ng. T�nh giả lập chỉ c�i biết hư vọng, tự t�nh t�y thuộc chỉ biết thế tục, tự t�nh tuyệt đối biết thắng nghĩa, cho n�n c�c ph�p chẳng l�a t�m, như b�i kệ sau:

Quỉ, s�c sanh, người, trời

Mỗi lo�i t�y c�i hiện

Tất cả t�m sai biệt

Nghĩa l� kh�ng ch�n thật

Ở qu� khứ mọi việc

Mộng tướng hai h�nh sắc

Giả duy�n đ�u phải thật

Nhưng cảnh - tướng ho�n tất.

Tại mỗi nơi trong c�c c�i chỉ duy t�m, e văn rườm r� n�n giản lược bớt. Nay hiểu r� th�nh gi�o n�i duy thức, tuy nhiều nhưng kh�ng ngo�i 5 loại:

1. Bỏ vọng giữ ch�n: qu�n t�nh giả lập (biến kế sở chấp) chỉ do hư vọng khởi đều kh�ng thật n�n phải dứt trừ. X�t t�nh t�y thuộc (y tha khởi), t�nh tuyệt đối (vi�n th�nh thật), thật thể do hai cảnh v� tr� n�n tồn tại c� hữu, như b�i kệ:

Danh, vật đều như kh�ch

Bản chất thường t�m x�t

Cả hai cũng phải bặt

Chỉ lượng v� giả danh

Thật tr� qu�n nghĩa kh�ng

Duy hữu ph�n ba t�nh

Kia kh�ng n�n đ�y đồng

L� nhập ba t�nh kh�ng.

Di ấy l� kh�ng qu�n ph� chấp hữu, tồn ấy l� hữu qu�n ph� chấp kh�ng. Nay qu�n kh�ng - hữu nhưng c�n lại hữu-kh�ng. Hữu-kh�ng như kh�ng cũng kh�ng-hữu lấy tướng kh�ng - hữu ấy để qu�n thuần hữu thuần kh�ng l� kh�ng hữu cho ai? Muốn nhập ph�p t�nh ly ng�n đều phải y theo phương tiện n�y m� v�o, chẳng phải kh�ng-hữu đều quyết định ngay. Qu�n thật tế chẳng hữu chẳng v� v� ph�p kh�ng ph�n biệt kh� thể nghĩ b�n. Cho rằng cần phải qu�n kh�ng mới nhận r� ch�n tức qu�n x�t t�nh giả lập chấp ng� - ph�p kh�ng đưa v�o ch�n t�nh, thể t�nh chẳng phải kh�ng. Ở đ�y Duy Thức n�i rằng che sở chấp, như chấp cho rằng c�c thức thật hữu như thế l� Duy; đ� c� sở chấp cũng phải trừ bỏ. Như chủ trương cho rằng, tất cả duy thức, ch�n, tục đế, thiện, �c, v� k�, (ba t�nh). Ba v� t�nh l�:� Kh�ng, v� tướng, v� nguyện (ba giải tho�t m�n), tin sự bất tử, v� sanh, gi�c ngộ l� v� sinh (tam v� sanh nhẫn). Gi�o h�a ch�ng sanh bằng phương ph�p diễn đạt b�nh thường, thế tục, hay gi�o h�a từng c� nh�n một, bằng c�ch th�ch ứng với khả năng, căn cơ của mỗi người, hoặc đ�nh gi� t�m bệnh của ch�ng sanh v� chỉ trực tiếp ch�n l� cứu c�nh rốt r�o (tứ tất đ�n), lời n�i ấn định đ�ng đắn, x�c đ�ng, kh�ng sai, tất cả c�c h�nh đều v� thường, tất cả mọi ph�p đều v� ng� v� Niết B�n l� tịch tĩnh vắng lặng (bốn ph�p ấn). T�m cầu tập trung suy nghĩ l� hoạt động thường xuy�n của t�m thức: hối cải ăn năn, ngủ say trong mộng, t�m cầu suy x�t, nghĩ t�m phăng manh mối (tứ tầm tư). Tr� biết suốt tổng tướng v� biệt tướng của hết thảy c�c ph�p đ�ng như thực, kh�ng bị ngăn ngại (tứ như thật tr�). Ki�n nhẫn vượt qua những ho�n cảnh ngang tr�i, nhẫn chịu ki�n tr� đạo l� kh�ng hề lui sụt t�m trong năm đức t�nh phục nhẫn. Bồ t�t biệt gi�o bậc tam hiền, thập trụ, thập hạnh, thập hồi hướng l� c�c bậc tu h�nh đ� cao, nhưng chưa dứt sạch phiền n�o. C�c vị ấy cần tu ph�p n�y để chế phục phiền n�o. T�n nhẫn: từ h�ng sơ địa đến tam địa (hoan hỷ địa, ly cấu địa, ph�t quang địa); thuận nhẫn: từ h�ng tứ địa đến lục địa (diệm huệ, nan thắng, hiện tiền địa) cần tu hạnh n�y hướng về bậc chứng quả v� sanh; v� sanh nhẫn: từ thất địa đến cữu địa (viễn h�nh địa, bất động địa, diệm huệ địa, thiện huệ địa) cần tu tập để ngộ l� c�c ph�p đều v� sanh; Tịch diệt nhẫn: từ thập địa (ph�p v�n địa) v� h�ng Diệu Gi�c tu tập dứt m� hoặc, đạt tới Niết B�n tịch tĩnh v.v� đều qu�n c�c ph�p n�y.

2. Bỏ viễn vọng giữ thuần ch�n: tuy qu�n sự l� đều chẳng l�a thức song nội thức c� cảnh c� t�m; T�m khởi ắt c� cảnh giới hiện. Chỉ n�i duy thức kh�ng n�i duy cảnh, chỉ duy thức nội cảnh cũng chung ngoại cảnh, sợ e bỏ ngoại n�n phải n�i duy thức. A�y thế, những người ngu m� chấp cảnh, khởi phiền n�o tạo nghiệp tr�i lăn trong sanh tử, kh�ng biết qu�n t�m t�m cầu ra khỏi. Thương x�t con người n�n n�i duy thức khiến tự qu�n� x�t để giải tho�t sanh tử. Kh�ng phải nội cảnh như ngoại đều l� kh�ng. Do cảnh c� lạm xả kh�ng gọi duy, thể t�m đ� thuần c�n lại duy thức, n�n Khế kinh n�i: t�m, �, thức bị duy�n đều kh�ng l�a tự t�nh, n�n ta n�i hết thảy chỉ c� thức kh�ng chi kh�c hơn. Ngo�i ra kinh cũng n�i: ba c�i duy t�m, nhiếp giữ một chỗ đều qu�n ph�p như thế.

3. Gom ngọn về gốc: Nội t�m chấp giữ cảnh hiện ngay. Trong t�m chấp chặt tạo n�n t�c dụng cũng vậy, hai ph�p n�y đều nương thức, l�a thức gốc ngọn của ph�p hẳn kh�ng c�, như Duy Thức Tam Thập Tụng c� kệ rằng:

Do giả n�i ng� ph�p

C� c�c tướng chuyển hiện

Kia nương thức sở biến

Đ�y năng biến c� ba

Th�nh Duy Thức n�i biến c� nghĩa thức chuyển biến giống hai phần: tướng phần, kiến phần đều nương tự chứng phần sanh khởi. Kinh Giải Th�m Mật ghi rằng, c�c thức bị duy�n duy thức biến hiện, mượn tướng thấy ngọn quy thức bổn (gốc) n�n n�i c� l� sự, ch�n tục qu�n v�n v�n phần nhiều đều nương theo ph�p n�y.

4. Dấu k�m b�y hơn: t�m, t�m sở đều biến hiện, chỉ n�i duy t�m kh�ng phải duy t�m sở. Thể t�m vương hơn hẳn, t�m sở k�m cần nương t�m vương; dấu k�m kh�ng ngại chỉ r� c�i hơn, n�n Bồ T�t Di Lặc n�i b�i kệ rằng:

T�m phần nhiều hai loại

Như tham lam chẳng ngại

Hoặc t�n ph�p tương tự

Kh�ng kh�c với nhiễm thiện

Kinh V� Cấu Xưng ghi rằng do t�m nhiễm, tịnh đều dựa theo ph�p qu�n n�y.

5. L�a tướng đạt t�nh: thức biểu hiện gồm c� đủ l� sự, sự l� tướng dụng bỏ kh�ng lấy, l� l� thể t�nh n�n phải cầu đạt được, n�n c� b�i kệ rằng:

Tr�ng d�y tưởng lầm rắn

D�y hiện hẳn rắn kh�ng

Chứng kiến mới ph�n v�n

Biết rắn đ� nhận lầm.

Như c�c kinh đ� n�i, t�m tự t�nh vốn thanh tịnh, c�c bậc hiền th�nh đều đạt ch�n như. Tướng t�y thuộc biết căn bản t�nh n�n cũng n�i rằng, nhứt đế, nhứt thừa, nhứt y l� Phật t�nh, ph�p th�n Như Lai tạng, kh�ng - ch�n như - v� tướng - bất sanh bất diệt - ph�p m�n kh�ng hai, kh�ng c� ph�n biệt, l�a n�i năng qu�n x�t đều nằm trong ph�p qu�n n�y.

Như đ� n�i kh�ng - hữu, cảnh - t�m, thể - dụng, t�m vương - t�m sở, sự - l� năm loại từ th� đến tế tướng lần lượt nằm trong diệu l� duy thức, bao h�m chung hết thảy. Nhờ Văn, Tư, Tu ba ph�p học m� đạt th�nh diệu huệ trong ph�p qu�n x�t chọn lựa r� r�ng kh�ng phải đạt thiện. Nếu c�i dục qu�n chỉ c� hai văn - tư, c�i sắc qu�n chung văn tu huệ, c�i v� sắc qu�n chỉ c� qu�n tu duy nhất kh�ng g� kh�c hơn; Qu�n tu v� lậu c�ng hai nghĩa tr�n. C�c luận Duy Thức đề cập ở đ�y từ sơ ph�t t�m đến 40 t�m, do thấy nghe suy niệm m� tin hiểu s�u xa t�y thuận gặp cảnh duy�n. Y theo lời Phật dạy suy ngẫm khiến việc qu�n chiếu t�m dần dần tăng trưởng m� chưa thể tu hai ph�p qu�n kh�ng, do vừa nhập ph�p tu kh�ng vượt thắng hơn được. Đối với gia hạnh vị với bốn ph�p đẳng tr� (7)�m� khởi bốn tầm tư qu�n x�t chỗ chấp. Hoặc danh hoă�c nghĩa t�nh n� sai biệt, giả c� m� thật kh�ng. Khởi như thật tr� hay chấp thức biến biết chẳng phải hữu (c�) n�n đức Từ T�n c� dạy b�i kệ rằng:

Bồ T�t v� định an

Qu�n ảnh chỉ do t�m

C�c tưởng đ� trừ dứt

Tưởng đều do x�t n�t

T�m trụ như thế thường

Biết sở chấp chẳng thật

V� năng chấp cũng kh�ng

V� sở đắc sau c�ng.

Đến đ�y Bồ T�t tuy đ� tu qu�n, c�n vướng theo tướng n�n chưa thể chứng ch�n; l�n vị Th�ng đạt được tr� v� ph�n biệt, nơi chỗ bị duy�n cảnh đều kh�ng sở đắc, tr� đ� mịt mờ t�m cảnh c�ng th�m đen tối. L�c đ� tướng hữu v� kh�ng hiện hữu, thật l� duy thức mới gọi l� chứng đạt, như c� b�i kệ sau:

Hợp thời chỗ bị duy�n

Tr� đều kh�ng sở đắc

Bấy giờ trụ Duy Thức

L�a hai chấp tướng ph�p

R� ch�n thức rồi khởi hậu đắc tr� (8)�mới ngộ tục đế, như Kinh Hoa Nghi�m cho rằng:

Hẳn thấy r� ch�n như

Mới nhận ra c�c h�nh

Tuy c� m� kh�ng thật

Mọi sự do huyễn sanh

Đến vị n�y gọi l� đạt ph�p, an trụ cực hỷ địa (đất thuần an lạc) sanh nh� Như Lai, tự biết kh�ng bao l�u nữa sẽ th�nh V� Thượng Gi�c. Nơi tu tập vị việc tu c� kh�c; nơi bốn địa trước ch�n-tục duy thức mỗi phần ngộ ri�ng, v�o đệ ngũ địa mới c� �t hiệp qu�n, nhưng phải rất dụng c�ng chưa hề bỏ mặc. Đến đệ thất địa qu�n biết ch�n tục tuy thời gian d�i mới được gia hạnh. Từ b�t địa trở l�n kh�ng cần cố gắng khuyến tu, cuộc vận h�nh trong kh�ng khởi c� thắng hạnh. Đến vị cứu c�nh tuy chă�ng tu nhưng niệm niệm đủ duy�n biết r� ch�n tục, cần nhắm tới hai phần: hiện h�nh v� chủng tử. Nơi hai vị đầu ti�n c�n hữu lậu trong ba huệ gồm chung hai ph�p tu (văn, tư), tu tập v� lậu vị th�ng đạt mới tu huệ v� lậu, th�ng qua ph�p tu hiện đang thực h�nh chỉ tu hữu lậu.Ở vị tu tập đệ thất địa trở về trước hữu lậu, v� lậu đều c� đủ cả nơi ba huệ, đạt ph�p tu nơi đệ b�t địa trở l�n c�n hữu lậu, v� lậu chung ba huệ. Chung ph�p tu nơi cứu c�nh vị c�c ph�p hữu lậu đ� trừ; d� chỉ c�n v� lậu nhưng vẫn tu đầy đủ. Sở dĩ n�i tu để l�m cho việc qu�n x�t hiện h�nh lần lượt gia tăng hơn ng� hầu được vi�n m�n. Người đạt tự tại thấp cũng cần phải tu l�n; kẻ chưa đạt tự tại kh�ng thể tu l�n được. Đ�y n�i về Duy Thức bao h�m chung c�c h�nh, c�c h�nh đều nương Duy Thức m� tu. Thử t�m lược về h�nh thức tu h�nh như thế n�o ? Người tu hữu lậu c� thể cảm được tất cả diệu quả thế gian; người h�nh v� lậu đ� diệt sạch c�c chướng đạt đại gi�c ngộ l�m lợi lạc ch�ng sanh c�ng tận đời vị lai. Đ�y l� n�i ri�ng, c�n nếu n�i chung l� dung th�ng tất cả, n�i lược ph�p tu l� như thế; c�n tu tập rộng như thế n�o ? Ph�p tu cũng c� ba phần : 1. Chỗ học xứ 2. Ph�p tu học�� 3. Khả năng tu học. Trước hết phải biết chỗ học xứ, thứ đến cần dựa v�o ph�p m� học v� sau c�ng mới c� khả năng tu học, n�n cả ba đều ở nơi hạnh Bồ T�t. Nơi học xứ lược ph�n th�nh năm loại:�� a) nơi được dạy dỗ: nghĩa l� phải hiểu r� ba thừa c� nhiều th�nh phần kh�c nhau căn t�nh kh�ng nhất định n�n phải gi�o h�a th�nh thục. b) Nơi lợi h�nh: nếu chỉ biết thuần lợi ri�ng tham cầu t�i vật thọ dụng l� bỏn xẻn n�n phải t�m hiểu học hỏi, được sanh l�n c�i trời th�ch giữ giới tu h�nh, c�ng dường Tam Bảo mong đạt hữu lậu l� tham lợi đề cao đức s�ng l�m cho kẻ kh�c tho�t nạn trở lại tu tập; đắm say tu h�nh xả lợi cho ch�ng sanh. Nếu thuần lợi tha như trừ t� kiến tu hạnh bố th�, cho kh�ng thấy đủ l� thuyết ph�p v.v� Những việc thuần tự lợi phải chấm dứt, một l� kh�ng g�y tội, hai thấy lợi phải kh�o tinh tấn tu tập c) Ch�n thật c� nghĩa l� đối với t�nh m�nh biết r� l� t�nh sở hữu, ắt việc đời, việc đạo đều th�nh tựu cả. Thực h�nh ph�p ch�n thật thuần tịnh n�n hai chướng theo đ� dứt trừ d) Oai lực xứ c� nghĩa sức mạnh của lực thần th�ng đạt đến giải tho�t dứt bỏ keo kiệt, nhẫn đến đủ sức đạt được thiện ph�p đời sau l�m lợi lạc hữu t�nh, kham nhẫn chịu đại khổ. Ch�ng sanh tin tưởng, t�m tướng (9)�hiện h�nh; người m� kẻ sanh ngược đều được lợi lạc, sanh ra c� oai lực, c�c căn đầy đủ. Ph�p giới ch�ng sanh mọi nơi mọi thời người th�ng tuệ biết hết; c� thần th�ng biến h�a cảnh giới h�a th�nh kh�ng cảnh giới v.v� đủ oai lực cộng (chung) hay bất cộng (kh�ng chung) giữa Phật v� Bồ T�t. Biết năm lực n�y họp c�ng ch�nh cần tu tập đạt th�nh Phật quả. e) Bồ Đề xứ: nghĩa l� tr� quyết đo�n v.v� hết thảy c�ng đức đều biến khắp đạt th�nh quả hy hữu hiện tại. Năm xứ như thế l� cơ duy�n tối sơ l�m nơi gi�o h�a, rồi mới khởi hạnh lợi tha hơn hết. Thứ� nữa, biết r� thật nghĩa c� thể dứt đoạn, c� thể tu tập. Nơi ph�p oai lực tu được tự lợi, về sau đối với quả vị V� Thượng Bồ Đề tha thiết kh�t cầu tinh cần tu chứng. Biết nơi học xứ để rồi chọn tu tập theo. H�nh giả học ph�p trước hết đối với Tam Bảo phải tạo c�ng đức với Phật, Bồ T�t đủ oai lực; c�c ch�n thật nghĩa, kh�ng b�i b�c nh�n quả để được lợi lạc. C� đủ phương tiện rồi kh�o n�i thuyết Khế Kinh l�m cho mọi người tin tưởng, hiểu r� hẳn nhi�n ham th�ch; kế đến phải cầu ph�p n�n đối với hết thảy Phật Ph�p� như nội minh, nh�n minh, thanh minh, y phương minh, c�ng xảo minh n�n tầm cầu học hỏi. Phải cầu như thế n�o ?

Đối với Phật ph�p phải vững tin, y�u k�nh, tha thiết muốn nghe. Gi� như v� nghe một c�u Phật ph�p m� phải đi tr�n thiết lộ ch�n trần c�n hoan hỷ sấn bước, huống chi lại c�n ưa th�ch nhiều lời hay lẽ đẹp. Tuy y�u tự th�n v� những của cải với y�u gi�o ph�p kh�ng thể so s�nh được, y�u ph�p kh�ng chưa đủ m� c�n kh�ng biết mệt mỏi tin s�u �p dụng mới qu�. T�m ngay thấy thẳng, trọng đức mến ph�p, tới nghe thầy giảng ph�p kh�ng ngại chẳng thấy kh� khăn, chỉ nghĩ diệu bảo, tuệ nh�n, tr� minh, thắng quả, v� tội; tưởng nghĩ tới đ� � vui tin s�u cung k�nh kh�ng c� t�m cao ngạo, kh�ng l�m việc ph� giới, những sự đ� tiện, tồi bại, kh�ng c� lời th�, văn vụng, � tưởng lạ đời m� chỉ mong việc thiện kh�ng ph� dương t�i đức, kh�ng v� danh lợi m� cầu ph�p, hợp thời cung k�nh lắng nghe, chớ dấy t�m tham cầu m� tổn hại. Đối với tự th�n cũng kh�ng khinh thường (miệt thị), chỉ v� cầu hiểu, chuy�n ch� để tai mắt tinh chuy�n nghi�m tr� ch�nh gi�o. Với thanh minh l�m cho người tin th�ch kinh điển khiến ch�ng sanh sanh t�m cung k�nh. Đối với y phương minh hay phương trị liệu gi�p trị dứt bịnh l�m cho ch�ng sanh an lạc. Đối với c�ng xảo minh tức c�ng nghiệp d�ng �t sức m� thu nhập nhiều t�i bảo lợi �ch số đ�ng. Đối với năm m�n học quan trọng n�y thứ tự cần cầu kh�ng bị t�m chướng ngăn sẽ sanh nhiều vật tư (tư lương) sớm đầy đủ. Thứ đến n�n v� người tuy�n dương gi�o ph�p, n�i rộng ngũ minh cho ai nấy th�ch ứng lợi lạc. L�m thế n�o n�i ph�p ? Nghĩa l� n�n giữ oai nghi đ�ng ph�p an tr�, kh�ng v� người kh�ng bịnh ngồi nơi t�a cao n�i ph�p v.v� Chư Phật, Bồ T�t trọng ph�p l�m cho người kh�c đối với ph�p v� c�ng tr�n k�nh, n�n v� vấn (kh�ng đợi hỏi) m� đ�p, chớ n�n t�c oai quyền của vị thầy, theo nhu cầu quần ch�ng thứ tự giải th�ch kh�ng t�m tham tiếc mới gọi n�i ph�p t�y thuận. Đối với kẻ o�n n�n giữ t�m từ, đối với hạng người �c phải giữ l�ng l�nh, đối với kẻ th�ch ham vui ph�ng t�ng, bần tiện, hạ cấp n�n đem l�ng thương x�t an ủi, kh�ng niệm gh�t o�n để hủy nhục người. Kh�ng mong v� danh lợi, được người cung k�nh, xưng tụng t�n dương m� n�i ph�p, n�n niệm nghĩ tới việc tu tập. Đối lời Phật dạy ba nghiệp g�y tội n�n sớm xa l�a; những g� được nghe kh�ng nghịch tr�i với sự tu h�nh. Ở một m�nh chỗ thanh vắng lu�n nghĩ tới gi�o ph�p; chuy�n cần qu�n x�t kh�ng gi�n đoạn (xen hở) mới th�ch hợp, điều n�o chưa biết mong biết, việc g� đ� biết đừng qu�n; chưa thấu đạt Phật l� kh�ng sanh t�m b�i b�ng, sợ m�nh kh�ng c� mắt tuệ, trực t�m phải tin chắc, kh�o biết � mật, t� thuyết kh�ng dao động, l�a ng�n-cảnh để chuy�n ch� buộc t�m, l�a mọi h� luận kh�ng để loạn tưởng. Chuy�n tu thiền qu�n, tuệ minh s�t (vipassana); kế phải theo lời chỉ dạy, n�n qu�n x�t s�u t�m người nơi ưa th�ch của họ, t�y nghi t�ch cực thuyết ph�p l�m cho người từ bỏ t�m cao ngạo. V� nữa, phải dạy khuy�n người n�n tr�nh g�y tội m� ph�t t�m trong sạch tươi s�ng. C�c ph�p �c đang một l�c phạm cần n�n như ph�p m� khuy�n ngăn dứt. Nếu phạm nhiều lần n�n đem t�m thanh tịnh th�n thiện vui vẽ tr�ch kh�o l�m cho người lu�n nhớ. Kẻ dưới phạm (nhỏ) c� thể phương tiện; người tr�n phạm phạt vĩnh viễn, chớ để kẻ phạm nhiều lần m� mất phước. Người tu h�nh đứng đắn n�n đem l�ng thương mến t�n trợ, khi�m nhường khuyến kh�ch l�m cho họ vui vẻ tiến tu để ba nghiệp được thanh tịnh. Trước hết đem của cải ban cho ch�ng sanh khiến họ được nghe gi�o ph�p để tu h�nh. Đối với người si m� n�n n�i lời ngọt dịu (�i ngữ) l�m cho họ c� cơ hội học tập chi�m nghiệm gi�o ph�p Phật dạy. Trừ sạch điều bất thiện, khuyến kh�ch việc thiện, với việc ch�nh l� phải c�ng nhau tu h�nh l�m cho kh�ng ai nghĩ l� được gi�o h�a. Thứ nữa tu Ba La Mật Đa (giải tho�t kh�ng lui sụt) l� ban xả th� ba nghiệp kh�ng tham. Ph�m l�m việc bố th� chỉ một điều l� l�m người kh�c vui hơn l�m lợi m�nh hoặc thấy kh�ng lợi chẳng cho. Nếu chỉ bố th� m� kh�ng tạo được an lạc hoặc tạo được an lạc cũng n�n ban cho người. Như mong muốn của cải bất ch�nh của kẻ kh�c quyết định dứt trừ, c�i t�m phải theo lẽ tự nhi�n. Như mong đao trượng v.v� để tự hại v� hại người, kh�ng phải của cải của m�nh, kết cấu với người mưu lấy cho được. Ăn hại như lo�i c�n tr�ng v� loại lạc lo�i, giết hại lo�i vật, c�ng tế thần linh l�m tổn hại sanh linh dưới nước, tr�n đất. G�y o�n kết th�, binh loạn kh�ng hợp, mong cầu điềm dị, g�y sầu chuốt n�o, trấn �p ch�n �p, th�ch �c cầu vị, đoạt của người kh�c đem cho, bạo �c tổn hại, tự phạm học xứ. Kẻ o�n người th�n sanh t�m ph�n biệt, theo hơn bỏ k�m, theo đa bỏ thiểu, hoặc mang t�m ho�i nghi l�m cho l�ng vẩn đục. Người bố th� n�n t�n dương n�u cao �n đức. Hướng về người th� kh�ch b�c cho bỏ việc bố th� l� t� mị �c cầu vọng tưởng t� chấp m� cho l� ph�p l�nh. Như kinh đ� dẫn sợ m�nh ngh�o kh�, t�n tạ xấu xa, c�ng người xuất gia chưa từng thưa hỏi, bố th� bừa b�i phi ph�p chẳng hợp nghi c�ch, chứa giữ đồ vật để l�m �n phước. Một số mong cầu trở lại nương v�o quyến thuộc y như danh dự thế gian, cầu được đền �n đ�p nghĩa, chừng định muốn được t�n trọng t�n dương, � tưởng lại giới hạn. Tuổi trẻ lừa dối để về sau hẳn gặp thất bại, quay mặt ch�nh m�nh biếng lười l�m tổn người. Kh�ng chịu nương người đến với m�nh� để lần lượt ban cho đều, v� t�m chẳng hoan hỷ về sau sanh l�ng hối hận. Trước chưa dụng t�m cầu ch�n bỏ giả, chẳng th�ch thời, tr�i với nghi c�ch lộn xộn, bị cười nhạo khinh rẽ khiến sanh thẹn thấy qu� đến đổi kh� chịu lặng thinh kh�ng muốn cho nữa. Ngoại đạo đến cầu học Phật Ph�p lại trao đổi b� mật h�nh động ấy chưa phải l� Phật Ph�p. Tất cả những việc l�m sai tr�i tr�n đ�y kh�ng n�n l�m; ngược lại tất cả đều n�n l�m. Của b�u qu� gi� nếu thiếu phải n�n nghĩ rằng: một l� an lạc kh�ng ngh�o khổ, hai l� ngh�o kh� kh�ng nương cậy ai. Lượng t�i m�nh c� đủ n�n toại nguyện, thiếu phải kh�o ẩn nhẫn tầm cầu. N�n biết rằng �m t�m keo kiệt phải chịu ngh�o thiếu trước, g�y tạo nh�n phước như trồng c�y, kh�o hướng dẫn lời hay kh�ng bị hao tổn m� c�n được lợi lạc. Ta c� của b�u t�y người ban ph�t, cẩn thận đừng để kẻ kh�c cầu m� kh�ng đ�p ứng. Như khi t�i bố th� anh n�n t�y hỷ vui thuận rồi dần dần ph�t t�m bố th�, thấy kẻ tới xin phải biết vui vẻ ban ph�t. Nếu c� t�m ki�u ngạo khinh thường việc xin, n�n k�n chớ l�m thương tổn người để họ được m�n nguyện, khiến người vui kh�ng e thẹn m� lui tới với ta. Như trước khinh thường sau mới biết đừng ch� cười m� n�n đem l�ng thương x�t. Người vui qu�n với ta về điều lỗi lầm trước, ta lu�n hoan hỷ khiến người cảm thấy an t�m. Nếu kh�ng c� của cải n�n cho theo khả năng; như kinh s�ch chẳng hạn ban cho đừng thiếu.

Đối với Phật Ph�p vi diệu cần phải tuy�n dương l�m cho ch�ng sanh th�ch ứng học hạnh bố th�. Lu�n c� l�ng nh�n xả th� phải h�a độ người xin khiến họ ph�t t�m ban ph�t; chớ mắc lỗi h�n kh�ng cho l�m người xin bất k�nh để mất niềm tin. Phải biết ngo�i c�ch cho ấy, c�n một c�ch kh�c l� ban ph�t kinh s�ch cho người xin, như thấy người thiếu, kh�ng đủ sức bi�n ch�p n�n nghĩ c�ch gi�p đỡ. Ta chẳng tiếc chỗ yếu k�m n�n chẳng ngại giảng kinh, như c� ngại cũng phải ban ph�t, nhờ bố th� m� dứt si ng�y kh�ng keo kiệt, huống đầy đủ tư lương diệu tr� c�n e k�m khuyết g�. Nếu kh�ng v� tham tiếc c�i hơn m� nghĩ bố th� để diệt phiền n�o, c�n nghĩ tới ch�ng sanh, tức l� đầy đủ tr� nh�n. Qu�n x�t phiền n�o như kh�ng, thấy kh�ng để m� tăng th�m bố th� l�m tr� tuệ s�ng cũng l� y�u th�ch l�m việc bố th� cho ch�ng sanh. Nếu l�c th� cho người liền chỉ nghĩ tới m�nh như thế l� th� m� phạm tịnh giới, n�n kh�o t�m c�ch khuyến dụ người ph�t t�m. Nu�i dưỡng t�i bảo l�m cho t�m thanh tịnh cần n�n phụng sự chư Phật, Bồ T�t. Tuy nu�i dưỡng t�i bảo trong d�ng Th�nh chủng cũng phải nghĩ phước đ�y lu�n được tăng trưởng l� nhờ chư Phật, Bồ T�t gia �n hộ tr�. Nếu thấy bố th� kh�ng hợp l� xứng đ�ng n�n n�i rằng: n�y hiền giả, đ�y l� vật của người kh�c kh�ng phải để cho ngươi; nhờ lời an ủi ban ra, hoặc đem nhiều của b�u ban cho người, khiến người biết bố th� kh�ng c�n keo kiệt nữa. Hẳn Kinh n�y kh�ng phải vật ri�ng tư, gặp khổ o�n lấy đức ban cho ch�ng sanh, n�n lấy từ bi, hỷ xả m� ban ph�t. Nếu bị bốn chướng (10)�kh�ng thể xả th� ban �n n�n khởi bốn tr� để đối trị: 1. C� của cải, t�m kh�ng th�ch bố th�, phải nghĩ do trước chưa từng tu tập, n�n nay chẳng xả sau n�y c�ng thiếu hụt hơn phải cần nỗ lực tu tập đạt được gi�c ngộ. 2. Của cải yếu k�m, t�m kh�ng th�ch bố th�, nghĩ tới khốn kh� n�y l� nhơn l�m trở ngại bố th�, n�n khởi t�m thương gi�p. Chấp nhận ngh�o khổ trong sự ban ph�t l�m lợi lạc cho ch�ng sanh t�m vẫn lu�n ẩn nhẫn chịu đựng. 3. Của cải l�m mờ t�m t�nh kh�ng th�ch bố th�, n�n nghĩ do tham đắm si m� đi�n đảo, n�n biết đời sau sanh ra gặp nhiều khổ hận, do vậy n�n nỗ lực tranh thủ một đời để đạt đến tr� tuệ. 4. Tuy bố th� m� chỉ nghĩ đến kết quả trong đời, n�n sớm biết rằng đ� l� t� kiến, phải qu�n c�c h�nh đều kh�ng bền chắc, ly tan, ch�ng hoại diệt, chẳng lấy đ� l�m vui th� m� mong cầu Bồ Đề, v� suy nghĩ mọi vật v� thường kh�ng bền chắc l�u d�i. Phải trong thanh tịnh khởi niệm tin s�u, lu�n lu�n buộc niệm giữ t�i bảo v� gi�. D�ng lực bố th� ch�ng sanh n�n �t dụng c�ng m� được v� lượng phước. Ở chỗ của qu� đ�ng y�u n�n tự m�nh xả th�, giả thử gặp kh� khăn cũng đừng n�n keo kiệt. L�ng tin, sự t�n k�nh, tự biết hợp thời kh�ng để tổn hại m�nh v� người kh�c m� l�m việc xả th�. N�n nghĩ ba điều n�y: cho vật thanh tịnh l� ban ph�t t�i th�, trừ sạch hết sợ h�i l� h�nh v� �y th�, khuy�n người tu thiện nghiệp l� ph�p th�, nhanh nhẹn cho kh�ng một mảy may tiếc giữ. Kh�ng phải người ta mong mỏi được của xả th� nhanh gấp như thế, m� t�y theo vật m�nh c� ban cho kh�ng nhứt thiết đợi dư d� mới bố th�. Đối với kẻ khi�m hạ kh�ng tranh đua kh�ng cao ngạo, giữ giới l� học để tịnh ba nghiệp. Ph�m tu giữ giới thanh tịnh ch�nh l� g�n giữ � thanh tịnh, lỡ phạm trở lại� giữ giới thanh tịnh t�n trọng kh�ng phạm lại nữa. Trường hợp lỡ phạm n�n xem x�t người kh�c m� khởi t�m hổ thẹn. Giữ � trong sạch nếu lỡ phạm giới n�n tự hồi t�m biết xấu trẽn mới c� thể giữ giới lại thanh tịnh trong niệm ch� th�nh. Do hai t�m hổ, trẽn n�n tr�nh kh�ng l�m việc �c, trước hai sau một mới c� thể kh�ng ph� giới. Đ� phạm giới trở lại giữ thanh tịnh c� thể mau tho�t khổ liền được nhiều lợi �ch đạt đến giải tho�t. Hai giới Phật tử tại gia hay xuất gia đều giữ g�n cẩn trọng ba tụ giới thanh tịnh n�y:

1. Nhiếp luật nghi giới:� trong đ� c� bảy ch�ng(11)�đ� thọ giới, ri�ng giới xuất gia bỏ địa vị Lu�n vương như bỏ r�c bẩn kh�ng mong muốn c�i trời, huống l� địa vị, tiền t�i l�m chướng ngăn đạo quả; s� chi những chuyện nhỏ nhoi kh�c cần phải biết. Kh�ng phải giới l� đủ m� c�n phải tr�nh lời �c, lập thệ sớm sửa đổi, dần dần kiểm so�t lời n�i � nghĩ đ�ng. Nghe việc kh� nghe t�m kh�ng nhiếp nhược, tự gắng cần tu. Kh�ng đỗ lỗi người kh�c, phải tự nỗ lực x�t lỗi m�nh, thấy người bạo �c khởi l�ng thương gi�p. Bị người l�m nhục kh�ng giận dỗi chớ bực tức. C� lỗi s�m hối trừ diệt nguyện kh�ng t�i phạm, sống thiểu dục tri t�c kham chịu mọi sự khổ, kh�ng cằn cựa, vụt chạc, m� giữ oai nghi đoan nghi�m, l�a bỏ ki�u ngạo, kh�ng l�m c�c nghề bất ch�nh mưu sinh.

2. Nhiếp thiện ph�p giới: nghĩa l� sau khi thọ giới tu tập đại gi�c để t�ch chứa c�c thiện ph�p. Giữ giới ẩn tu Văn - Tư - Tu. Thờ việc đ�ng t�n thờ, kẻ bị hại phải tỏ l�ng thương x�t ban cho người lời thiện l�nh; t�n dương c�ng đức người bố th�.

Đối với việc thiện n�n t�y hỷ, được bao nhi�u c�ng đức c�ng dường ph�t nguyện hồi hướng v� tinh tấn giữ giới. Ăn uống biết điều độ kh�o giữ g�n c�c căn. Đầu đ�m rạng s�ng lu�n lu�n giữ niệm tĩnh thức; th�n cận bạn l�nh, đừng ho�i đến th�n mạng, t�i sản. Đối với việc �c đều kh�ng n�n l�m, kh�o biết r� nh�n quả cho tới l�c l�a hết chướng duy�n, ngỏ hầu thứ tự v�o được thập trụ(12).

3. Nhi�u �ch hữu t�nh giới:� đối với ch�ng sinh kh�ng l�m họ mất c�ng ăn việc l�m m� n�n trợ gi�p. Gặp người bịnh n�n gi�p đỡ, gặp người m� n�n dẫn đường, người điếc n�n n�i lớn, người c�m ngọng n�n l�m dấu, người m� lầm chỉ đường, kẻ mỏi mệt cho nghỉ ngơi, người tật nguyền cho xe đi, người ngu độn dạy khuy�n lấy tr� tuệ trừ tr�i buộc; giải th�ch chỗ hơn khuy�n người dứt t�m keo kiệt, thọ nhận của tốt khiến người tin lời Phật dạy diệt phiền n�o dứt c�c khổ. Thọ �n nghĩ tới việc đền đ�p sẽ thấy kết quả việc thiện đến. An ủi n�i năng ch�n th�nh, luận b�n nh� nhặn �n h�a, gặp bả mồi danh lợi kh�ng h�n yếu. Người sợ khiếp n�n trợ lực, kẻ lo lắng n�n giải b�y, lu�n lu�n sẵn s�ng tư lương l�c cần ban cho ngay. Trước lo chẩn bịnh sau mới cứu cấp; nếu tự thấy c�n chỗ yếu k�m n�n bồi dưỡng để gi�p cho người. C� đại ch�ng c�ng d�ng chung� kh�ng qu� t�nh to�n (chi li). Mỗi lời n�n bảo ban khuy�n nhắc, nhắm tới bất vụ lợi m� l�m, nhờ đ� chuyển hướng người kh�c. Kh�ng nhiếc mắng kẻ vi phạm, chẳng l�m họ buồn phiền, cũng kh�ng khinh rẽ l�m họ sanh l�ng hổ thẹn. Kh�ng che đậy c�i chướng người, kh�ng tự cống cao cũng như kh�ng qu� th�n thiện người. Nếu phải th�n cận cũng kh�ng n�n phi thời gần gủi người, kh�ng ch� bai c�i người th�ch, kh�ng khen c�i người gh�t. Kh�ng phải chỗ th�m t�nh kh�ng tỏ hết sự thật, v� đừng bao giờ mong chẳng tr�i � m�nh, được vậy l� đạt v� lượng tạng c�ng đức. Như chư Bồ T�t trước ph�t Bồ Đề t�m rộng lớn muốn cần cầu tu học; đối với người cần phải cởi mở n�n như ph�p m� giảng dạy. Khi c� giới Bồ T�t n�n khuy�n người thọ để sanh l�ng �n cần t�n trọng nu�i dưỡng; v� ch�nh ph�p m� truyền thọ cho người kh�c. Nếu kh�ng c� người truyền giới n�n tới trước t�n tượng Phật tự ph�t nguyện thọ giới đ�ng ph�p. Từ đ�y trở về sau Bồ T�t lu�n suy nghĩ việc n�o cần phải l�m v� những g� kh�ng n�n l�m; thấy nghe, hiểu r� th�ch hợp với � kinh. Cho d� người t�i tr� th�ng minh giảng luận t�i giỏi, thậm ch� hủy b�ng giới Bồ T�t, người như thế chẳng n�n thọ học; hoặc kẻ kh�ng tin hủy b�ng cũng chớ n�n chỉ dạy. Nếu an tr� trong tịnh giới - giữ giới thanh tịnh - hẳn được c�ng đức rất lớn. Kẻ hủy b�ng giới ph�p mắc tội rất nặng;� lời n�i, chỗ hiểu biết chưa ho�n to�n xả kh�ng thể giải tho�t được. Kh�ng phải khuy�n người l� hơn m� n�n nghĩ c�ch kh�o để họ khởi niệm l�u bền mới th�ch hợp. C� bốn ph�p thắng xứ cần n�n suy nghĩ: 1. Tự đề cao danh lợi m�nh sẽ l�m phương hại người 2. Cầu ph�p với t�m kh�ng keo kiệt 3. Bị người h�m hại tới xin tạ tội n�n chấm dứt oan kết 4. Hủy b�ng giới Bồ T�t v� muốn tuy�n dương thời tượng ph�p (13)�do tin theo t� ph�p. Người n�o phạm bốn điều n�y kh�ng đủ lực tăng trưởng thanh tịnh, ngay cả kh�ng đuợc đại tư lương. Giống như Bồ T�t kh�ng thật l� Bồ T�t nhờ xả hai duy�n m� được tịnh giới.

1. Lập đại nguyện cầu V� Thượng Bồ Đề.

2. Thượng phẩm bao h�m thắng xứ của h�nh giả, trung phẩm, hạ phẩm v�y chặt kh�ng l�a tịnh giới. Qua v�i lần phạm bốn thắng xứ m� vẫn kh�ng biết xấu hổ, lại cứ muốn phạm gọi l� thượng phạm, kh�ng phải phạm trong gi�y l�t m� c� thể xả được. Nếu kh�ng c� hai duy�n ấy d� chuyển sanh qua đời kh�c vẫn giữ giới thanh tịnh, hay d� qu�n mất giới đ� l�nh thọ vẫn nghĩ đến gi�c ngộ, đ� kh�ng phải người mới thọ giới m� được. Người niệm nghĩ giới như thế lu�n sanh nơi an lạc, gặp được Tam Bảo hằng ng�y t�y t�m c�ng dường, tr�n trọng lễ b�i. T�n th�n b�i kệ bốn c�u suốt đời tin tưởng niệm nghĩ �n đức Tam Bảo. Kh�ng một ch�ng sanh n�o kh�ng độ với t�m cung k�nh khuy�n răn chớ sanh t�m tham dục, xả bỏ danh lợi, k�nh noi đức s�ng hợp thời đền đ�p. Đến như thỉnh cầu ph�p,� thọ n�n kh�ng nhiễm vật th�, xả kh�ng nhiễm ph�p. Đối với gi� tội (tội ngăn che giấu diếm) cần n�n cẩn thận. Nếu v� lợi người t�y trường hợp cần thể hiện ngay n�n sống ch�nh mạng (kh�ng l�m nghề t�). Dứt sạch ba nghiệp, trừ dứt sanh tử khổ ham th�ch Niết B�n an lạc. Nghe tiếng ch�, lời khen đều phải giữ m�nh như băng tuyết; cảm �n kẻ l�m hại. Kh�ng nhiễm th�i quan quyền để trả th� ngang t�ng. Thức ngủ hợp thời, l�a �i, giởn đ�a, hạ m�nh cầu ph�p, trừ dứt năm thứ che t�m (14), kh�ng hủy b�ng Nhị thừa. Giỏi r�nh Bồ T�t tạng (kinh tạng) mới học tạng Thanh Văn, tinh th�m Phật ph�p mới nghi�n cứu ngoại luận. Người tuệ tr� mỗi ng�y học đủ hai phần nội điển v� một phần ngoại điển như vị cay thấm dần. N�n tin th�ch mến ph�p để được nhiều lợi lạc; nghe ph�p phải ch� � lắng nghe tinh cần, kh�o dựa văn nghĩa tin k�nh ph�p sư; cho tới khi n�o hiểu đ�ng lời chỉ dạy. Như với người t�m cuồng loạn bị� thống khổ bức b�ch chưa thọ tịnh giới của h�ng thập trụ thời kh�ng vi phạm; tr�i lại l� vi phạm n�n biết l� đ� phạm tội. Nếu th�nh phần bực tr�n phạm nhiều lần hoặc ba hoặc hơn ba lần phải biết cần s�m hối đ�ng ph�p để trừ dứt, cải đổi sửa sai, th�nh phần bực hạ phạm một lần b�y tỏ hối hận ph�t lồ, hiện nếu chưa diệt kh�ng thể ti�u tội được, phải th�nh t�m tự ph�t thệ kh�ng phạm trọng giới, do th�nh t�m như vậy tội đ� phạm đều được thanh tịnh trở lại. Nương theo giới đ�y tu tập hẳn dứt sạch ba nghiệp; một l� vi�n m�n do giữ giới kh�ng thiếu s�t, n�n ba nghiệp thanh tịnh, hai � nghiệp tr�n đầy v� ph�p xuất gia cầu đại Bồ Đề, cho ch� kh�ng cầu quả dị thục đời sau, ba l� nh�n đủ do trước đ�y h�nh thiện nghiệp nay được thắng quả lại c�ng tu thiện h� chẳng an lạc sao! Như tr�i phạm ph� giới bị khổ nạn; ngược lại người giữ tịnh giới, bỏ địa vị gi�u sang cho tới khi chết kh�ng phạm một mảy may m� lu�n chẳng bu�ng lung cũng như kh�ng dễ du�i tr�i phạm, do đ�y đời đời sanh ra được năm điều lợi: 1/ được 10 phương chư Phật hộ niệm 2/ L�c bỏ th�n mạng được niệm hoan hỷ 3/ Những người tu h�nh thường gần gũi 4/ Th�nh tựu vi�n m�n mọi c�ng đức 5/ Sanh ra thường gặp giới, nhờ giới h�nh giả thấy t�nh. Người trụ t�m giới th�nh tựu Phật quả lợi lạc hữu t�nh n�n tinh tấn chớ phạm. Nhẫn tức th� trong cảnh c� được niệm v� s�n nhờ tinh tấn huệ x�t soi. Được ba nghiệp như vậy, quyết l�ng nhẫn sự o�n hại, nghĩa l� gặp người hại n�n nghĩ như thế n�y: đ�y l� do nghiệp trước của ta. Nay nếu kh�ng nhẫn tức tạo th�m nh�n khổ, thế th� chẳng thương m�nh n�n tự buộc hại. Lại tự th�n ta th�n người bản chất đều khổ, chỉ v� người kh�ng biết n�n mới l�m hại ta. Ta đ� biết th� để người hại, Thanh Văn tự lợi c�n chẳng l�m khổ người, huống nữa ta l�m việc lợi tha, n�n nhẫn chịu người hại, b�n suy nghĩ thế n�y l� n�n nghĩ tưởng năm điều:

1/ Niệm nghĩ người đối với ta từ v� thỉ l�u xa hoặc l� quyến thuộc hoặc l� bằng hữu n�n trừ bỏ niệm o�n m� nghĩ tới t�nh th�n thiện.

2/ Niệm nghĩ h�nh động chỉ t�y thuộc nơi c�c duy�n, chỉ c� ph�p v� ng� th� ai l� kẻ o�n hại? n�n l�a bỏ hữu t�nh chỉ nghĩ ph�p.

3/ Nghĩ rằng người kh�c sanh trưởng trong v� thường, ta muốn b�o o�n kh�ng g� hơn l� đoạn mạng sống họ. Ai l� người tr�, đối th�n mạng m�nh đang ở trong sanh tử lại muốn s�t hại, đ�u chẳng khởi niệm nhiễm �, huống lại sanh l�ng s�t hại, n�n bỏ thường m� an trụ trong v� thường.

4/ Niệm nghĩ việc thạnh suy đều l� ba khổ (15)�lu�n b�m s�t nhau. Nay ta đối với người n�n lập phương tiện l�m cho người vĩnh viễn xa l�a. Chấp giữ l�m g� cho th�m khổ, phải đoạn �i lạc n�n nghĩ tưởng khổ.

5/ Niệm nghĩ cầu Bồ Đề vốn l� ch�ng sanh n�n ban cho sự an lạc, nhận l�m th�n thuộc, chấp l�m g� b�y giờ trở lại chuốt lấy o�n hận, n�n tưởng đến bao dung, tự kh�ng giận gh�t chẳng l�m hại người, cũng kh�ng để � theo đuổi tiếp tục, n�n mọi o�n hại đều c� thể nhẫn qua. Y�n tr� chịu nhẫn khổ nếu gặp khổ n�n nghĩ tới điều đ�. Nếu gặp việc khổ n�n nghĩ như thế n�y: ta từ v� thỉ ngu muội lỗi lầm v� ham m� c�c dục n�n bị sự khổ bức; nay cầu Bồ Đề th�nh đại sự nghiệp d� tr�i qua trăm ngh�n kiếp thống khổ cũng phải nhẫn chịu, huống g� khổ �t ư ? Nếu đối với cả bốn sự tệ hại r�ng r�ng vẫn tĩnh t�o kh�ng nghĩ lo phiền, c�c ph�p thế gian hoại diệt cho đến bịnh chết vẫn trụ bốn oai nghi m� thọ học ph�p. Xuất gia hủy bỏ h�nh tướng đẹp, mặc hoại sắc tự phấn đấu khắc phục, h�nh hạnh khất thực, bỏ của phi ph�p, đoạn d�m dục, tu thiện, lợi �ch đ�ng ph�p, cần khổ đều c� thể nhẫn chịu. Tinh tấn trừ biếng lười cầu đại Bồ Đề l�a bỏ t�m � nhiễm, chớ sanh t�m tho�i chuyển. Nhẫn qu�n s�t kỹ ba đế, với Tam Bảo tu tập tr� tuệ kh�o hiểu r� mọi việc hơn, đối với ch�ng sanh thấp k�m ti tiện đối xử t�n trọng b�nh đă�ng giống nhau, o�n th�n đều nhẫn nại chịu đựng. Trước chỗ tr� xứ, ng�y đ�m qua lại thậm ch� thọ bệnh cũng cần tu tập ba nghiệp. Với sự bức hại nhờ nhẫn n�n được khỏi, với chỗ mong cầu do kham nhẫn m� được. Thường l�m việc lợi lạc trước sau kh�ng thay đổi, kh�ng một việc lợi �ch n�o bỏ qua m� kh�ng l�m lợi lạc. Chỗ o�n nhanh ch�ng giải b�y tha thứ, sớm chịu đừng để m�nh sanh t�m gh�t giận. Kh�ng kham nhẫn được n�n khởi t�m xấu hổ, sửa đổi x�t kỹ do nhẫn m� hiện đời� được an lạc, trừ mọi việc bất thiện l� nh�n đưa đến hạnh ph�c khi l�m chung kh�ng hối tiếc. Đời sau sanh c�i thiện kh�ng th� kh�ng o�n chứng được V� Thượng Gi�c (giải tho�t); cũng thấy kh�ng chịu được cảnh đ� tạo khổ quả. Tự nghĩ n�n dạy khuy�n an ủi t�n trợ người kh�c. Tinh tấn tức l� tu tập thiện ph�p dũng m�nh dứt 3 nghiệp. Tinh tấn đ�y c� 3 nghĩa, gia hạnh tinh tấn l� tu thiện t�m trước sanh dũng dước ph�t lời thệ nguyện rằng con nay v� muốn tho�t khổ: 1) Ch�ng sanh khổ: lấy một ng�y đ�m trong trăm ngh�n đại kiếp (16)�hơn gấp trăm ng�n lần thường ở địa ngục mới chứng Bồ Đề, t�m d�ng m�nh của con cũng kh�ng lui sụt, huống g� c� l�c tr�i qua thời gian khổ bức �t hơn. Ở trong sự khổ chi�m nghiệm mới hiểu chỉ l� một phần nhỏ, thế nhưng nh�n tu đại Bồ Đề c�n d�i l�u v� số kiếp để đạt quả vị. Cho n�n người đạt quả vị kh�ng yếu h�n khiếp nhược 2) Nhiếp thiện tinh tấn nghĩa l� nhờ đ�y dẫn đến vi�n m�n c�c hạnh. Tất cả ph�n biệt phiền n�o, dị luận, khổ bức đều bất động, �n cần nhẫn đến l�a cao mạn m� h�nh. Đức Thế T�n lu�n lu�n xưng t�n hạnh tinh tấn mới ch�ng ho�n thiện chứng Bồ Đề. 3) Tinh tấn lợi lạc hữu t�nh: như tr�n n�i lợi �ch ch�ng sanh c� nhiều loại cần n�n l�m. Như thế hẳn tr�nh xa được tưởng nghĩ lo cho th�n m�nh, phải dụng to�n phần kh�ng gi�n đoạn kh�ng bỏ s�t, b�nh đẳng dung th�ng tương ứng mọi c�ng đức. Kh�ng chậm, kh�ng gấp, kh�ng nghi�ng lệch tu tập mới l�m cho ph�p nhiễm dứt trừ kh�ng sanh v� cũng l�m cho ph�p tịnh ph�t sanh rộng lớn. Ba nghiệp thanh tịnh, ba huệ (17)�tăng trưởng, kh�ng l�a, kh�ng lui sụt kh�ng h�n, kh�ng ng� m� tinh tấn dũng m�nh thực h�nh. C� lực, cần, dũng, ki�n, m�nh mới kh�ng bỏ mất thiện ph�p.

Dũng mảnh, ưa th�ch v.v� tu kh�ng biết mỏi mệt như cứu lửa ch�y đầu mới mau dứt trừ phiền n�o. Ph�p t�y ph�p h�nh hộ m�nh lợi người, thiền định đều l� nghe, suy niệm t�m duy�n một cảnh. Đ�y c� ba loại: 1. hiện ph�p lạc tr� thiền, c� nghĩa l� l�a ph�n biệt, h�n trầm, động niệm, tướng �i mới sanh khinh an, đẳng tr� thiền. 2. Dẫn ph�t thần th�ng thiền c� nghĩa đưa tới ph�p thần th�ng - đẳng tr�. 3. Nhi�u �ch hữu t�nh thiền, nghĩa l� l�m lợi lạc nương ph�p đẳng tr� do nơi thiền định c� thể d�ng ch� thuật trừ tai �ch, trị nhiều bịnh nan y, trừ sạch sợ h�i; bố th� của cải v� thức ăn uống, chế ngự ph�ng t�ng tạo n�n việc l�nh. Thần th�ng như đ� khuy�n nhắc l� biến hiện thậm ch� ph�ng quang trừ dứt c�c khổ m� cũng c� thể dứt trừ vĩnh viễn mọi chướng nhiễm nặng s�u. Huệ l� đối với cảnh chọn giản đơn hợp l� c� ba c�ch: 1) đối với sở tri theo c�i biết ch�n huệ nghĩa l� với v� ng� nghĩa hợp trong thắng nghĩa b�nh đẳng minh gi�c 2) đối với ngũ minh (18), tam tụ (19)�diệu tr� bao nhiếp trong đ�y n�n ch�ng vi�n m�n tr� tư lương gi�c 3) l�m cho ch�ng sanh được nghĩa lợi huệ, tức l� l�m bạn trợ gi�p thực h�nh quả diệu gi�c (20). Học ph�p nội minh lấy tịnh huệ l�m chỗ nương, hiện l�m người si dẫn dắt gi�o h�a kẻ ph�ng đảng, khuy�n gắng người nhu nhược để an ủi khuyến kh�ch họ tu tập. Thứ nữa cần tu bốn ph�p nhiếp h�a như: 1) Bố th�: như tr�n đ� n�i r� 2) �i ngữ: thường n�i lời vui đẹp � người, ch�n thật đ�ng ph�p � n�i lời dịu ngọt dễ nghe, tr�nh lời d�m pha chế giễu. Trước hỏi thăm sức khỏe t�y đ� an ủi phủ dụ người; thấy c� điểm mạnh kh�ng tự biết n�n phải biết đ� để m� hoan hỷ. Thuyết giảng Phật ph�p cho người thường v� sự lợi �ch chung. Đối với tự th�n gặp o�n th� n�n giữ t�m b�nh tĩnh; với người t�m si m� nghĩ mong sao dứt trừ nghi hoặc. Đối với ch�n phước điền, dua dối, �c h�nh đều kh�ng ghim giữ m� phải n�i lời �i ngữ. Muốn dứt trừ những chướng ngăn trước ti�n l� d�ng lời �i ngữ; kẻ t�m thuần thiện v� họ n�i ph�p, người nhiều ph�ng t�ng khuy�n bảo khiến từ bỏ. Kẻ c�n nghi ngờ ph�n t�ch r� chỗ phải quấy giữ bốn tịnh ngữ (21), theo t�m th�nh ngữ (22). 3) Lợi h�nh: do �i ngữ n�n b�y tỏ l� ch�n thật, theo sự hiểu biết bằng l�ng thương v� nhiễm khuy�n dắt người, điều phục tạo sự an lạc để l�m cho hiện đời được t�i lợi, về sau thuận duy�n xuất gia được l�a dục, nhẹ nh�ng giải tho�t. Quen gần bạn �c chưa gieo được nh�n l�nh, tham chấp gi�u sang địa vị v� c�ng ph�ng t�ng; chấp m� ngoại đạo t� kiến, b�i x�ch thường khởi t�m điều tr�i buộc (23), mười nghiệp �c (24)�v.v� Đối với người như thế, thảy đều c� thể th�ng cảm m� khởi t�m đại bi thương x�t. Tuy thọ v� v�n sự khổ m� t�m kh�ng hề mệt mỏi vẫn lu�n lu�n giữ niệm hoan hỷ. D� được địa vị, của cải cao sang tột bực m� tự khi�m hạ như kẻ t�i đ�i, như hạng Chi�n Đ� La (h�ng n� tỳ), như người con hiếu thảo v.v� kh�ng nhiễm, kh�ng gian dối, ch�n thật hết l�ng để t�m thương x�t lu�n kh�ng dứt. 4) Đồng sự: người c�ng hợp t�c chung việc đem sự lợi �ch khuy�n lơn như họ c�ng nhau học tập, dạy người biết chia xẻ trong phận sự. Thiện niệm ki�n cường kh�ng sanh l�ng lui sụt l�m cho họ phải nhớ m�i điều n�y. Việc n�y dạy ta đạt nhiều lợi lạc, người kh�c tự l�m chẳng phải chỉ n�i su�ng. Nếu anh đ� bất thiện l�m sao c� thể dạy t�i được; hơn nữa ch�nh t�i đối với người kh�c, cũng phải l�m như vậy. Việc tiếp nữa l� c�ng dường Tam Bảo, trước nhất l� c�ng dường hiện tiền Phật như X� Lợi v� cốt tượng v.v� th�n cận c�ng dường 2) C�ng dường mười phương ba đời chư Phật, Phật tượng bằng t�m tưởng m� kh�ng phải c�ng dường Phật hiện tiền 3) Đối Phật hiện tại lại nghĩ như thế n�y: một ph�p th�n Phật tức l� ba đời mười phương chư Phật; ph�p th�n l� ph�p t�nh n�n ta nay c�ng dường một ph�p th�n Phật hiện tiền l� c�ng dường 10 phương ba đời tất cả chư Phật, n�n việc l�m hiện kh�ng phải l� c�ng dường chỉ Phật hiện tiền. Sau khi Phật diệt độ như tạo một hoặc nhiều h�nh tượng Phật để c�ng dường, hẳn được v� lượng c�ng đức. Nhờ đại phước đức n�y m� trong v� số kiếp kh�ng đọa v�o �c th�, cũng như đủ tư lương đạt đến v� thượng Bồ Đề. 4) Đối với tự th�n c�ng dường chỉ n�n đ�ng như thế. 5) Nếu khởi l�ng thương t�y sức đem của bố th� cho kẻ ngh�o khổ mong họ được an lạc khiến họ cũng nghĩ về ph�p c�ng dường.� 6) C�ng dường c�c thứ kh�ng thiếu 7) Đem hoa hương lễ b�i c�ng dường cho đến ch�u b�u, vật qu� v.v� c�ng dường 8) Đem ngay của cải c�ng l�u d�i với t�m hoan hỷ nhẫn đến th�nh t�m hồi hướng Bồ Đề n�n cần c�ng dường rộng lớn 9) Kh�ng đem l�ng khinh mạn, ki�u ngạo, ph�ng t�ng, kh�ng c�ng đồ bất tịnh v.v� m� phải c�ng với t�m v� nhiễm. Lượng sức với của của m�nh m� đem cho người kh�c cần đến, ph�t nguyện h�a hiện trăm ngh�n th�n cung k�nh lễ b�i. Mỗi một h�a th�n đưa ra trăm ngh�n c�nh tay r�i hoa thơm c�ng dường, ph�t v� số �m thanh ca ngợi c�ng đức, v� c�ng v� số đồ tốt trang nghi�m d�ng hiến c�ng dường. Ở c�i Thiệm Bộ Ch�u (Nam Di�m Ph� Đề) cho đến khắp 10 phương đều c� c�ng dường ch�ng sanh để được hoan hỷ. D� �t dụng c�ng m� c�ng đức c�ng dường thật l� v� lượng, v� bi�n, n�n khởi thiện t�m, t�m hoan hỷ tinh tấn tu tập. 10) Nếu được một ch�t phước đức từ bốn v� lượng t�m (từ, bi, hỷ, xả) nhẫn trong gi�y l�t t�n nhẫn, l�a dứt n�i năng đạt ph�p t�nh ch�n như, khởi niệm v� ph�n biệt, trụ t�m v� tướng tức l� giữ g�n tịnh giới Bồ T�t vững an tu h�nh bốn ph�p nhiếp h�a� N�n nghĩ tới sự ch�nh hạnh c�ng dường, đ�y l� c�ch c�ng dường cao qu� tối thượng, hơn c�ch c�ng dường trước gấp trăm ngh�n vạn lần kh�ng thể s�nh v� được. L�c c�ng dường n�n suy nghĩ rằng, Phật l� ruộng phước lớn đầy đủ đại �n đức, l� bậc t�n trong ch�ng hữu t�nh rất kh� gặp, duy nhứt xuất ch�ng l� nơi y chỉ nương tựa. Đối với ph�p, đối với Tăng việc c�ng dường n�n suy nghĩ t�y nghi cũng như vậy, hẳn đạt ph�c lớn n�i kh�ng thể hết. Kế n�n th�n cận thiện hữu, giữ giới kh�ng phạm khuyết, đa văn tu niệm, ai mẫn, v� �y (kh�ng sợ h�i), kham nhẫn chịu đựng, kh�ng mỏi mệt, lời lẽ kh�c chiết r� r�ng gọi l� người thiện hữu. C� kẻ tới xin n�n ban cho đối với việc n�y n�n biết r� t�y lực m� kh�o thay đổi l�m lợi lạc kh�ng bỏ mất đại bi t�m. Kh�ng b� đảng m� l� thiện hữu, việc l�m kh�ng dối, oai nghi đầy đủ, ng�n hạnh bao dung kh�ng ki�u căng, kh�ng ganh gh�t; cần kiệm t�ch giữ t�y đ� xả, đ� l� thiện hữu đ�ng tin cậy. Đưa việc b�n thảo khiến cho bạn lu�n ghi nhớ, dạy bảo, khuy�n nhắc để thuyết ph�p cho bạn nghe. Đ� gọi l� thiện hữu sanh chỗ n�o cũng kết l�m bạn th�n thiết. Bạn c� bịnh hay mạnh khoẻ phải lu�n y�u k�nh gi�p đỡ hỏi thăm, tiếp đ�n n�n h�a nh� đ�ng ph�p. Bốn sự vật c�ng kh�ng thiếu s�t, hợp thời cung k�nh phụng sự, hỏi đ�p từ tốn l� c�ch th�n cận c�ng dường. Kế n�i đến cảm thọ của ph�p giới ch�ng sanh gồm ba loại: 1. Xả thọ: kh�ng khổ kh�ng� vui� 2. Khổ thọ: thọ to�n khổ� 3. Lạc thọ: thọ thuần vui. Đối với ba cảm thọ đ�y gồm đủ từ-bi-hỷ-xả m� ch�ng sanh trong mười phương trước nhất mong cầu lạc n�n l�m cho hữu t�nh đ� biết kh�ng l�m sao c� c�i lạc ấy, đ� l� ch�ng sanh duy�n từ, duy chỉ tưởng ph�p mượn thuyết cho ch�ng sanh gọi l� ph�p duy�n từ. Lại đối với vạn ph�p l�a ph�n biệt tưởng l� v� duy�n từ. Với người thọ khổ muốn nhổ sạch khổ n�n phải c� ch�ng sanh duy�n bi, với người thọ vui n�n vui với c�i vui ấy l� ch�ng sanh duy�n hỉ. Với người kh�ng khổ kh�ng vui khởi t�m l�a bỏ tưởng l�a si, với người bị khổ khởi nghĩ l�a s�n, với người vui khởi nghĩ l�a tham, b�nh đẳng v.v� muốn l�m họ xa l�a c�c hoặc nghiệp n�n gọi l� ch�ng sanh duy�n xả; ngo�i ra giống như tr�n. Trong ba t�m v� lượng: t�m từ chung cho ngoại đạo, t�m bi chung nhị thừa, t�m xả chỉ ri�ng Bồ T�t c�. Trước l� ba sự an lạc, sau l� một lợi �ch, thứ đến phải c� t�m biết hổ thẹn. Nếu c� ứng t�c nhưng kh�ng theo, hễ theo th� kh�ng ứng t�c. Đối việc che giấu xấu �c của m�nh, m�nh n�n sửa đổi b�n đeo đuổi chẳng bỏ, phải nh�n lại tự th�n biết xấu hổ l�m điều phi ph�p. K�nh t�n hiền th�nh, qu� trọng thiện ph�p n�n khởi t�m xấu hổ. Ngo�i nh�n lại d�ng đời xấu hổ với �c danh, khinh miệt, hung t�n, đểu giả, �c gian m� khởi t�m tự thẹn. Kế n�n giữ lực vững ch�i, ngăn chặn t�m nhiễm chớ lao theo m� bị m� chuyển. D� gặp thống khổ phải tu h�nh hẳn tho�t khổ, sợ h�i, kh�ng l�m nao n�ng m� dũng m�nh ki�n tr� t�nh đức bền chặt. Thứ đến qu�n thế gian mạng sống nhớp nhơ, ch�ng sanh bẩn thỉu, phiền n�o bức b�ch, kiến giải (chấp) hẹp h�i v� kiếp đời ch�m nổi l�nh đ�nh bất định để xa l�a v� đem l�ng thương x�t. Thấy việc th�nh hoại n�n nghĩ v� thường, qu�n trong th�n ta s�u ngoại giới kết hợp giả lập th�nh danh t�nh n�n kh�ng bền chắc. Với người cao ni�n kỳ l�o n�n t�n k�nh hỏi han xem như bậc cha mẹ; cả hai b�n c�ng nhau an ủi, luận b�n xem như anh em. Với kẻ thấp k�m h�n hạ lấy lời từ �i khuyến kh�ch xem như bạn trai, bạn g�i m�nh. Tiếp bực t�n qu�, xử kẻ h�n k�m kh�ng ph�n biệt đối xử m� phải bao dung t�y thuận tiếp mời. Như với kẻ quen biết hay kh�ng quen, c� bịnh, kh�ng bịnh, ngh�o gi�u, sang h�n xem tất cả đều l� bằng hữu, kh�ng o�n th� kh�ng hẹp h�i. Giả như c� vi phạm trọn kh�ng đến nỗi trầm trọng đừng khiến cho trong ph�t chốc sống trong sự bất an. L�a bỏ 14 chỗ nhơ bẩn ẩn trong s�u phương, xa l�nh bốn thứ �c hữu, thu phục bốn loại thiện hữu, ph�n chia của b�nh đẳng; vật của người chẳng n�n đo�i ho�i. Qu�n x�t của b�u l� vật đổi ch�c, nếu kẻ kh�ng biết� kh�ng n�n chấp.

Kế đến tu bốn ph�p nương tựa: 1. Y nghĩa bất y ngữ: mong hiểu r� nghĩa m� kh�ng n� lệ c�u văn của nguy�n gốc. Khởi t�m y�u k�nh. 2. Chỉ nương nơi ph�p m� kh�ng y theo kinh nghĩa rốt r�o n�n kh�ng khởi niệm ngờ vực 3. Chỉ y tr� m� kh�ng y thức: l� nghĩa quyết định n�i chung. Bốn v� ngại giải, cho ch� bốn ph�p thiền định, 32 tướng tốt cho đến hết thảy diệu tr� đều l� ph�p Bồ T�t cần phải học 4. Y ph�p bất y nhơn: đem th�n, miệng, � l�m lợi lạc cho ch�ng sanh trong mọi thời t�m lu�n hoan hỷ kh�ng đổi thay, kh�ng l�m tổn hại; chỉ thấy c�ng đức ch�n thật thanh tịnh, thiện t�m quyết định kh�ng sợ h�i, khiếp đ�m v.v� m� tất cả phải l�m cho được hiện thực. Tu ph�p qu�n bất tịnh nhẫn đến 37 ph�p trợ đạo Bồ Đề; Bồ T�t tuy tu ri�ng kh�ng như nhị thừa m� kh�ng chứng đắc như kinh n�i. Thứ đến phải ph�t nguyện, ph�t một nguyện bao h�m tất cả nguyện, c� nghĩa l� h�m nơi ch�nh ph�p, lại c� 3 nguyện: 1. đời đời sanh ra được gặp ch�nh ph�p 2. T�m kh�ng che giấu v� ch�ng sanh thuyết ph�p 3. Bỏ th�n mạng, của cải để hộ tr� ch�nh ph�p. Lại c�n c� bốn nguyện: 1) Người chưa tho�t khổ mau tho�t khổ 2) Người chưa được an lạc ch�ng được an 3) Người chưa ph�t t�m dứt �c tu thiện liền ph�t t�m 4) Người chưa th�nh Phật sớm được th�nh Phật. Ngo�i ra cũng c� 5 điều nguyện: 1. Ph�t t�m cao thượng nguyện đạt v� thượng Bồ Đề. 2. Nguyện t�i sanh: nguyện sanh v�o c�i thiện để được lợi lạc cho m�nh v� người 3. Nguyện tu thiện nghiệp: nguyện nghĩ ch�n ch�nh chọn ph�p tu c�c thiện nghiệp 4. Nguyện đ�ng: nguyện thấu tỏ hết thảy c�ng đức của chư Bồ T�t hoặc chung hoặc ri�ng nguyện đ�ng sở hữu (những g� do ta chăm s�c). 5. Đại nguyện: trong đ�y c�n c� 10 điểm kh�c nhau: nguyện phải được c�ng dường đồ cao trọng đến chư Phật, nguyện hộ tr� ch�nh ph�p v� g�p phần truyền b� kh�ng để bị gi�n đoạn, nguyện được như chư Phật t�m tướng hiện ra đời(25), nguyện tu hết thảy hạnh Bồ T�t, nguyện gi�o h�a hết thảy ch�ng sanh thuần thục, nguyện ở c�c thế giới đều c� Phật thị hiện, nguyện tịnh tu tất cả Phật tuệ, nguyện c�ng chư Bồ T�t hướng đến Đại Thừa, nguyện quyết tu h�nh kh�ng lui sụt, nguyện mau chứng V� Thượng Bồ Đề; muốn l�m cho sự tu tập đạt kết quả rộng s�u n�n tu mỗi một hạnh đều ph�t nguyện n�y. Như đ� n�u tr�n tất cả hạnh nguyện 40 t�m đều dung th�ng trong sự tu tập rất r�nh r�. C� vị tu ri�ng biệt l�c đầu mới ph�t t�m nương mười học ph�p, sau c�ng dường chư Phật, t�n th�n chư Bồ T�t, t�m hộ tr� ch�ng sanh, th�n cận người hiền đức, ca ngợi t�m kh�ng lui sụt, tập tu c�ng đức như Phật, nguyện sanh đời gặp Phật, tu thiền định, l�a bỏ sanh tử, v� khổ quy y(26). Lại c�n phải tu thập lực(27), ngo�i thứ lớp như đ�y c�n cả 20 ph�p ri�ng kh�c để tu tập, như trong kinh c� đề cập. Song c�c thứ vị tu đ�y phần nhiều tu t�n hạnh, một số �t cũng tu định vị điều phục t�m, để nhập gia hạnh vị. Trong c�c ph�p phương tiện tr�n, truớc tu ba m�n tam ma địa (thiền định) nghĩa l� hữu chẳng phải hữu, c� l� kh�ng, kh�ng l� c� của danh nghĩa. Ta v� c�i của ta l� phi hữu, ở trong sanh tử vọng chấp chấp đ� gọi hữu l� điều tr�i ngược. Tu thiền định v� nguyện nơi Niết B�n vi�n th�nh ch�nh nguyện v� vi an lạc, tu v�� tướng tam ma địa (samadhi) nơi ng�, c�i thuộc ta, t�nh t�y thuộc chẳng phải hữu m� đ� l� v� nguyện, v� v� nguyện n�n tu tam ma địa kh�ng. Song đ�y nếu chỉ n�i kh�ng, v� nguyện dung th�ng tới hữu v� lậu(28)�nơi ph�p thiền định tam huệ. Ph�p tam ma địa th�ng với hữu v� lậu duy chỉ tu kh�ng t�n loạn. Cho rằng giải tho�t m�n chỉ l� v� lậu cũng phải tu kh�ng t�n loạn. Ở phẩm vị n�y chỗ tu chuẩn phải ho�n tất, kế tu bốn ph�p ấn (ốt tha nam) l� muốn l�m cho ch�ng sanh được thanh tịnh giải tho�t. Bốn ph�p ốt tha nam l�: 1. Qu�n chư h�nh đều v� thường, c� sanh ắt phải c� diệt 2. Qu�n v� thường đều l� khổ, v� đều v� c�ng bức ngặt� 3. Qu�n t�nh Niết B�n vắng lặng, để l�a c�c sự khổ v�y buộc� 4. Qu�n c�c ph�p v� ng�, kh�ng c� chủ tể n�n cần thực h�nh ph�p phương tiện. Kế đến ở gia hạnh c� no�n, đảnh, 2 vị tu bốn ph�p tầm tư, tới nhẫn vị, thế đệ nhứt tu bốn như thật tr�, tức l� v� tướng, v� ng�, thuận tu năm t�m v� lượng(29)�khởi hạnh lợi tha, v� lợi lạc ch�ng sanh. Trước qu�n 64 loại hữu t�nh y xứ thọ sanh, kế tiếp qu�n 10 phương thế giới kh�c nhau, ch�ng sanh tại mỗi nơi c� nhiễm tịnh đủ cả. V� nữa qu�n c�c thiện ph�p nhiều sai biệt m� trong đ� ch�ng sanh kham chịu nỗ lực tu tập để giải tho�t mọi sự khổ. Cũng qu�n 55 loại để điều phục sự kh�c biệt m� quan trọng do ph�p phương tiện kh�o khiến ch�ng sanh được giải tho�t. Lại cũng qu�n ph�p phương tiện t�y th�ch ứng để điều phục, ở gia hạnh vị tu hai ph�p lợi: ở sơ địa d�ng ph�p v� lậu qu�n chiếu đạt l� ch�n gọi l� thấy ch�n tướng, kh�ng thiếu hạnh t�n tu. Như lối đi tắt n�n biết c�ch thức ra sao, từ sau vị n�y nơi thập địa phải tu mười thắng hạnh, dứt 10 trọng chướng, chứng 10 ch�n như. Mười thắng hạnh gồm 6 ph�p lục độ: bố th�, tr� giới v.v� th�m v�o phương tiện, nguyện, lực, tr� độ, hết thảy diệu hạnh đều bao h�m trong đ�. Ph�p phương tiện� thiện xảo� gồm 12 loại: t�m biết thương tưởng, biết r� chư h�nh v� thường, vui với diệu tr� Phật, vui nơi sanh tử kh�ng nhiễm lu�n hồi, tinh tấn như chữa lửa, s�u c�ch n�y l� ở trong khiến d�ng một thiện căn m� đạt kết quả rất lớn, d�ng lực �t nhiếp phục đại căn l�nh. Kẻ gh�t th�nh gi�o khiến dứt trừ tức bực, kẻ đang trong thứ vị tu l�m cho họ hướng nhập, người được hướng nhập l�m cho họ thuần thục, kẻ đ� thuần thục khiến họ được giải tho�t, đ�y l� s�u c�ch ở ngo�i. Mười hai ph�p tr�n gom chung th�nh hai: 1. Hồi hướng 2. Bạt tế (gi�p trừ hết khổ). Nguyện c� năm đ�y n�i chung ph�n th�nh hai: 1. cầu Bồ Đề 2. thực h�nh lợi tha. Thập lực n�u chung bao h�m hai ph�p: 1. Tư trạch (nghĩ chọn ph�p tu) 2. tu tập tr�, th�ng suốt c�c ph�p đạt tr� s�ng suốt (tịnh tr�). Trong tịnh tr� c� ph�n hai: 1. thọ ph�p an lạc 2. th�nh thục ch�ng sanh, như tr�n n�i bố th� v.v� c�c hạnh; chỗ tu h�ng thập địa c�n vượt xa hơn thế nữa, nghĩa l� mong th�n thể v� c�c cơ phận to�n vẹn để được t�m v� nhiễm, nhưng cũng c�n t�y ước muốn của h�nh giả. Nếu mong cầu qu� d� đem trăm ngh�n th�n mạng bố th� cũng kh�ng thỏa m�n kẻ xin. T�m bố th� nếu thanh tịnh c� ch�ng sanh tới xin từng phần cơ thể n�n thể hiện lợi lạc thuận cho. Cho d� gặp ch�ng ma quấy ph� lung lạc hay kẻ si cuồng nhiễu loạn chọc tức cũng kh�ng n�n phản ứng. Nếu kẻ h�m thực nhai nuốt mạng ch�ng sanh cũng n�n cho họ ngấu nghiến m� bố th� cho xong. Tất cả niệm nghĩ �n nh�n th�n thuộc chưa trả, d� hiểu r� như thế; người mong muốn hung hăng tệ �c muốn vợ con t�i tớ đem l�m n� lệ thảy đều kh�ng cho; tr�i lại những việc n�u tr�n n�n thực hiện ban �n bố th�. Th� phạm tội đọa địa ngục quyết kh�ng l�m tr�i nghịch thiện t�m. X�t nghĩ suy tư việc g� phi ph�p bất thiện n�n thống thiết hổ trẽn thương t�m đoạn dứt. Ph�n đo�n xem bạo �c t�m c�ch ph� trừ dứt. Phi ph�p chừa bỏ, trộm cắp đoạt của người t�y trường hợp ho�n lại. Những g� kh�ng thuộc về m�nh m� đang t�m mong chiếm hữu cho được kh�ng phải l� người phạm hạnh, n�n t�m c�ch ban cho để thiện niệm tăng trưởng. Người xuất gia h�nh Bồ T�t hạnh n�n h�nh như thế. Để trừ sạch nạn dối tr� l�m xa l�nh bạn �c, n�i lời ly gi�n c�ng che giấu đường ch�nh, b�y lời th� �c dẫn tới cơ hội n�i lời tạp nhơ. Nhờ tr�nh đ� b�n sanh v� lượng c�ng đức, hoặc hiện lực thần th�ng thấy chỗ đ�ng sợ trong lo�i �c th� l�m cho họ thấy để từ bỏ hẳn t�m bất thiện, xấu �c. Nếu người kh�ng tin hỏi chẳng đ�p, thấy tướng hiện thần th�ng l�m cho sợ kh�ng tin, n�n l�m việc lợi h�nh để đạt được lợi �ch. Như gặp khổ bức b�ch kh�ng nghĩ g� kh�c hơn l� n�n ki�n nhẫn qu�n x�t thấu đ�o, mạnh dạn kh�ng mệt mỏi để c� thể trụ trong kham nhẫn tới c�ng. Nghĩ vượt qua 10 lực, chủng t�nh, đẳng tr� khi chết kh�ng bỏ l�a m� sanh lại c�i dục để tiếp tục tu h�nh thắng nghĩa, b�nh đẳng vi�n th�nh quả ch�nh gi�c. Do vậy, n�n biết rằng c�c ph�p v� ng�, đều theo phương tiện, c�c cảnh giới kh�ng ngăn ngại. Đối với c�ng việc l�m hoặc hiện thật hoặc ẩn do c�ng đức của m�nh l�m cho người đồng sự nhưng kh�ng hiển lộ; hay l�m cho người sợ sệt sanh bực tức, đ� kh�ng phải đồng sự m� tự khoa trương. Như thế việc thiện do t�m động niệm thể hiện trong đồng sự, nếu th�i độ cẩu thả (ph�ng dật) cả hai đều sai. Trong ph�p c�ng dường c�ng chư Phật b�nh đẳng n�n đầy đủ tr�n b�u, hoặc d�ng thần th�ng h�a hiện v� số ch�u b�u cho đến việc lễ b�i, tr� tụng, t�n dương mười phương chư Phật l� ch�n thật c�ng dường. Tu trong v� số kiếp được b�nh đẳng trong lo�i hữu t�nh, r� ph�p tục - ch�n n�n quyết l�ng tu tập được t�m bi mẫn v� lượng cũng gọi l� l�ng đại bi. Gặp v� v�n c�c khổ vi tế cần phải tu tập l�u d�i ph�t t�m dũng m�nh mới thật được thanh tịnh. L�c dụng c�ng tu tập như thế n�n được tất cả bi t�m của Bồ T�t, được � che chở tịnh lạc, n�n đối với ch�ng sanh c� �n đức s�u d�y rất mực y�u thương kh�ng ngăn trở n�n thay ch�ng nhẫn thọ. Thanh Văn đạt được cứu c�nh Bồ Đề vẫn c�n bị che t�m d�y đặc, kh�ng như Bồ T�t thể hiện bi t�m trước nhất. Do đ�y việc hu�n tu trong ngo�i kh�ng thiếu s�t n�n chẳng rời bỏ thậm ch� diệu tr� cũng kh�ng thể v�o. Bồ T�t đạt Bồ Đề do t�m bi lập n�n n�n trong sanh tử kham nhẫn chịu mọi sự khổ bức. Lại trong thập địa mỗi địa tu ri�ng biệt, nghĩa l� đầu ti�n tu bố th� cho đến thứ mười c� ph�p thần th�ng. Trong thập địa t�y theo sự th�ch ứng đều bao h�m thập hạnh, duy n�i thập độ kh�ng tăng giảm như b�i kệ rằng:

Ngăn ph� qu� c�i l�nh

Chẳng rời bỏ hữu t�nh

Với thất đức giảm tăng

Giải tho�t hướng tới� thẳng

Bố th� việc thiện gắng

Li�n tục kh�ng c�ch ngăn

Tạo thiện quyết định rằng

Thọ dụng ph�p tựu th�nh

Mười loại ngăn chướng nhờ tu thập độ, thập địa đoạn dứt trừ v� minh; cũng c� 10 chướng nữa l� dị sanh t�nh cho ch� c�c ph�p chưa tự tại c�n bị ngăn chướng. Mười ch�n như gồm c�: 1- Biến h�nh do đ� được tự tha b�nh đẳng 2- Tối thắng hơn tu c�ng hạnh xuất ly 3- Thắng lưu: cầu ph�p kh�ng tiếc th�n mạng 4- Kh�ng nhiếp thọ nhẫn đến �i cũng đều diệt hết 5- kh�ng kh�c loại, nhờ đ�y đạt 10 � lạc, b�nh đẳng, tịnh t�m 6- Kh�ng nhiễm tịnh: r� biết ph�p duy�n khởi kh�ng nhiễm kh�ng tịnh 7- Loại loại kh�ng kh�c: biết ph�p v� tướng hợp khế kinh so với mọi tướng c�c ph�p.�� 8- Tướng l�m chỗ nương tự tại, do đ�y đạt vi�n m�n chứng v� sanh ph�p nhẫn, kh�ng c�n thấy c� một ph�p tăng giảm, nhiễm tịnh 9- Tr� l� chỗ nương tự tại: th�nh tựu đạt tr� hiểu biết v� ngại 10- Nghiệp l�m chỗ nương an ổn (tự tại) do t�m ưa th�ch khiến l�m việc lợi lạc n�n chư Bồ T�t phải d�ng bốn tướng n�y tu trước c�c hạnh. Bốn tướng đ� l�: 1) Tu thiện: quyết định lu�n lu�n chắc chắn tu tập kh�ng g�y tội 2) Phương tiện: l�m nhiều người được lợi lạc, giữ đ�ng giới luật đ� thọ n�n th�nh tựu hợp căn cơ thuyết ph�p. 3) L�m lợi �ch: c� thể đem lợi lạc cho người theo từng trường hợp chung hay ri�ng 4) Hồi hướng: ba ph�p tr�n t�ch chứa từ đời trước tới đời n�y gặp được thiện liền b�m chặt để th�nh một vị t�n t�m thanh tịnh, hồi hướng Bồ Đề m� kh�ng do dư b�o đời trước. N�n đem bảy tướng ấy thương tưởng ch�ng sanh khiến kh�ng c�n sợ h�i để khuyến kh�ch học ch�n l� kh�ng biết mệt mỏi. Kh�ng đợi người cầu thỉnh, cũng kh�ng sợ viễn v�ng, gặp hại kh�ng xa l�nh, b�nh đẳng v� song, l�m được như thế xứng đ�ng gọi l� học ph�p. Ba đời chư Bồ T�t khuyến tu c�c ph�p n�y n�n hiện tại từng chứng v� thượng Bồ Đề cũng kh�ng tăng giảm. Những người xuất gia xa l�a th�n quyến, từ bỏ sự nghiệp, thường tu phạm hạnh cho tới l�c ho�n to�n gi�c ngộ vi�n m�n. Trụ nơi tịnh giới n�i năng kh�ng l�m mất niềm tin của người Phật tử tại gia� kh�ng giới đức; thật l� cao qu� th� thắng biết bao!

Quyển thượng hết

[ ^ ]

B�t Nh� Ba La Mật Đa
T�m Kinh Nghĩa Mầu

(T�M KINH B�T NH� BA LA MẬT ĐA T�N)

Hán Dịch : Khuy Cơ

Vi�̣t Dịch : Sa m�n Th�ch Bảo Lạc

�Quyển hạ

Biết chỗ học ph�p như thế l� hợp với sự tu tập; tướng g� th�nh tựu tu học? Gieo trồng c�c hạnh tu đầy đủ 12 ph�p trụ, th�u nhiếp c�ng chư Bồ T�t khắp c�ng; sau mới đạt được v� thượng Bồ Đề ở ph�p trụ thứ mười ba vi�n th�nh Phật quả, như b�i kệ:

Chủng t�nh, thắng giải hạnh

Thuần vui giới thực h�nh

Ba huệ t�m ch� th�nh

V� tướng c� dụng c�ng

V� tướng kh�ng c�ng dụng

Với v� ngại giải r�nh

Bồ T�t trụ cao thanh

Tối thượng Phật xưng danh

12 trụ t�m l�: 1. Chủng t�nh trụ: do chưa ph�t hướng đến V� Thượng Bồ Đề, với c�c trụ kh�c chỉ c� nh�n chuyển, tướng như tr�n đ� n�i 2. Thắng giải hạnh trụ: từ mới ph�t t�m đến sơ địa, do tướng tu trước trụ ở đ�, tuy được tịnh v� đ� định n�n cần phải tu ch�nh hạnh. Khởi huệ ph�n biệt khuyến tấn tu tập cần khổ hạnh chậm th�ng kh�ch lệ giảng ph�p; t�y lực c� thể đạt th�nh ch�nh gi�c, lợi lạc hữu t�nh. Đối với c�c h�nh n�i tr�n hầu chưa học rộng n�n c�c tướng chưa th�nh, t�m lạc chưa thanh tịnh 3. Cực hoan hỷ trụ: tức l� sơ địa, như phẩm trước n�i r� với 10 đại nguyện được vi�n m�n, từ đ� chuyển th�nh � lạc th� thắng, qua khỏi dị sanh địa đạt đến ly sanh t�nh, sanh gi�ng giống Phật th�nh ch�n Phật tử l�m hưng long Phật ph�p được� b�nh đẳng. Dứt bỏ c�c mối tranh luận c� phương hại đạt được ph�p tịnh ch�n thật. Biết ta gần tới tuệ gi�c chứng l� nhị kh�ng th�nh hai diệu tr�, sanh t�m đại hoan hỷ thực h�nh 10 ph�p tịnh trụ nghĩa l� t�n, từ bi, huệ xả, kh�ng mỏi mệt, biết c�c luận, hiểu thế gian, biết hổ trẽn, lực ki�n cố, thọ tr�, c�ng dường chư Phật, nơi ch�n ph�p trụ chuy�n tu tinh tấn cầu đạt th�nh. Phần nhiều l�m vua chuyển lu�n th�nh vương (30)�thống trị ch�u n�y chế phục xan tham nhẫn đến muốn th�nh bậc tối t�n, để l�m nơi nương tựa cho ch�ng sanh được nhiều phước lợi; hoặc ưa tinh tấn t�n t�m xuất gia tu trong chớp nho�ng ngộ h�ng trăm ph�p Tam ma địa (Samadhi: Thiền). D�ng thi�n nh�n thanh tịnh thấy c�c Phật quốc v� hằng trăm đức Như Lai h�a hiện đi ở đều hiểu r�. Thần lực vận đến h�ng trăm c�i Phật v� th�n cũng c� khả năng ph�ng h�o quang s�ng rực c�ng khắp khiến người tr�ng thấy, l�m nhiều điều lợi lạc cho v� số ch�ng sanh. Như muốn lưu th�n tồn tại hằng trăm kiếp v� chứng kiến đời trước đời sau những việc đ� diễn ra trong cả trăm kiếp. Ngộ hằng trăm ph�p, h�a hiện nhiều th�n đều c� khả năng hiện trăm vị Bồ T�t quyến thuộc. 4. Tăng thượng giới trụ: l� ở đệ nhị địa, do 10 � lạc thanh tịnh nơi hoan hỷ địa tr�n mới v�o đến vị n�y, t�nh giới đầy đủ. Tới đ�y kh�ng c�n phạm giới, tạo c�c �c nghiệp nữa, �t t� chấp, huống người đạt phẩm trung phẩm thượng hay biết r� nh�n quả nghiệp tạo t�c thế n�o. Tự h�nh v� cũng khuy�n người h�nh thiện nghiệp, nơi ch�ng sanh khổ đặc biệt thương gi�p nghĩ tới tận t�nh, thấy r� thiện căn chư Phật thanh tịnh. Phần nhiều l�m vua chuyển lu�n cai quản bốn ch�u (31)�thi�n hạ; ngưng l� phạm giới, bao nhi�u oai lực giảm 10 lần hơn tr�n. 5. Tăng thượng t�m trụ l� đệ tam địa, do đệ nhị địa trước hiểu r� th�ng đạt; lại nhờ 10 t�m thanh tịnh m� v�o được địa n�y n�n c� thể hiểu được c�c hạnh ch�ng sanh đạt đại gi�c, cũng ch�nh l� t�m cầu tho�t khổ; phương tiện trừ phiền n�o buộc kh�ng c�n chướng ngại nữa. Ph�p giới thanh tịnh kh�ng c�n tuệ ph�n biệt, thấy được điểm n�y l� đạt được tam ma địa (thiền định). Đối với Bồ T�t địa tinh tấn đa văn kh�ng tiếc th�n mạng, xả bỏ những g� y�u đắm. Kh�ng c� sư trưởng (Thầy dạy), kh�ng mong phụng sự m� lời khuy�n bảo đều nguyện v�ng l�m, th�n nguyện chịu khổ. Chỉ được nghe một b�i kệ c�n hơn của b�u đầy trong c�i đại thi�n(32). Nghe một c�u Phật Ph�p c� thể dẫn đến h�nh hạnh Bồ T�t chứng th�nh Phật quả, hơn cả c�c trời Đế Th�ch, Phạm Thi�n, Hộ Thế v.v� Giả sử c� kẻ bảo rằng, ta c� một c�u ph�p c� thể tịnh tu hạnh Bồ T�t th�nh bậc ch�nh gi�c, nếu nh� ngươi nhảy v�o được hầm lửa đương ch�y bừng ta sẽ v� ngươi m� thuyết. Bồ T�t hoan hỷ phấn khởi n�i l�m được, ch�nh đ� l� hầm lửa trong 3000 c�i v� muốn nghe ph�p n�n ta từ trời Phạm Thi�n m� nhảy v�o huống g� l� hầm lửa nhỏ. V� cầu Phật ph�p l�u d�i trong đại địa ngục m� c�n ra khỏi, huống l� trong c�c khổ kh�ng đ�ng kể kh�c. Nghe ph�p theo đ� n�n thực h�nh ph�p c� thể trong đời m� được hết vắng lặng n�y đến thiền định kh�c; trở lại xả bỏ tất cả t�y nghiệp m� đầu thai được l�m trời Đế Th�ch, Thi�n Vương gi�o h�a l�m kẻ kh�c đoạn tham dục, oai đức gấp trăm ngh�n lần hơn trước. 6 gi�c phần tương ưng, tăng thượng huệ trụ l� đệ tứ địa, do trước cầu đa văn đạt 10 ph�p n�n hiển nhi�n v�o được địa n�y m� được 10 tr� th�nh thục. Tu c�c ph�p trợ đạo Bồ Đề(33)�dứt kiến chấp t� v� mọi chấp trước. L�a bỏ nghiệp hủy hoại (�c nghiệp), tu tập thiện nghiệp, t�m t�nh điều h�a đạt được c�ng đức vi�n m�n, an tr� tầm cầu tu tập đạo nghiệp giải tho�t. T�m an lạc vi�n m�n hơn hẳn t�nh giới n�n th�nh gi�o, giặc o�n kh�ng lay chuyển lung lạc được m� l�m vua trời T� Dạ Ma trừ dứt kiến chấp t�, oai đức gấp v� số lần hơn trước. 7. C�c đế tương ưng tăng thượng huệ trụ l� đệ ngũ địa (địa thứ năm), do 10 m�n b�nh đẳng � lạc thanh tịnh tr�n m� được nhập địa n�y. Lấy 10 ph�p phương tiện qu�n x�t mọi sự thật (ch�n l�) ch�nh l� bỏ c�c h�nh, thương tưởng ch�ng sanh, giữ g�n tư lương, cần tu ch�nh hạnh: niệm, huệ, v.v� đều được tăng trưởng, dứt bỏ hẳn mọi t�c � kh�c. D�ng c�c ph�p phương tiện ho�n thiện ch�ng sanh, mọi c�ng tr�nh mỹ thuật đều được thực hiện tốt để l�m được sứ trời, vua trời h�a hiện bỏ c�c t� ph�p trong ngo�i. 8. Duy�n khởi tương ưng tăng thượng huệ trụ l� đệ lục địa (địa thứ s�u), do tu tập 10 ph�p b�nh đẳng t�nh tr�n m� nhập địa n�y. Ngộ c�c ph�p duy�n khởi đạt đến giải tho�t, mọi tư tưởng t� kh�ng thể hoạt động, v� lợi lạc ch�ng sanh m� ở trong sanh tử. Tr�, Bi th�nh tựu kh�ng bị chướng ngăn; tuệ gi�c si�u việt rốt r�o hiện ra trước mắt, ngộ được nhiều ph�p thiền định tam ma địa cao tột. T�m hoan hỷ chẳng hư hoại, ngo�i ra kh�ng chi x�m lấn được cả để l�m trời Diệu H�a, Thi�n Vương hiện ra trừ dứt t�m tăng thượng mạn, oai đức gấp v� số trăm ngh�n lần hơn trước. 9. Hữu c�ng dụng v� tướng trụ l� đệ thất địa, do 10 ph�p phương tiện kh�o tr�n dẫn lối người tu thắng hạnh m� được nhập địa n�y. Tu tập đạt tới cảnh giới Phật vẫn kh�ng gi�n đoạn thiếu khuyết, mỗi mỗi s�t na ngộ được thập độ, ph�p Bồ Đề phần, tu gia hạnh vị hết thảy được thanh tịnh vi�n m�n ở địa trước dẫn đến do c� nhiễm, tr� xảo diệu đủ vượt cả thiền nhị thừa. Niệm niệm c� khả năng nhập diệt tận định (34)�m� Bồ T�t thể hiện kham nhẫn nghiệp kỳ lạ, được l�m vua trời Tha H�a Tự Tại; c� thể thọ ph�p, hiện qu�n phương tiện của nhị thừa, oai đức gấp trăm ngh�n v� số lần hơn trước. 10. V� c�ng dụng v� tướng trụ l� đệ b�t địa, do trước 10 loại nhập ph�p đệ nhứt nghĩa (35)�đủ tr� nhập địa n�y. Về trước đ� tu bốn như thật tr�, nay được thanh tịnh đạt v� sanh nhẫn (36), đoạn dứt bốn tai họa �i s�u d�y, mong chư Phật soi s�ng dẫn đạo dạy khuy�n v� lượng ph�p để ph�t tr� tuệ đạt sự nghiệp thần th�ng, chứng nhập v� số ph�n th�n diệu tr� được 10 ph�p tự tại, thọ nhiều lợi lạc được l�m vua c�i trời Sơ Tịnh Lự thi�n, ch�ng nhập địa n�y trong khoảnh s�t na thứ nhất. Nhờ đủ hai phần phước, tr� tất cả oai lực đạt được hơn một lần c�c địa trước; s�t na thứ hai hơn hai lần trước, đến thập địa được tăng gấp nhiều lần vi�n m�n n�i kh�ng c�ng tận. 11. V� ngại giải trụ l� đệ cữu địa (địa thứ 9) do ở địa th�m s�u trước kh�ng sanh t�m hỷ đầy đủ, lại đối với t�nh �i lạc mạnh hơn t�y nhập m� khởi tr� gia hạnh n�i c�c ph�p yếu. C�ng cuộc thuyết ph�p do như thật tr� m� th�nh bậc đại ph�p sư đủ tr� v� ngại được l�m vua c�i trời đệ nhị Tịnh Lự thi�n. 12. Tối thượng th�nh m�n Bồ T�t trụ l� đệ thập địa (địa thứ 10), như tr�n tr� v� ngại giải ho�n to�n được thanh tịnh kham chịu l�m bậc ph�p vương (37)�thọ ph�p qu�n đảnh (38)�được l�a cấu nhiễm v.v� v� lượng giới hạnh l�m những g� Phật đ� l�m, đạt đủ Phật tướng, hợp thời tỏa ra đến quyến thuộc, ph�t h�o quang rực rỡ l�m lợi lạc mọi lo�i ch�ng sinh. Với diệu tr� l�m Phật sự ch�ng được v� lượng giải tho�t đ� la ni, thần th�ng, đại nguyện v.v� v� số c�ng đức được l�m vua c�i Sắc Cứu C�nh, Đại Tự Tại thi�n. Bồ T�t đạo ho�n th�nh tư lương cụ bị, từ đ�m m�y l�nh của Phật nhận được đại mưa ph�p mầu nhiệm. Cũng như đ�m m�y lớn xuất hiện mọi người đều biết rưới cơn mưa ph�p nước mưa qu�t sạch bụi dơ l�m c�y cối nẩy mầm sanh trưởng trổ hoa kết tr�i. C�c địa cũng vậy, ở mỗi địa chỗ đoạn trừ, chỗ tu tập, chỗ đạt c�ng đức kh�ng thể kể xiết. Nương mỗi địa m� được vi�n th�nh n�n phải lập ri�ng biệt từng địa trụ hạnh thắng giải hướng đến v� tướng, chỗ tu hạn hẹp thấp c� khuyết bất định, kế đến s�u địa sau tu đạt v� tướng, chỗ tu s�u rộng hẳn kh�ng khuyết. Ho�n th�nh bốn địa sau l� đạt quả vị thanh tịnh vi�n m�n, chỗ l�m đạt v� lượng, hạnh thắng giải(39)�trụ thứ s�u t�n t�m. T�n sanh t�m bất tho�i, kh�ng mất thiện căn, trong thập trụ l� t�m thứ bảy ở vị bất thối, kh�ng theo nhị thừa đến cực hỷ địa chỗ chứng đắc kh�ng lui sụt v� ho�n to�n kh�ng qu�n s�t nữa. Đến v� c�ng dụng v� tướng trụ tu hạnh bất tho�i, c�ng cuộc tiến tu mong đạt chủng tr� lợi lạc rộng khắp n�n c�n s�t m� lầm l�m trở ngại việc t�i sanh; do đ� n�n kh�ng n�i l� đoạn phiền n�o được. Sanh c� năm loại: 1) Trừ tai họa: do nguyện tự tại l�m c� lớn gi�p nạn đ�i ngh�o, l�m đại y vương chữa trị c�c chứng bịnh, l�m người đại thiện xảo kh�o giải h�a c�c tranh chấp, l�m đại quốc vương theo đ�ng ph�p liền hết khổ, l�m đại thiện thần dứt sạch c�c t� kiến, l�m lửa, l�m nước, l�m xe, l�m thuyền, l�m tất cả mọi vật để dứt trừ tai họa. 2) T�y lo�i thọ sanh: mong được lực tự tại ở lo�i b�ng sanh trong c�c �c th� ch�ng chuy�n l�m �c nhưng tự kh�ng l�m, hoặc lo�i �c th� kh�ng l�m thiện m� m�nh tự l�m. Như v�o qu�n rượu kh�ng uống rượu, v�o d�m ph�ng kh�ng phạm giới, v� thấy được c�i hại của dục. V� đ� giảng ph�p gi�p dứt lỗi lầm cho họ. 3) Sanh nhiều thế lực: bẩm chất khi sanh, tuổi thọ, h�nh v�c, vọng tộc gi�u c� hơn hẳn mọi người, nhờ đ� dứt trừ lỗi lầm khinh mạn (khi dễ) của người kh�c. 4. Sanh nơi cao trọng (tăng thượng sanh) thọ 10 vương ph�p, tự tại dẫn đạo sanh t�y nơi th�ch ứng. 5) Tối hậu sanh: Chuẩn bị tư lương rất sẵn s�ng đầy đủ như Từ Thị (Di Lặc) sanh nhằm nh� Đại Quốc Sư d�ng B� La M�n, Phật Th�ch Ca sanh v�o gia tộc đại quốc vương d�ng S�t Đế Lợi m� tu chứng th�nh ch�nh gi�c l�m mọi Phật sự. Lại c�n lấy bốn tướng thu phục ch�ng sanh như: 1) Rộng dung tất cả từ sơ ph�t t�m trụ đ� thu nhiếp hết thảy ch�ng sanh đều l� quyến thuộc để t�y lực m� l�m lợi lạc. 2) Tăng thượng: nếu l� gia chủ phải � thức ban �n huệ, hiếu dưỡng cha mẹ, vợ con v.v� t�y nghi cung cấp (dưỡng) cho người gi�p việc kh�ng n�n bức �p m� n�n nhẫn nại ki�n tr�. Họ c� bịnh phải chăm s�c trị liệu bằng lời an ủi cũng như lo cho ch�nh bản th�n, kh�ng sanh t�m ph�n biệt. Nếu l� quốc vương kh�ng d�ng dao gậy kh� giới xử trị m� lấy luật ph�p gi�o h�a, đem của cải l�m cho mọi người đều lợi lạc, y bổn thổ đất đai của xứ sở xử dụng m� kh�ng x�m lấn của người, xem mọi người như cha, như con. Lời n�i phải th�nh thật kh�ng gian dối, khuyến kh�ch mọi người n�n bỏ �c v� dạy họ l�m những việc l�nh. 3) Nhiếp thủ (nghi�m thủ): b�nh đẳng kh�ng phe ph�i, kh�ng mong cầu danh lợi, kh�ng thừa hưởng �n huệ. Đồ ch�ng � những người đồng nghiệp � kh�ng nhiễm lợi lộc ri�ng, đứng đắn hướng dẫn tu tập, kh�ng hạnh t� m� th�m hại đ�. 4) T�y thời: ch�ng sanh c� ba hạng: thượng, trung v� hạ, phải biết quyền biến theo thời mới kham nhẫn chịu đựng m� l�m c�ng việc thu phục phải được thuần thục. Sau đ�y l� trụ t�m ở đệ thất địa, đ� l�: 1. Chủng t�nh địa 2. Thắng giải hạnh địa 3. Tịnh thắng � lạc địa. Ba địa n�y trong ba trụ đầu 4. H�nh ch�nh hạnh địa (l� trụ thứ 6) 5. Quyết định địa l� trụ thứ 10, rơi nhằm v�o quyết định thứ ba. 6. Quyết định hạnh địa l� trụ thứ 11� 7. Đảo cứu c�nh địa l� trụ thứ 12 v� 13, trong hai v�ng nh�n quả đều ho�n tất. Như tr�n đ� n�i c�c hạnh Bồ T�t, tuy v� số nhưng kh�ng ngo�i bốn hạnh: a) Hạnh Ba La Mật Đa gồm 60 độ (thay v� lục độ) b) Bồ Đề phần hạnh gồm c� 37 phẩm, bốn ph�p tầm, tư v� hết thảy diệu hạnh c) Thần th�ng hạnh gồm 6 ph�p thần th�ng d) Th�nh thục hữu t�nh hạnh l� chỗ điều phục, phương tiện dẫn dắt nhiều v� số như tr�n đ� n�i. Như chỗ học xứ, hoặc chỗ học ph�p, hoặc tự tu học Bồ T�t Hạnh một c�ch d�ng m�nh như lửa n�ng nương tựa tu học tr�n kh�ng thấy c� h�nh tướng đ� gọi l� hạnh. Thực h�nh ph�p như thế tại sao n�i th�m s�u? V� người tu hạnh thắng giải thuyết diệu l� th�m s�u kh�ng thể nghĩ b�n; h�ng Nhị Thừa kh�ng thể hiểu được, ph�m phu lại c�ng ngơ ng�c, n�n n�i s�u vậy. Như đ�ng phải n�i ch�n đế vượt khỏi tr�, cảnh, ng�n ngữ, luận b�n, kh�ng đem v� dụ m� th� dụ được, mầu nhiệm kh� biết đầy đủ 3 v� thượng v� 7 đại t�nh tự thể n� l� lợi lạc v� vượt hơn hết thảy. Ph�p giải tho�t như biển cả, diệu bảo, suối ao, kh�ng phải đại tuệ gi�c l�m chủ ph�p giới bởi kh�ng do tướng m� được, chỗ tu học như thế mới l� s�u n�n cần phải đạt đến. Đ�y l� hết thảy hạnh Bồ T�t thật tướng ch�n như đều kh� c� thể ngộ được trọn vẹn, tr� tuệ qu�n chiếu kh� thể đạt th�nh lời dạy, văn tự kh� thể n�i hết, c�c ph�p vạn hạnh kh� th�nh tựu được, c�c cảnh giới hữu � v� kh� thể th�ng suốt, lấy huệ l�m đầu, ngo�i ra t�nh hoặc tư đều l� tuệ gi�c n�n hết thảy l� s�u thẳm. Thế n�o l� thời? V� người tu hạnh thắng giải n�i: như thế tục tin chắc tu học mong đạt tới kh�ng, hoặc nương thắng nghĩa hiểu r� bản thể ph�p l� kh�ng m� thực h�nh tuệ gi�c tu tập dần đạt tới rốt r�o gọi chung l� thời. Như đ�ng phải n�i: tuệ gi�c v� thượng rộng lớn cao s�u, kh�ng thể tu nh�n mỏng cạn m� chứng đạt được như tr�n nơi 12 trụ t�m. Nếu t�nh hết mọi l�c trong ng�y đ�m trong mỗi một trụ t�m tr�i qua v� số trăm ngh�n đại kiếp, hoă�c hơn số đ� mới trọn vẹn vi�n m�n. Nếu lấy một đại kiếp t�nh hẳn hơn số lượng t�nh to�n m� gộp chung tu tr�i qua ba v� số đại kiếp như vậy mới đạt được vi�n m�n. Tr�i qua v� số đại kiếp thứ nhứt nơi mỗi trụ tu một hạnh n�n chứng cực hỷ trụ, qua v� số đại kiếp thứ hai nơi mỗi hạnh tu hết c�c hạnh, đạt đến v� c�ng dụng tướng trụ, được � lạc thanh tịnh quyết định dũng m�nh; tr�i qua v� số đại kiếp thứ ba trong mọi hạnh tu hết thảy hạnh đạt đến Như Lai vị. H�nh giả tới vị n�y thường lu�n tinh tấn chắc hẳn kh�ng thể kh�ng đạt được vậy. Người dũng m�nh như đ�i ch�n s�ng bước hoặc c� thể chuyển h�a ch�ng sanh ở trung kiếp hoặc trong đại kiếp; kẻ quyết định kh�ng độ ch�ng sanh, kh�ng tr�i qua v� số đại kiếp, n�n biết rằng c�i nh�n quyết định phải tu h�nh tr�i qua ba v� số đại kiếp đầy đủ mới chứng quả Bồ Đề. Năm loại bỉ ngạn (bờ gi�c) c� thể đạt đến, ở đ�y lấy � n�i phải tu năm tuệ gi�c tr�i qua ba kiếp, hoặc do t�m nguyện thay đổi thời lượng m� c�ng việc đạt đến rốt r�o n�u chung gọi l� thời. Như đạt kh�ng thời chỉ biết đ�ng theo tr�, người đ� c� qu� tr�nh tu tập biết được những g� c�n lại. H�ng Độc Gi�c căn t�nh mẫn lợi m� c�n phải tu tr�i qua trăm kiếp huống g� người muốn l�m Phật kh�ng tu nh�n nhiều kiếp sao?

Kinh B�t Nh� c� c�u: �qu�n chiếu năm uẩn đều kh�ng�. Ở đ�y lời t�n n�i r�: do thực h�nh mi�n mật tr� B�t Nh� (tuệ gi�c) n�n đạt được tuệ nh�n l� đạt đến Kh�ng gọi l� chiếu hay qu�n chiếu, nghĩa l� sắc, thọ, tưởng v.v� c�c ph�p hữu vi của ba đời trong ngo�i, th� tế, hơn k�m, xa gần t�ch tụ lại gọi l� uẩn (chứa nh�m). Uẩn c� năm m�n gồm sắc, thọ, tưởng, h�nh, thức� song song với lời n�i, chỗ chấp xứ, c�c ph�p v.v� V� người tu hạnh thắng giải n�i trước ph� năng qu�n chấp c� mới thấy r� ph�p qu�n Kh�ng, nay ph� sở chấp (vật được qu�n s�t) hiển lộ ph�p qu�n Kh�ng.

Như si m� che mất thắng giải, nơi c�c uẩn vọng chấp thật c�, như người trong giấc mơ thấy cảnh hiện ra trước mắt. Nếu như hiểu đ�ng sự thật thắng nghĩa hẳn kh�ng c�n b�m chấp, như người tỉnh cơn mơ biết r� cảnh kh�ng thật n�n thực h�nh B�t Nh� soi s�ng t�nh Kh�ng. Như đ�ng phải n�i, d� tu ph�p g� cũng phải thực h�nh B�t Nh� để r� ch�n lộ vọng nhờ tuệ qu�n chiếu KH�NG, n�n ở đ�y chỉ n�i một mặt. Ph�p Kh�ng n�i đ�y l� 3 t�nh Kh�ng, tức l� biến kế chấp (giả lập) bản chất chẳng c� tướng n�n kh�ng (v�) tự t�nh, do đ� gọi l� Kh�ng, t�nh y tha khởi (t�nh t�y thuộc), sắc tợ bọt tụ, thọ như bong b�ng nổi, tưởng đồng nh�ng lửa, h�nh giống như c�y chuối, thức như tr� ảo, kh�ng giống như chỗ chấp Ta; bản t�nh tự sanh n�n cũng gọi l� Kh�ng. T�nh tuyệt đối (vi�n th�nh thật) nh�n qu�n chỗ chấp Kh�ng l� kh�ng mới ngộ hoặc kh�ng giống như chỗ chấp ch�n t�nh n�n đạt ch�n thắng giải hay cũng gọi l� Kh�ng. Y cứ sự thật ba t�nh l� chẳng kh�ng, kh�ng phải kh�ng kh�ng, v� để ph� chấp Hữu n�n ngầm n�i Kh�ng, Kh�ng phải hai t�nh sau Kh�ng m� gọi l� Kh�ng. N�i hết thảy ph�p Kh�ng l� mật � của Phật, đối với C� v� Kh�ng n�i chung l� kh�ng như lời Thế T�n dạy:

Thắng nghĩa kh�ng tự t�nh tướng sanh

Do vậy như Ta đ� chỉ r�nh

Nếu kh�ng hiểu mật � Phật khuy�n

Ph� hoại ch�nh đạo chẳng thể th�nh.

Lại c�i Kh�ng đ�y tức l� theo l� ch�n như tự t�nh, n� chẳng phải kh�ng c�; nhờ chỗ kh�ng hiển b�y, chỗ chấp cho l� C� n�n tạm gọi l� Kh�ng. Người ngu kh�ng hiểu chấp 5 uẩn thật c� n�n khởi tướng ph�n biệt. Giờ t�m về bản thể ch�n như, sự l�a l� kh�ng bỏ t�nh, đ� đ�y như trong kinh cho rằng, tất cả ch�ng sanh đều c� Như Lai tạng, hết thảy c�c ph�p đều l� Ch�n Như. N�i về hữu tướng tức l� v� tướng Kh�ng l�m cho ch�ng sanh đoạn tướng r�ng buộc (tr�i buộc). Con mắt c� 5 loại: 1. Nhục nh�n: mắt thịt của ph�m phu kh�ng� định n�n tạo v� số tịnh sắc.�� 2.Thi�n nh�n: do định l�m nơi khởi ph�t tạo v� số tịnh sắc. 3. Huệ nh�n: qu�n chiếu r� l� Kh�ng. 4. Ph�p nh�n: th�ng suốt gi�o điển m� được tuệ minh 5. Phật� nh�n: bốn loại trước đ� đạt th�nh v� cuối c�ng được danh hiệu Phật. B�y giờ nh�n nơi huệ nh�n đạt ph�p Kh�ng soi tỏ ph�p qu�n n�n gọi l� chiếu kiến (soi s�ng r�). Song t�nh Kh�ng đ�y ở tư lương vị lắng nghe suy lường phần nhiều l� tin hiểu, đến Gia Hạnh vị mới chuy�n v�o việc tu qu�n, tuy cả hai đều gọi chiếu nhưng do mượn tướng n�n chưa chứng được ch�n như. Nơi vị thập địa tu qu�n v� lậu th�ng tỏ ch�n l� mới thật sự qu�n chiếu Kh�ng. Đạt đến vị Như Lai qu�n chiếu vi�n m�n biết bỏ lời rời cảnh mượn gọi l� Kh�ng. Tuy đ�y n�i Kh�ng m� chung cả kh�ng Ng� Ph�p như Ng�i X� Lợi Phất chỉ thuyết ph�p Kh�ng. Ng� chấp l�u bị qu�n l�ng kh�ng tạm gọi Kh�ng n�n hoặc lại chấp ng� y nơi ph�p chấp sanh khởi. Chỉ c� c�ch qu�n ph�p Kh�ng Ng� t�y thuộc Kh�ng. Kh�ng đề cập ở đ�y thể tuy kh�ng kh�c nhưng y sự hiển hiện cũng c� sai kh�c. Như Kinh Đại B�t Nh� n�i hoặc 16 kh�ng: nội kh�ng, ngoại kh�ng, nội ngoại kh�ng, đại kh�ng, kh�ng kh�ng, thắng nghĩa kh�ng, hữu vi kh�ng, v� vi kh�ng, rốt r�o kh�ng, v� tế kh�ng, v� t�n kh�ng, bản t�nh kh�ng, tướng kh�ng, hết thảy ph�p kh�ng, v� t�nh kh�ng, v� t�nh tự t�nh kh�ng hoặc n�i 17 kh�ng th�m v� sở đắc kh�ng hoặc 18 kh�ng th�m tự t�nh kh�ng, hay 19 kh�ng th�m: biệt gia sở duy�n tăng thượng v� hằng v� kh�ng, hay 20 kh�ng th�m, trong 18 kh�ng bỏ v� t�n kh�ng lấy t�nh kh�ng, v� biến dị kh�ng, bỏ tướng kh�ng lấy tự tướng kh�ng, cộng tướng kh�ng như giải th�ch sơ lược trong b�i kệ sau:

Tự ăn v� thức ăn

Đ�y nương th�n tồn tại

Thấy ch�n l� kh�ng hai

Nhị đế Kh�ng cần phải

L�m lợi lạc hữu t�nh

Kh�ng l�a bỏ tử sanh

Tạo v� số việc l�nh

N�n qu�n đều kh�ng t�nh

V� chủng t�nh tịnh thanh

C�c tướng tốt đạt th�nh

Cho Phật Ph�p hưng thạnh

Bồ T�t qu�n Kh�ng t�nh

Ph�p thường trụ thực h�nh

Thật chất phi hữu t�nh

Chấp hữu t�nh, v� t�nh

Lập hai kh�ng ch�nh danh.

C�u kinh tiếp theo: �vượt qua hết thảy mọi khổ �ch�. Ở đ�y lời t�n n�i r�, v� người tu hạnh thắng giải � giải Kh�ng � m� n�i như tr�n sơ lược tr�nh b�y để ph� hai ph�p chấp l�m r� hai Kh�ng mới vượt qua c�c khổ: Đ� qu�n chiếu soi r� t�nh Kh�ng l�a mọi ph�n biệt như con ng�i tho�t khỏi c�i k�n kh�ng c�n bị buộc b�n trong nữa, mới vượt qua mọi �ch nạn khổ thống, ch�ng đạt Niết B�n. Tuy nương thắng nghĩa kh�ng c� vượt qua, kh�ng chỗ đạt đến nhưng theo thế tục th� c� độ c� đắc.

Như đ�ng phải n�i, do qu�n r� t�nh kh�ng mới vượt sanh tử; trước ti�n l�m hiển ph�t qu� tr�nh tu tập lợi �ch. Phương ph�p thứ ba: ph�p luyện t�m c� nghĩa l� qu�n chiếu chỗ th�m diệu kh� ngộ, nếu như tho�i ch� cần phải t�i luyện t�m cẩn thận. Người thế tục chỉ bố th� sơ m� khi mạng chung (chết) c�n được quả b�o tốt huống g� nay ta tu tập cẩn trọng nghi�m t�c, đời sau lại kh�ng vượt tho�t khổ để chuyển sanh sao ! Như người tu huệ hẳn vượt qua mọi khổ �ch, dứt phần trọng trược được c�i kh�ng nhiễm nhơ, ta đ�y cũng như vậy. Ta phải tự kh�ch lệ hơn l�n tu tiến kh�ng n�n tự khinh m� sanh tho�i t�m. Độ c� nghĩa l� vượt, l� tho�t vậy, khổ chỉ ch�ng sanh trong ba c�i v� s�u đường do nghiệp phiền n�o m� thọ sanh. Sự thật c�n phiền n�o l� kh�ng thể n�o hết khổ được. Nh�n đ�y tr�nh b�y sơ qua 3 điểm: 1. C�c ph�p hữu lậu (ph�p phiền n�o) rơi v�o chỗ bức b�ch bất an n�n đều gọi l� Khổ cả. Những sự vui th� thế gian ắt đưa đến chỗ tan hoại, duy�n hợp r�ng buộc bao mối phiền to�i bất ổn l� hoại khổ. T�nh bức b�ch lại c�ng tăng th�m thống thiết kh� chịu đựng được, ch�ng c�ng dồn dập ph�t sanh n�n gọi l� khổ khổ. C�i khổ dồn dập n�y l� nghĩa của họa tai, hoặc l� nghĩa của họa tai, �ch nạn n�n n�i khổ hoặc l� t�m khổ: sanh khổ: thai nhi trong b�o thai, ra khỏi thai đều bị c�c khổ đoanh v�y bức ngặt; l�o khổ: lớn l�n gi� nua lụm cụm, th�n thể bại hoại r� rời, bịnh khổ: bần thần bất an, thiếu ăn mất ngủ, thể x�c, tinh thần suy nhược biến đổi; tử khổ: hơi thở kh�ng c�n mạng sống chấm dứt, tan r�, gh�t nhau phải chung đụng (o�n tắng hội khổ): kh�ng thương nhau m� gặp nhau hoặc chung đụng lẫn nhau, thật kh�ng g� khổ bằng, �i biệt ly khổ, y�u thương nhau phải xa l�a từ bỏ người thương; cầu bất đắc khổ: những g� m�nh mong muốn kh�ng thỏa đ�p đều g�y n�n khổ, ngũ uẩn (sắc, thọ, tưởng, h�nh, thức) hưng ph�t khổ: do phiền n�o (hữu lậu) sai sử n�i chung bao gồm trong năm ấm (uẩn) g�y ra khổ. Trở l�n b�n về t�m khổ, sau đ�y n�i qua ��ch� c� nghĩa l� 8 nạn v� những chướng �ch của ba tai g�y ra. Do chưa đủ sức qu�n chiếu Kh�ng n�n bị cảnh buộc chặt t�m khởi ph�n biệt dấy phiền n�o sanh trong 5 đường (th�) khổ. Đ� thấy được ba t�nh Kh�ng hoặc qu�n chiếu c�c uẩn ho�n to�n ch�n kh�ng n�n ph�n biệt với chẳng sanh, quả xấu theo đ� mất hẳn n�n c� thể vượt qua mọi khổ đau �ch nạn, như b�i kệ sau:

Tướng r�ng buộc ch�ng sanh

Đều do nhơ nhiễm qu�nh

Kh�o lo tu chỉ qu�n

Mới mong giải tho�t cảnh

Y cứ tu qu�n chiếu Kh�ng cũng tho�t khỏi nghiệp m� lầm, phạm vi rộng ở đ�y chỉ n�i l� vượt qua khổ, tức n�i tướng kh�ng ở vị tư lương do nghe, suy lường để qu�n chiếu. T�m thứ s�u nơi 10 t�m đầu, sau l� t�n t�m kh�ng lui sụt, kh�ng mất thiện căn liền vượt tho�t mọi khổ đau tai �ch như b�i kệ sau:

Nếu hữu t�nh thế gian

Niệm ch�nh kiến gia tăng

D� ng�n kiếp thọ sanh

A�c đạo hẳn xa l�nh

Đến thập trụ, trụ thứ tư trở về sau phiền n�o th� kh�ng c�n mới c� thể chế phục vượt �c tho�t khổ �ch; sanh qu� trụ mới dứt phiền n�o, vĩnh viễn đoạn sạch kh�ng c�n s�t thừa, l�a sanh tử tho�t khỏi ba c�i. Kinh Duy�n Khởi ghi: ngoại đạo chấp c�c h�nh dị sanh đều lấy bốn thứ ngu l�m duy�n: Nội ph�p h�nh dị sanh như kẻ ph�ng t�ng phước kh�ng cần đo�i ho�i, ba thứ ngu kh�c l�m duy�n: người kh�ng bu�ng lung chủ c�c h�nh, ta kh�ng n�i lấy v� minh l�m duy�n n�n biết rằng từ đ�y trở đi l�a hẳn �c th� v� mọi khổ �ch. Sau trụ thứ bảy mới kh�ng c�n t�m lui sụt v� l�a hẳn mọi khổ �ch nơi nhị thừa; đến vị th�ng đạt trước ngộ ch�n kh�ng, sau vĩnh viễn tho�t khỏi ba đường �c, t�m nạn dữ kh�ng c�n dấu vết khổ ngh�o bịnh tật v.v� của mọi sự khổ �ch, hoặc cũng c� thể vĩnh viễn l�a từng phần dứt khổ nạn, sợ h�i, phiền n�o trong ba c�i; đến sau địa thứ t�m mới dứt hết được những thứ n�y. Từ địa thứ 7 về trước vẫn c�n phiền n�o n�n đến thập địa mới qu�n kh�ng được vi�n m�n. Hết thảy hạt mầm hữu lậu (phiền n�o) đều vĩnh viễn đoạn trừ, mọi biến dịch sanh tử khổ đau đều chấm dứt. Đến Như Lai vị l�m lợi �ch ch�ng sanh hoặc c� khi thị hiện chẳng đ�ng như vậy; như Bồ T�t Qu�n Tự Tại do chưa th�nh Phật n�n tu qu�n chiếu Kh�ng ắt phải đạt được để khuy�n dạy người ph�t t�m tu n�n n�i vượt qua tất cả.

N�y X� Lợi Tử, lời ca tụng người tu hạnh thắng giải kh�ng do ph�p th�nh lập, ph�p l� nh�n sanh ra. Ở đ�y phải hiểu rộng l� sanh Kh�ng để ph�p Kh�ng sau đ� hiển lộ. Như đ�ng phải n�i, căn cơ người ph�m thấp k�m gọi l� thuật n�u ẩn dụ chỉ r� cho kẻ tu thắng hạnh dứt trừ bốn chấp, nghĩa l� c� ba đoạn: trước hết, n�y X� Lợi Tử v.v� lưu � chung sự chướng ngại của Kh�ng; kế đến: v� thế v.v� t�m kết ri�ng về Kh�ng, sau hết: v� v� sở đắc cho n�n, giải th�ch r� l� Kh�ng. Giải: X� Lợi Tử l� tiếng Phạn; tiếng T�u đời Đường gọi l� Xu�n Thu (Thu Tử) do mẹ Ng�i c� biện t�i n�n lấy dụ đặt t�n con, hiển lộ tư chất con n�n lại xưng l� tử. Do t�i biện luận nơi mẹ mượn đặt t�n con, để ph� t� hiển ch�nh, nghe �t hiểu nhiều, tri kiến ban đầu sớm tỏ th�ng nhờ tư chất của Mẹ. Nay diễn đạt t�nh kh�ng l�m sao n�u dụ, chỉ n�i thắng gi�o để li�n kết ph�p hiển l� Kh�ng. Ri�ng lưu � h�ng thượng nhơn cho th�ch hợp căn cơ v� đồng thời cũng l� khuyến c�o chung đến đại ch�ng. Kinh d� đ� khuyến gi�o r� nhưng người chưa ngộ ph�p Kh�ng n�n trước khuy�n t�i luyện t�m mới trừ được bốn chấp (nhơn, ng�, ch�ng sanh, thọ giả tướng).

- �Sắc chẳng kh�c kh�ng, kh�ng chẳng kh�c sắc, sắc tức l� kh�ng, kh�ng tức l� sắc�. Lời xưng t�n c� nghĩa l� bốn đại v� những g� tạo ra ch�ng gồm 10 sắc xứ v� ph�p sắc xứ t�nh đều biến hiện gọi chung danh từ sắc. V� người tu hạnh thắng kh�ng n�i rộng l� ph�p Kh�ng. Kinh Đại B�t Nh� n�u hỏi: tại sao như vậy ? V� sắc tự t�nh kh�ng, chẳng phải từ kh�ng n�n sắc kh�ng kh�ng phải sắc. Sắc chẳng l�a kh�ng, kh�ng chẳng l�a sắc; sắc tức l� kh�ng, kh�ng tức l� sắc. Đ�y ph� hai lối chấp (c� � kh�ng). Sắc chẳng kh�c kh�ng, kh�ng chẳng kh�c sắc để ph� chấp thế gian chấp cho rằng ngo�i sắc ri�ng c� thật kh�ng; kh�ng ngộ ch�n kh�ng chấp b�m c�c sắc m� mờ gia tăng nghiệp m� lầm n�n tr�i lăn trong d�ng sanh tử. Giờ đ�y chỉ r� do bị mắt nhặm thấy hoa đốm cố nhi�n con mắt bị bịnh, kh�ng phải l� kh�ng c�, n�n y thắng nghĩa sắc chẳng kh�c kh�ng, như Th�nh điển Phật dạy rằng, nh�n duy�n sanh ph�p n�n Ta n�i Kh�ng; sắc tức l� kh�ng, kh�ng tức l� sắc để ph� chấp của kẻ ngu quan trọng h�a sắc kh�ng mới ph�n biệt c� kh�ng; đối với sắc, đối với kh�ng mỗi mỗi ph�n biệt. B�y giờ n�u r� dựa thắng nghĩa: sắc bản t�nh kh�ng, người m� hiểu nhầm nghĩa đặc th� bị vướng kh�ng sắc. Như thế tại sao sắc diệt mới thấy kh�ng ? Như người nhặm mắt thấy hoa đốm t�nh chẳng phải c�, đ�u cần phải thấy hoa mất rồi mới th�nh kh�ng; n�n đối với sắc-kh�ng chớ sanh cố chấp. Phải dứt trừ kiến chấp đi�n đảo mới đạt đến Niết B�n rốt r�o. Do hai c�u kinh tr�n ghi rằng: sắc tự t�nh kh�ng chẳng phải sắc diệt Kh�ng. Đ�ng phải n�i như vầy, nếu y thắng nghĩa c�c ph�p kh�ng đều kh�ng Hữu; mới tho�ng qua tuy vậy m� tr�n l� chưa hẳn vậy. Ch�n � tục, tướng � h�nh, tục kh�ng ch�n diệt, sắc-kh�ng đối đ�i nhau n�n sắc diệt, kh�ng cũng mất, cho n�n bản lai thể sắc l� kh�ng. V� người tu hạnh thắng giải n�i căn cứ Kh�ng thật n�y khẳng định l� Kh�ng, Kh�ng cũng Kh�ng n�n phải n�i như thế n�y: do nh�n duy�n sắc tự thể l� Kh�ng, n�n kẻ ngu trước đ� th�nh người tr�, tức ph�m th�nh lẫn lộn giữa Th�nh ph�m, tự xử l� th�nh tư c�ch bậc Thầy, c�n ai l� kẻ m�? V� người tu hạnh thắng giải n�i phiền n�o l� một phần của Bồ Đề, sanh tử tức Niết B�n, một phần của trần lao l� chủng t�nh Phật. Tất cả ch�ng sanh bản t�nh vắng lặng đ�u chẳng phải ngu trước rồi sau mới th�nh tr�. Đ�ng phải n�i nếu vin sắc việc c� kh�c l� Kh�ng, n�n bỏ chấp sắc m� cầu ngộ l� Kh�ng, đ� kh�ng thật sắc chấp sắc tức l� ngu, cầu tr� bỏ ngu h� chẳng phải kh�ng đi�n đảo đ� sao! V� che mất sanh tử cầu đạt Niết B�n, khổ vui chẳng m�ng cầu để l�m g�? Kẻ m� muốn dứt sanh tử đạt Niết B�n, bậc tr� chẳng mong cầu l�m g�? Kẻ m� muốn dứt sanh tử đạt Niết B�n, bậc th�nh mong cầu đạt th�nh l� t� vọng. V� người tu hạnh thắng giải n�i: thế nh�n m� lầm cầu th�nh bỏ ph�m, ch�n l� sắc kh�ng, lấy bỏ th�nh được g� ? Đ�ng phải n�i, như nhiều việc c� biệt cũng n�i kh�ng: đủ trong thắng nghĩa tự th�nh m�u thuẩn. Người chưa đạt ngộ biết sắc l� kh�ng; người đ� đạt ngộ chẳng nghĩ kh�ng sắc; bậc th�nh tinh th�ng cần thấy đ� đem l�ng thương x�t cho kẻ si m� lười biếng mừng vui hoan lạc. Như lời đức Thế T�n dạy: Bồ T�t t�y thuận phương tiện kh�o l�o đạt� giải tho�t rốt r�o. Nếu ch�ng sanh đối với những g� Phật giảng về T�nh Kh�ng, nghĩa l� tất cả ph�p kh�ng c� tự t�nh đều kh�ng, tức kh�ng sanh kh�ng diệt m� đều như mộng huyễn; nơi c�c ph�p ấy kh�ng thể hiểu r� thấu suốt. Bồ T�t như l� hiểu th�ng suốt� ph�p n�n Phật n�i với chư Bồ T�t rằng: Kinh n�y kh�ng n�i hết thảy mọi ph�p đều v� sở hữu m� chỉ n�i c�c ph�p theo ng�n ngữ tự t�nh đều v� sỡ hữu, n�n biết c�c ph�p đều v� tự t�nh. Tuy theo ng�n từ n�i tất cả đều y (dựa) ph�p n�n mọi ng�n từ c� chuyển đổi. Song như lời Phật dạy tự t�nh căn cứ nơi thắng nghĩa đế kh�ng phải l� tự t�nh, n�n n�i c�c ph�p đều v� sở hữu. Hết thảy mọi ph�p như đ� n�i tự t�nh vốn từ Kh�ng n�n đều v� sở hữu. Kh�ng từ đ�u sanh, kh�ng từ đ�u diệt n�n n�i c�c ph�p kh�ng sanh kh�ng diệt. Hơn nữa, c�c ph�p như mộng huyễn kh�ng đ�ng như n� l�, kh�ng thật hữu, cũng kh�ng phải mọi mộng huyễn h�nh thể đều v� sở hữu. Như thế c�c ph�p kh�ng như người ngu luận b�n theo qu�n t�nh thấy chỗ hiển hiện như thật hữu; cũng kh�ng phải c�c ph�p thắng nghĩa l�a ng�n từ tự t�nh v� sở hữu. Do đ� n�n hiểu r� mọi ph�p chẳng c� chẳng kh�ng m� như mộng huyễn t�nh n� kh�ng hai, n�n n�i tất cả c�c ph�p đều như mộng. Thế n�n Bồ T�t c� c�ng nơi c�c ph�p v� ph�p giới, kh�ng chấp thiểu phần cũng kh�ng bỏ thiểu phần; kh�ng l�m tổn giảm cũng kh�ng tăng th�m, kh�ng bị diệt mất. Như ph�p thật hữu biết l� thật hữu, như ph�p thật kh�ng biết l� thật kh�ng. Được vậy đ�ch thực Bồ T�t đ� t�y thuận phương tiện kh�o l�o m� th�ng đạt ph�p. Kinh B�t Nh� thuyết những kẻ m� mờ cố chấp thật hữu n�n phải n�i tự t�nh c�c ph�p thật như mộng huyễn kh�ng c� tự t�nh v� đều kh�ng thật c� kh�ng sanh kh�ng diệt, chẳng phải kh�ng th�nh tr�, hẳn ch�n � tục đế đều l�a ng�n ngữ l� ph�p t�nh. Kh�ng phải như mộng huyễn, tất cả vật chất cũng như h�nh sắc đều v� danh v� t�nh, đạt đến v� danh ấy l� ngộ chẳng phải Hữu, đạt đến th�nh cảnh hữu danh l� ngộ chẳng phải V�. Cho n�n n�i rằng Bồ T�t kh�ng chấp thiểu phần cũng kh�ng l�a thiểu phần; kh�ng biết l� kh�ng, hữu biết l� hữu. Nếu y thắng nghĩa n�i thể c�c ph�p đều kh�ng kh�ng thiếu hữu. Hiểu vấn đề như thế đ�u phải thiện xảo (hay kh�o), gọi l� ngộ kh�ng phải kh�ng chẳng bỏ thiểu phần cũng theo đ�m rối l�m thương tổn hoại diệt ch�nh ph�p. Do đ� n�n biết rằng � kinh n�y trước l� ph� chấp sắc Hữu n�n n�i sắc Kh�ng. Kh�ng ấy ch�nh l� V� vậy. Kh�ng phải ph�p t�nh l� kh�ng, do kẻ m� chấp cho t�nh � sắc � tướng bản t�nh chẳng c�. Như chấp chẳng kh�ng v� do vậy sắc diệt kh�ng c�ch g� th�nh kh�ng được m� th�nh hai lối chấp đi�n đảo, cho n�n song h�nh l�m r� sắc, sự l� kh�ng như chỗ chấp. Chớ khởi vọng m� sanh chấp đi�n đảo, vọng chấp đ� dứt hẳn chỗ chấp sắc cũng kh�ng c�n. N�n phải dứt đoạn t�nh t�y thuộc m� giữ t�nh giả lập (biến kế chấp) như mắt nhặm đ� hết kh�ng c�n thấy hoa đốm nữa. H�ng nhị thừa, ngoại đạo chấp thật c� nh�n duy�n t�c dụng sanh ph�p t�nh đều phi Hữu n�n Phật dạy: nh�n duy�n sanh ph�p Ta n�i đều l� Kh�ng kh�ng phải gọi t�nh t�y thuộc sắc như huyễn cũng đều Kh�ng vậy, như b�i kệ sau đ�y:

Vọng chấp ph�n biệt sanh

Do đ� nghĩa lập th�nh

Chẳng thật hữu to�n kh�ng

Diệt sạch giải tho�t xong

Th�nh điển cũng n�i c�c ph�p kh�ng tự sanh cũng kh�ng từ c�i kh�c sanh, kh�ng từ cộng sanh cũng chẳng phải kh�ng từ cả hai sanh. Tuy v� sở chấp do nh�n duy�n t�c dụng m� c� c�ng năng duy�n mới th�nh. Đ�y nếu n�i kh�ng ứng hợp với kh�ng tục đế; tục đế kh�ng n�n ch�n đế cũng kh�ng. Nương ai v� do ai m� được giải tho�t, hoặc giả c�i kh�ng n�y l� ph�p t�nh kh�ng. Nếu giả lập (biến kế sở chấp) chấp sắc v� c�i t�y thuộc sắc (y tha chấp) hẳn kh�c thật hữu; ch�n tục hẳn ri�ng biệt th�nh m� mờ. Nay hiển b�y hai sắc t�nh l� Kh�ng � V� tướng, V� vi � Kh�ng gồm tr� � cảnh; n�n xả hai chấp hướng đến ch�n kh�ng n�n hướng tới Kh�ng nhưng cả hai trừ vọng kiến. Sắc thể của ph�p t�nh l� ch�n tướng kh�ng kh�c Kh�ng, thế c�n m� chấp g�? Kinh giảng nhị đế c� cạn s�u kh�c nhau m� tướng bổ sung nhau th�nh c� ch�n tục, c� tục trong tục, c� tục tục trong ch�n, c� ch�n ch�n trong ch�n, c� ch�n ch�n trong tục, tức tục ch�nh tục, ch�n tục ch�n. C� tục c� ch�n, tục kh�ng ch�n diệt, đ� kh�ng phải v� sắc m� độc nhứt Kh�ng, cũng chẳng phải sắc kh�ng, chẳng l� kh�ng phải chẳng l�. Nay giả định kh�c so s�nh chỉ n�i chẳng kh�c l�. C�i chẳng kh�c đề cập ở đ�y cũng chẳng phải chẳng kh�c, như luận Biện Trung Bi�n c� b�i kệ:

Kh�ng hữu v� n�n kh�ng

Kh�ng hữu chẳng phải đồng (kh�ng)

Kh�ng một cũng chẳng kh�c

Ấy l� kh�ng tướng ph�p

Nay n�i sắc - kh�ng nương nhau hiển b�y l�m cho � nghĩa c�ng th�m s�ng tỏ để ph� trừ nghi chấp. Như tr�n n�i Ng�i Qu�n Tự Tại dạy phải t�i luyện t�m; ở đ�y n�i sắc kh�ng khiến trừ bốn chấp, một nhị thừa tự h�i l�ng hạn hẹp trong việc tự lợi kh�ng muốn lợi tha, hai đối với Đại thừa khởi t�m ngờ vực n�n rơi v�o chỗ đi�n đảo, ba đối với Văn, Tư, Tu n�i Ng� ngang nhi�n khởi l�n v� số ph�p chấp, bốn h�i l�ng y�n t�m với c�i hiện c� chấp sắc v.v� cho đến Bồ Đề vướng nơi ph�n biệt. B�y giờ n�i sắc v.v� kh�ng kh�c kh�ng - sắc tức l� kh�ng - l�m cho nhị thừa bỏ chấp hẹp h�i m� được tr� v� ph�n biệt th�nh hạnh xuất thế.

- �Thọ, tưởng, h�nh, thức� cũng đều như vậy�. Lời xưng t�n: e kẻ nghi chấp cho sắc chẳng kh�c kh�ng, chỉ thể sắc l� kh�ng, ngo�i ra ph�p kh�ng phải vậy. V� thọ, tưởng, h�nh� cũng giống sắc, c� thể tiếp nhận cảnh m� khởi l�n khổ vui. Bỏ thọ c� thể chấp nơi cảnh, c� tướng, kh�ng� tướng, nhỏ, lớn, nhiều, �t do chỗ ph�n biệt gọi l� tưởng. Suy nghĩ tạo nghiệp l�nh, nghiệp �c, nghiệp kh�ng thiện kh�ng �c (v� k�) v� c�ng c�c t�m sở kh�c chu lưu gọi l� h�nh. T�m - � - Thức cả ba đều r�nh r� ri�ng kh�c c�ng gọi chung l� thức, nghĩa l� bốn sự nhận thức cột trụ v� c� thể định thức như sắc đưa v�o, nhờ đưa v�o m� biết, do biết m� t�c dụng, v� t�c dụng m� r�, cho n�n să�c, thọ v.v� thứ tự đều như vậy song do người đời chấp ng� sự việc th�m phức tạp c� năm như cho rằng: th�n ta đầy đủ, ta thọ dụng, ta n�i năng, ta tạo t�c, tự thể ta. Nay n�u r� uẩn chỉ l� c�ng năng của ph�p, kh�ng thật c� tự t�nh, kh�ng ng� v� c�i thuộc ng� n�n n�i năm uẩn kh�ng tăng kh�ng giảm. Kẻ ngu kh�ng biết ph� ng� chấp đối với kh�ng uẩn mượn cho l� uẩn, b�n chấp c�, ở đ�y muốn ph� chấp ấy n�n n�i Kh�ng. Nhị Thập Luận cho rằng: n�i kh�ng c� ng� hữu t�nh chỉ nh�n ph�p m� c�. Chữ v�n v�n c� nghĩa gồm xứ, giới v.v... năm loại thiện xảo nhưng Đại Kinh Phật dạy �sắc kh�ng cho ch� Bồ Đề cũng kh�ng. Gi� c� ph�p đạt đến Niết B�n Ta cũng n�i như huyễn như h�a�, cho n�n v�n v�n n�i đ�y bao h�m chung hết thảy. Thắng kh�ng phải đủ hai ph�p như đ� giải th�ch tr�n. Tiếp theo Đại Kinh rằng thọ, tưởng, h�nh, thức tự t�nh Kh�ng, chẳng phải từ kh�ng n�n cần phải n�i rộng ra thọ, tưởng, h�nh, thức l� Kh�ng; Kh�ng tức l� thọ, tưởng, h�nh, thức. Tại sao vậy? V� đ�y chỉ c� danh gọi Bồ Đề, nghĩa l� Kh�ng n�n đ�y cũng chỉ c� danh gọi sắc, thọ, tưởng, h�nh, thức.

- �N�y X� Lợi Tử�, đ� l� c�c ph�p kh�ng tướng, kh�ng sanh, kh�ng diệt, kh�ng dơ, kh�ng sạch, kh�ng tăng, kh�ng giảm�. Lời t�n: trước bảo thể mọi ph�p l� kh�ng, ở đ�y cho hay ph�p nghĩa l� kh�ng. Đ� l� c�c ph�p, chỉ c�c ph�p sắc, thọ, tưởng v.v� đ� n�i trước kh�ng, vốn kh�ng nay c� t�n n�n tạm c� rồi ho�n kh�ng gọi l� diệt, do chướng nhiễm n�n dơ; chữ tịnh nghĩa rộng c� thể dịch l� tăng, hay cũng gọi l� giảm. Với người tu thắng giải n�i y sự thật thế tục cho sắc v.v� l� c�, v� c� sanh ra vậy. Theo thắng nghĩa đế (sự thật tuyệt đối) sắc, thọ, v.v� vốn kh�ng. Tại sao hư kh�ng lại c� sanh? Phải biết sanh diệt v� tướng đều Kh�ng. Như đ�ng phải n�i: t�nh giả lập (biến kế sở chấp) v� t�nh t�y thuộc như đ� n�i tự nhi�n ph�p bản t�nh vốn kh�ng. Ph�p t�nh sắc v.v� thể đều kh�ng ho�n to�n kh�ng giống như chấp kh�ng của nhị thừa m� c� phần sai kh�c n�n n�i kh�ng tướng, kh�ng sanh, kh�ng diệt� Ngo�i ra, nếu chấp ph�p hữu vi chu biến hẳn phải c� sanh c� diệt, ph�p v� vi trong r�ng buộc m� ra khỏi buộc n�n c� biệt thật c� dơ, sạch. Người chưa chứng ch�n như v� người đ� ngộ c�c ph�p hữu vi, v� vi, đắp đổi nhau (bổ sung) c� tăng giảm. Như thế kẻ chấp đều vin v�o chỗ chấp n�n n�i thể-tướng đều kh�ng. Th� như lối chấp cho rằng hữu vi c� sanh diệt, v� vi c� dơ sạch chung cả hai b�n c� tăng giảm. Như thấy s�ng dợn m� chấp l� nước, nước đ�y vốn kh�ng l�m sao sanh khởi? Kh�ng phải kh�ng s�ng dợn m� dường như nước c� sanh. N�n n�u th�m vấn nạn: nếu y cứ nơi t�nh t�y thuộc th� sắc v.v� đều l� kh�ng như kia, sanh diệt đ�y cũng vậy. Lời giải đ�p cho rằng như trong hư kh�ng sắc tuy c� sanh diệt m� v� tướng Kh�ng. Như thế t�nh t�y thuộc t�y c� sanh diệt ch�n kh�ng kh�ng phải vậy. Lại n�u th�m c�u hỏi rằng, nếu tất cả ph�p đều l� ch�n kh�ng, kh�ng tướng tr�m tham, s�n� dơ, sạch, t�n v.v� ở trong tịnh, ứng với dơ sạch. Giải đ�p: như trong hư kh�ng c� sắc, dơ, sạch, tướng, kh�ng kh�ng phải vậy. Như thế c�c ph�p tuy c� dơ sạch m� v� tướng Kh�ng như b�i kệ sau:

Kh�ng nhơ kh�ng chẳng nhơ

Kh�ng sạch kh�ng chẳng sạch

Tự t�nh vốn tịnh thanh

Bị nhiễm kh�ch trần th�nh.

Như c� người n�i: nếu ph�p thuần kh�ng c� tướng ri�ng n�n Th�nh gi�o giải tho�t đ� c� sự tăng giảm m� ch�n kh�ng ứng hợp như vậy. Ở đ�y theo thắng nghĩa đ�p rằng:� như trong hư kh�ng sắc tướng tăng giảm, tướng kh�ng chẳng phải vậy. Th�nh gi�o tuy c� tăng giảm như vậy nhưng v� t�nh kh�ng, đều do sự tướng, thể tướng ri�ng n�n nếu tất cả ph�p duy ch�n như kh�ng, l�m sao mọi ph�p c� sanh diệt được. Trở l�n n�i chung chẳng phải chỉ c� sắc thể kh�ng kh�c tức l� kh�ng, tr�n sắc sản sanh v� số sự sai biệt nghĩa cũng kh�ng kh�c Kh�ng. Ở đ�y chung ri�ng lược n�u ba cấp, m� kỳ thật kh�ng tướng chẳng phải một cấp. Dẫn giải theo Đại Kinh như sau: như thế tự t�nh kh�ng sanh, kh�ng diệt, kh�ng nhiễm, kh�ng tịnh. Bồ T�t khi thực h�nh B�t Nh� Ba La Mật Đa như thế kh�ng c�n thấy c� sanh diệt, nhiễm tịnh. Tại sao thế? V� chỉ tạm mượn danh ri�ng, ri�ng đối với ph�p m� khởi ph�n biệt, như khởi tưởng cho rằng như vậy, như vậy n�n sanh chấp vướng. Bồ T�t khi thực h�nh B�t Nh� Ba La Mật Đa trong tất cả � niệm đ� chẳng thấy, v� kh�ng thấy n�n kh�ng b�m chấp.

- �V� thế trong kh�ng trung kh�ng c� sắc, kh�ng c� thọ, tưởng, h�nh, thức�. T�n th�n: v� người tu giải kh�ng m� n�i, ở tr�n lấy sắc v.v� thể tướng n�i chung đối với Kh�ng r� r�ng kh�ng kh�c, sợ rằng nghĩa kh�ng s�ng tỏ l�m cho sự qu�n s�t kỹ cho rằng hư kh�ng ho�n to�n rỗng kh�ng, tiếp ở trước m� n�i như vậy; lời n�y chung cho việc chấp c�c ph�p l� kh�ng. Như đ�ng phải n�i cả ba thừa c�ng chung năm loại thiện xảo, nghĩa l� uẩn, xứ, giới, duy�n khởi, đế t�y �thừa� m� chỗ ứng hợp qu�n c� viễn cận, do nhị thừa dựa v�o chấp hữu, ở đ�y đối lại n�i V�. Do chấp thể hư kh�ng to�n rỗng kh�ng n�n cũng chấp uẩn (chỗ chứa nh�m) bản t�nh to�n kh�ng. Song Phật phương tiện trong ph�p hữu vi thiết đặt uẩn để ph� năm uẩn trong ta dần dẫn tới lời thật thiện xảo, m� kh�ng phải thật hữu, như b�i kệ :

Như đ�n huyễn sao mờ

M�y, điện, mộng, bọt b�o

H�a hợp kết th�nh theo

N�n qu�n s�t như kia

Ph�p hữu vi kh�ng cố nhi�n l� uẩn, do chấp uẩn v.v� c� l� g� th�nh ch�n được. Ph�p t�nh l� ch�n kh�ng n�n kh�ng phải tướng uẩn, cho n�n hư kh�ng kh�ng c� năm uẩn. Đại Kinh tiếp rằng, lại n�y X� Lợi Tử chư Bồ T�t khi thực h�nh B�t Nh� Ba La Mật Đa (tu tuệ gi�c si�u việt rốt r�o) n�n qu�n như thế, Bồ T�t chỉ hữu danh, tuệ gi�c si�u việt rốt r�o chỉ hữu danh, sắc, thọ, tưởng, h�nh, thức chỉ hư danh, cho ch� n�i� rộng ra cũng như thế.

- �Kh�ng c� nh�n, nhĩ, tỉ, thiệt, th�n, �, kh�ng sắc, thanh, hương, vị, x�c, ph�p�. Lời t�n th�n rằng, ở đ�y n�i trong hư kh�ng kh�ng c� 12 xứ, v� người tu thắng nghĩa n�i: Phật nghĩ c�ch phương tiện n�i c� xứ dẫn dụ l�m cho h�nh giả nhập v�o ch�n, đ� v�o ch�n rồi cần y theo ch�n thật nghĩa n�n n�i kh�ng. Như� đ�ng phải n�i: do v� căn, cảnh c� khả năng l�m cho 6 h�nh nẩy sanh c�nh cửa chắn n�n n�i l� xứ. Song lấy tướng thấy, thăm th�, trang điểm, ăn uống, hầu hạ ph�n biệt ở đời n�n Phật dạy xứ lần lượt l� như thế. Do v� mắt, tai kh�ng thể đạt đến thủ đắc, 3 căn mũi, lưỡi, th�n đến mới giữ lại v� � l� t�m thức quả nhi�n hẳn bất định. Mắt, tai d�ng vượt thường được gọi� l� thi�n nh�n, thi�n nhĩ, biến đổi kh�ng thật chỉ ở c�i dục, năm thức trước phải nương v�o c�c thức sau. Nghiệp, duy�n, chung, định, ph�p lực đều sanh c�c ph�p ứng dụng c� hơn k�m như sau đ�y l� ch�n, t�m, bảy, năm ph�p duy�n khởi: sắc c� nghĩa l� h�nh, biểu, thanh c�n gọi l� chấp thọ hay kh�ng chấp thọ, đầy đủ yếu tố l� ph�t sanh. Hương đầy đủ sanh h�a hợp, biến đổi; vị l� đắ�ng, chua, cay, ngọt, mặn, lạt. X�c gồm bốn đại tiếp x�c với n� tạo th�nh, ph�p l� kh�ng đối với sắc v� c�c t�m� sở kh�ng xứng hợp, v� vi. Năm uẩn đầu chỉ c� hai ngo�i ra c�c uẩn kh�c chung với dị thục thức m� th�nh lưu chuyển. Dị thục thức chỉ c� c�i dục, c�i sắc, hai thức sau chung ba c�i. Sắc, thanh c�: biểu hiện, � v� ph�p chung cả ba. Mười sắc chỉ l� v� k� v� thiện tức l� bỏ theo hữu giả lập tạo danh, hết thảy đều chung ph�p hữu lậu, v� lậu, như Duy Thức Nhị Thập Tụng c� b�i kệ:

Y kia chỗ khởi sanh

Mật � Phật ph�n minh

N�i c� sắc xứ cảnh

Ch�ng hữu t�nh h�nh th�nh.

� n�i Phật v� kẻ vọng chấp ng� ch�m đắ�m s�u trong sanh tử kh�ng c� � th� hướng cầu tho�t ra, kh�ng phải xứ trong ph�p n�i đ� l� xứ, như chấp đoạn kiến n�n nẩy sanh mật � dẫn lối v�o thật tế bỏ chấp ng�. Nhị thừa kh�ng r� phương tiện lời n�i chấp l� thật hữu n�n ở đ�y cần l�m s�ng tỏ chỗ chấp đ� bản t�nh vốn Kh�ng. Trong ph�p nh�n duy�n đ� chẳng c� thật xứ; ph�p t�nh l� Kh�ng cũng kh�ng c� tướng xứ, tiếp nghĩa trước m� t�m kết xứ l� Kh�ng. Tiếp tục Đại Kinh dẫn rằng nh�n xứ chỉ hữu danh cho đến ph�p xứ cũng chỉ hữu danh; nh�n xứ Kh�ng cho ch� ph�p xứ cũng Kh�ng.

- �Kh�ng c� nh�n giới cho đến kh�ng c� � thức giới�. T�n th�n: trong phần n�y n�i: hư kh�ng kh�ng c� 18 giới. V� người tu nghĩa kh�ng n�i: nh�n giới, sắc giới, nh�n thức giới, nhỉ giới, thanh giới, nhỉ thức giới, tỷ giới, hương giới, tỷ thức giới, thiệt giới, vị giới, thiệt thức giới, th�n giới, x�c giới, th�n thức giới, � giới, ph�p giới, � thức giới gọi l� 18 giới. Ở đ�y n�u l�n kh�ng trước sau kể cả trung gian 18 giới, thế gian n�i C�, thắng nghĩa n�i Kh�ng v� chỉ c� giả danh. Tự t�nh kh�ng n�n đ�ng ra phải n�i: do căn, cảnh năng giữ s�u thức, n� cũng lại tự giữ lấy nh�n quả, t�nh ấy gọi l� giới. Xứ n�i tr�n thứ tự thức giới t�y đ� sanh n�n 18 giới thứ tự như thế. Hay chấp giữ nơi cảnh l� s�u nội giới, tướng, mắt v.v� bị cảnh thu nhiếp l� s�u ngoại giới tướng. Nương căn duy�n cảnh m� cơ hồ cảnh liễu biệt l� s�u thức giới tướng. Trong đ� � giới l� t�m � thức, t�m nghĩa l� thức thứ t�m c� c�ng năng giữ g�n hạt giống cất chứa hướng đến sự ph�t sanh. Thiện t�nh, t�nh kh�ng thiện kh�ng �c (v� ph�) c� khả năng biến th�n cơ l�m chỗ nương của ch�ng sanh, c� ba danh để gọi: 1. Ng� �i chấp t�ng gọi l� A Lại Da Thức. T�u dịch l� tạng (chỗ, kho chứa) c� ba nghĩa: năng t�ng, sở t�ng, chấp t�ng (hay chứa, bị chứa, chấp c�) 2. Thiện �c nghiệp quả vị gọi l� Tỳ Thẩm Ca � dịch l� Dị Thục Thức: tạo t�c thiện hay bất thiện nghiệp đều thu v�o 3. Tương tục chấp tr� gọi l� A Đ� Na, dịch l� tr� hay chấp giữ th�n kh�ng để cho mất. � c� nghĩa l� thức thứ bảy, nhiễm chấp tướng Ng� v� nương theo ph�p hữu lậu (phiền nhiễu) dung dị b�nh đẳng, t�nh n� thiện c� che giấu, cũng c� ba danh để gọi: 1. Ng� chấp tương ưng vị gọi l� hữu ph� mạt na duy�n thức A Lại Da chấp l�m ng� 2.Ph�p chấp tương ưng vị l� v� ph� mạt na duy�n Dị Thục thức chấp l�m ph�p. 3. Tư lương t�nh vị ch�nh danh Mạt Na duy�n A Lại Da v.v� khởi suy lường gồm năng duy�n, sở duy�n, đoản trường, b�nh đẳng. V� thế thức 7 v� 8 mỗi thức c� 3 danh, hai danh trước đều hữu lậu (phiền n�o), danh sau th�ng với v� lậu. Thức c� nghĩa l� s�u thức do hiển lộ đều chung ba t�nh, đến Phật quả chuyển Dị Thục Thức th�nh Vi�n Cảnh Tr�. Ch�n dụ h�nh ảnh hiện trong đ� t�y ứng hợp sơ địa chuyển hai thức Mạt Na th�nh B�nh Đẳng tr� h�m đủ 10 c�ng dụng th� thắng. Chuyển năm thức trước th�nh Th�nh Sở T�c Tr� khởi ph�t 10 nghiệp đầy đủ bổn nguyện. Do phần nhiều ph�n biệt lấy Thức l�m chủ, quả nhất định phải n�u Tr� l�m danh. T�m thức trước n�y l� bảy t�m giới, bốn t�m thiện h�m nhiếp ph�p giới, ba chiếu tỏ Hữu - V� đủ ch�n tục tr� th�nh sự soi chiếu tục tr� l� phi ch�n. Tr� Vi�n Cảnh, B�nh Đă�ng lu�n lu�n bất động, trước hằng qu�n chiếu gọi l� Nhứt Thiết Tr�, Tr� Diệu Qu�n l� việc c� khi bị gi�n đoạn. Tuy bốn tr� n�y c� đầy đủ t�nh đức nhưng t�y tướng tăng khởi sanh bất định. Nhưng Phật n�i ph�p c� rộng hẹp kh�c nhau, đối với uẩn lược n�i sắc, thức, n�i rộng xứ, giới. Uẩn t�m sở v� xứ, giới n�i lược, v� người m� cả ba n�n n�i uẩn l� hữu vi, xứ n�i hai chấp, giới tăng tướng chấp. Cơ hội mong muốn ph� ng� c�n lại thực tế l� giới; nhị thừa kh�ng nắm r� b�n chấp cho l� thật... chỗ chấp đ� ho�n to�n đều kh�ng, hết thảy kh�ng thật l� giới, cho n�n tiếp tr�n đi tới kết quả l� Kh�ng.

- �Kh�ng v� minh cũng kh�ng c� c�i hết v� minh, cho ch� kh�ng gi� chết, cũng kh�ng hết gi� chết�. T�n th�n: v� người tu qu�n Kh�ng n�i: tr�n kh�ng qu�n xa, dưới kh�ng qu�n gần, ph�p qu�n n�y kh�ng phải chung quanh vị Độc Gi�c qu�n s�t. Khế Kinh n�i rằng, v� người cầu Độc Gi�c n�i ứng hợp ph�p mười hai duy�n khởi. Kinh cũng n�i rằng, v� minh cho đến gi� chết chỉ c� giả danh, tự t�nh Kh�ng n�n ở đ�y n�i l� Kh�ng. Hết tức c� nghĩa l� Kh�ng v� Kh�ng cũng l� Kh�ng, n�n n�i kh�ng hết v� minh cho ch� kh�ng hết gi� chết. Ph�p 12 nh�n duy�n (khởi) kh�ng hữu đều Kh�ng, n�n biết ngo�i ra c�c ph�p kh�c cũng đều như vậy, tưởng cần l�m s�ng tỏ như đ�ng phải n�i như Ng�i Từ Thị bảo rằng, trong đ�y đối với ph�p nhiễm tịnh đều c� sự thuận nghịch kh�c nhau. Ph�p nhiễm thuận qu�n dựa theo d�ng sanh tử lưu chuyển (biến); nghịch qu�n dựa theo ph�p gia hạnh m� thuyết minh. Thanh tịnh thuận qu�n y cứ căn bổn ph�p dứt trừ phiền n�o m� n�i, nghịch qu�n dựa v�o chỗ đ� đoạn ph�p trọng chướng. Qu�n ph�p tạp nhiễm thuận trước nhất phải biết r� bản chất của 12 nh�n duy�n như thế n�o.

1.�� V� minh: ở trong ngu tối, ngo�i si ngốc

2.�� H�nh: h�nh động d� việc phước hay kh�ng phước đều bất động

3.�� Thức: tức l� dị thục thức

4.�� Danh sắc: gồm đủ th�n t�m của 5 uẩn (sắc, thọ, tưởng v.v�)

5.�� Lục nhập (xứ): s�u căn mắt, tai, mũi, lưỡi, th�n, � căn

6.�� �X�c: tiếp x�c trần cảnh ph�n biệt hơn k�m

7.�� Thọ: l�nh thọ mọi sự khổ vui của đời sống

8.�� A�i: y�u đắm, tham chấp ba c�i

9.�� Thủ: chấp, nắm giữ phiền n�o

10.�� Hữu: Từ h�nh tới thọ s�u chi (nh�nh) hạt mầm do �i chấp lan tr�n đến Hữu v� sau Hữu.

11.�� Sanh: quả khổ kết th�nh hiện thực

12.���������������������� L�o tử: suy vi chung cuộc (chấm dứt, mạng hết)

���� Kế qu�n do si m� n�n khởi t� hạnh tập th�nh tạo nghiệp thọ quả đời sau, biết tuớng năm uẩn khởi c�c căn đầy đủ, tiếp x�c, thọ chủng tử, cảnh giới đưa đến th�nh quả. Tham chấp, mong cầu n�n phiền n�o c�ng s�u d�y thấm thấu những nghiệp trước phải thọ khổ sanh, gi�, bịnh, chết, bi thương đeo đẳng, n�n khế kinh n�i rằng, v� minh duy�n h�nh cho ch� sanh duy�n l�o tử; thức v.v� năm chi v� kh�ng theo thứ tự n�n y theo phần đang tr�nh b�y m� đề cập c�c duy�n sau. Tạp - nhiễm, nghịch - thuận dựa theo tập nhiễm ban đầu để thiết lập sự thật, nghĩa l� l�o tử khổ, l�o tử tập, l�o tử diệt, l�o tử hướng tới h�nh diệt cho ch� t�y theo sự th�ch hợp tr�i qua qu� tr�nh qu�n x�t c�c sự thật. Do nh�nh l�o tử th�u kết khổ đế, đối ph�p duy�n khởi trước nghịch với sự qu�n s�t, d�ng ba tướng qu�n chi l�o tử: 1. Nh�n duy�n tế (nhỏ nhiệm) 2. Nh�n duy�n th� 3. Kh�ng bất định. Nh�n duy�n cảm nhận thọ sanh gọi l� tế (chi li tinh tế); trong khi �i, thủ, hữu, sanh ngay nơi tự thể gọi l� th�, c� nghĩa l� chi ph�t sanh do hai chi sanh n�y m� c� l�o tử. L�o tử đời sau tế sanh l� nh�n, hiện tại l�o tử l� sanh nh�n th�. Trừ hai chi sanh n�y ngo�i ra ắt kh�ng c� c�i g� c� thể sanh l�o tử n�n gọi l� kh�ng bất định. Tuy qu�n l�o tử thật l� khổ đến �i trở đi c�i khổ rắc v�o tập đế chưa tạo vui đủ, b�n qu�n s�t tập theo sau trong hiện tại v� v�n c�c khổ, nghĩa l� qu�n nghịch, thọ, x�c, lục nhập, danh sắc v� thức, qu�n x�t khổ vị lai thật l� c�i khổ b�y giờ. Qu�n c�i nh�n của tập đ� c� l� đ�ch thật tập đương th�nh, qu�n sự thật tập của khổ đời vị lai do ai m� c�. Biết do từ trước tập khởi sanh thức l�m giềng mối đưa tới c� khổ hiện tại. Đ� biết tập từ trước sanh khởi cũng kh�ng cần phải qu�n điều n�y tại sao c�. Do thức, danh sắc v� như bị c�u th�c đắp đổi sanh kh�ng ai l� t�c giả. Do đ� qu�n s�t thức l�i trở lại v� như vậy l� qu�n s�t khổ, tập theo thuận nghịch chỉ trong 10 chi. Kế qu�n diệt đế trước từ l�o tử đến v� minh, tại sao tất cả đều đang diệt sạch, v� do chẳng tạo v� minh l�m duy�n tạo nghiệp mới n�n c�c khổ phải diệt. Tiếp theo mong t�m cầu chứng đạo, ghi nhớ thầy dạy ph�p duy�n khởi trước đ�y để thấy r� ph�p thế gian đ�ng ch�nh kiến hiện tại. Một đ�i điều qu�n x�t ấy l�m cho c�i thấy tăng th�m, ấy gọi l� qu�n theo tạp nhiễm, thuận nghịch. Thanh tịnh thuận qu�n l� do trước đ�y đ� tập nh�m tư lương ch�nh kiến, n�n với c�c đế� lần lượt th�u đạt được hoặc hữu lậu hoặc v� lậu bằng c�i biết thanh tịnh, mới kh�ng s�t đoạn v� minh v� �i. C�c chi v� minh, x�c l� duy�n sanh ra thọ cũng lại phải đoạn nốt. Nơi c�c ph�p hiện tại đạt đến huệ giải tho�t, thọ tương ứng với t�m; tham �i, phiền n�o l�a hết kh�ng c�n buộc n�n t�m ho�n to�n được giải tho�t. V� minh dứt đoạn n�n ứng hợp c�c h�nh, thức cho ch� thọ đều chẳng sanh. Cho n�n Kinh dạy rằng, v� minh diệt n�n h�nh diệt cho ch� x�c diệt, cho n�n thọ diệt. Thọ ấy chẳng sanh Kh�ng do đấy khởi �i, v� v� �i n�n cũng n�i: thọ diệt n�n �i diệt cho ch� sầu than, phiền lo đều diệt, chỉ c� thức v.v� thanh tịnh trinh nguy�n nơi c�i Hữu Dư Y Niết B�n gọi l� chứng đạt Niết B�n hiện tại. Lại hữu lậu hết đạt đến ch�n thường gọi l� c�i V� Dư Niết B�n. Thanh tịnh nghịch qu�n đ� đoạn dứt xong qu�n s�t ngược lại, do kh�ng �i n�n l�o tử kh�ng, do �i diệt n�n l�o tử diệt. Biết l� v� t�c do duy�n sanh chủng tử hiện hữu, hai sanh kh�ng n�n l�o tử kh�ng, v� thường duy�n sanh hai sanh diệt n�n l�o tử diệt. Như thế cho ch� biết do v� t�c duy�n sanh ph�t khởi buộc chặt ba m�n th�y mi�n. V� minh kh�ng n�n h�nh kh�ng, v� thường duy�n sanh ba v� minh diệt n�n h�nh diệt, đ� gọi l� qu�n s�t thanh tịnh thuận nghịch nương theo thuận nhiễm kh�ng n�i chi sanh. Cơ hội chờ mong đến n�n n�i nghịch chỉ c� 9 chi, lấy nghiệp l�m thức kh�ng phải duy�n kết tập n�n hoặc qu�n mười một chi. V� minh kh�ng v� tr� k�m n�n đức Thế T�n chỉ phương tiện như thế khiến h�ng Độc Gi�c v.v� tự tu tập đạt gi�c ngộ, nhưng v� Độc Gi�c kh�ng th�ng suốt n�n vọng chấp cho l� c� thật ph�p nhiễm tịnh duy�n khởi. Nay n�i Độc gi�c Kh�ng l�m cho họ l�a chấp, với ph�p tạp nhiễm chỉ n�i kh�ng v� minh cho ch� kh�ng l�o tử, với ph�p thanh tịnh chỉ n�i Kh�ng hết v� minh cho ch� kh�ng hết l�o tử. Mỗi chi chỉ c�i Kh�ng thuận m� n�u l�n Kh�ng nghịch; chỉ r� kh�ng trước, sau trong phần liệt ra cũng Kh�ng n�n đến địa thứ s�u d� d�ng ph�p qu�n n�y vẫn c�n chấp thật hữu lưu chuyển ho�n diệt. Đến địa thứ bảy mới dứt được chướng sanh diệt, sanh l� thuận nhiễm tức c�i kh�ng bị v� minh đ�y cho ch� l�o tử diệt l� thuận tịnh tức hết c�i kh�ng bị v� minh n�y cho đến hết l�o tử. Chỗ kh�ng n�i đ� nghĩa l� kh�ng c�n chỗ chấp t�c giả thường kết trong hai mối duy�n sanh chẳng phải kh�ng c� c�ng năng ph�p duy�n khởi diệt. Khế kinh n�i rằng, kh�ng mất tục đế nhập v�o ch�n đế. Kh�ng t�c giả kh�ng người thọ song nghiệp đều kh�ng� mất n�n dựa theo đ� kh�ng r� được tướng duy�n khởi. Ch�n l� cũng kh�ng diệt hết v� minh n�n đều kh�ng. Nếu hết thảy nghiệp thiện �c đều kh�ng th� khế kinh chỉ n�n n�i ph�p phi hữu, tại sao bao la phức tạp n�i xa rằng chẳng phải Kh�ng. Đợi v�o nh�n duy�n c�c ph�p mới th�nh lập, tự việc đ� tr�ng phức n�n phải nghi�n cứu kỹ.

- �Kh�ng khổ, tập, diệt, đạo�. Lời t�n, v� người tu thắng kh�ng n�i, c�i kh�ng tr�n đ�y Độc Gi�c qu�n s�t gần, đ�y kh�ng phải Thanh Văn cận qu�n n�n Khế kinh cho rằng, v� người� cầu Thanh Văn n�i phải th�ch hợp ph�p tứ đế, cũng th�m rằng, tứ đế chỉ c� giả danh tự t�nh vốn kh�ng, n�n suốt tr�n dưới tới điểm n�y cũng l� cảnh. Đối với ph�p duy�n khởi, cũng cần n�n qu�n x�t cẩn thận h�ng đầu, sau mới n�i l� thật Kh�ng. Như đ�ng phải n�i như Kinh Thắng Man ghi rằng an lập bốn Th�nh đế chẳng phải an lập bốn Th�nh đế, t�m Th�nh đế như vậy chẳng phải chỗ hiểu của Nhị Thừa. Phần đoạn (từng phần) sanh tử l� khổ, phiền n�o v� nghiệp hữu lậu gọi l� tập, trạch diệt l� diệt. Sanh kh�ng tr� gọi l� đạo. Ph�p th� lộ b�y cho kẻ tr� mỏng biết gọi l� an lập đến Biến dịch sanh tử l� Khổ, sở tri chướng (chướng ngại về sự hiểu biết) v� v� lậu nghiệp ph�n biệt gọi l� tập. Tự t�nh thanh tịnh kh�ng trụ Niết B�n gọi l� diệt, ph�p kh�ng tr� gọi l� Đạo. Tinh tế s�u ẩn kh� biết kh�ng phải cảnh th� thiển chẳng thể an lập ch�n l�. T�m tắt như thế n�y, ph�p hữu lậu bức ngặt đều chi�u cảm lấy khổ sau đ� mang danh l� tập cho n�n ph�p v� k� ho�n to�n kh�ng phải tập đế. Đ�y lược n�i nh�n quả của sanh tử, bốn loại Niết B�n gọi l� diệt. Ph�p v� lậu hữu vi v� đạt đến diệt n�n gọi l� đạo. Ở đ�y lược tr�nh b�y nh�n quả xuất thế, như người trị bịnh biết bịnh v� hiểu r� nguy�n nh�n bịnh; bịnh l�nh, c�ch trị cũng dứt. Qu�n s�t c�i khổ của sanh tử: nguy�n nh�n khổ, khổ tận diệt, c�ch diệt khổ cũng như vậy. Chỉ bậc Th�nh thật biết gọi l� th�nh đế hoặc theo sự qu�n s�t hai ph�p kh�ng ch�n như chẳng tạo t�c qu�n ri�ng kh�ng phải an lập xa. Qu�n tứ đế mỗi ph�p c� bốn h�nh l� v� thường, khổ, kh�ng, v� ng�, nh�n, tập, sanh, duy�n, diệt, tịnh, diệu, ly, đạo, như, h�nh, xuất; do khổ đế h�nh hay trừ bốn ph�p đi�n đảo n�n c� chung cuộc, l� nhập ch�n đế. Gần qu�n ph�p gia hạnh kh�ng chỉ qu�n khổ, m� qu�n kh�ng an lập mới v�o ch�n đạo. Đối kh�ng khổ v.v� m� Phật dạy l� khổ, ch�ng Thanh Văn kh�ng nắm trọn vẹn lời dạy ấy n�n khởi chấp. Nay ph� chấp kia n�n n�i Kh�ng, theo như chấp ấy hẳn kh�ng c� tướng khổ, tập v.v� ch�n l� do đ�u c� sai biệt ấy. Do đ�y ho�n to�n l� Kh�ng n�n� địa thứ năm� tuy qu�n theo đ�y vẫn c�n chấp thật hữu của tướng nhiễm tịnh th�. Tới địa thứ s�u mới dứt được chướng nhiễm tịnh. Nhiễm l� hữu lậu tức ở đ�y cho l� kh�ng c� hai sự thật khổ, tập, tịnh l� v� lậu, tức l� kh�ng c�n diệt, đạo của hai ch�n l� soi s�ng sự thật.

- �Kh�ng tr� cũng kh�ng đắc�. Lời t�n, với người tu thắng kh�ng n�i, tr�n kh�ng Thanh Văn cận qu�n, đ�y Kh�ng Bồ T�t cận qu�n năng� đạt đạo gọi l� tr�, sở ngộ cảnh gọi l� đắc. C� tr� năng chứng mới c� sở đắc (chỗ đạt được), tr� đạt được kh�ng c� sở đắc cũng Kh�ng. Như Khế kinh n�i rằng, v� người cầu Bồ T�t n�n phải n�i s�u ph�p, đạt đến giải tho�t rốt r�o, chỉ n�i kh�ng c� tr� đắc.

N�i t�m một lời: như ph�p chẳng phải kh�ng trước c� chỗ thi h�nh, sau mới c� đắc. Do vậy Đại Kinh n�i rằng, hết thảy tr� kh�ng cho ch� V� Thượng Bồ Đề cũng kh�ng. Đ�ng phải n�n n�i: Bồ T�t qu�n đ�ng duy kh�ng an lập n�n n�i chung gần cũng kh�ng c� tr� đắc, như c� b�i kệ sau:

Nương thức c� chỗ đắc

Cảnh sở đắc kh�ng sanh

Nương cảnh kh�ng đạt th�nh

Thức kh�ng sở đắc sanh

Tu tr� v� ph�n biệt ngộ đạt ph�p ch�n như t�m cảnh thỏa hiệp b�nh đẳng b�nh đẳng, c�i chấp, chỗ bị chấp thảy đều Kh�ng. Hậu đắc tr� l�a c�c tướng kết buộc giả dối, vọng chấp phải l�a hai chấp, lại c� b�i kệ:

Do thức c� nắm giữ

Cũng th�nh kh�ng sở đắc

N�u hết hai hữu chấp

Kh�ng đắc t�nh b�nh đẳng.

C�c địa kh�c chấp do chưa dứt phiền n�o n�n qu�n kh�ng r�, c� nghĩa l� c�n hai chấp thủ, ph� bỏ năng thủ n�i l� v� tr�, ph� sở thủ lại n�i v� đắc. Hơn nữa, đối với hai ph�p c� che hai chấp thủ, ri�ng che hai chấp thủ n�i l� v� đắc � năng đắc, sở đắc � che chỗ diệu dụng n�n gọi v� tr�, soi chiếu đoạn trừ n�n ở đ�y giải th�ch trừ t�nh giả lập, t�nh t�y thuộc l� việc huyễn (kh�ng thật) khẳng định tr� đắc, thể ch�n như tĩnh lặng ho�n to�n kh�ng c� hai tướng đều nương ba t�nh n�i v� vi. Kh�ng phải thật tr� sanh n�n chẳng c�; n�i tr� v� tr� xứ đều l� b�t nh� m� thật kh�ng c� tướng chấp hay tướng chẳng chấp.

- �V� v� sở đắc cho n�n�. Lời t�n, v� người tu ph�p Kh�ng n�i rằng trước n�i đ�ng n�n trong Kh�ng kh�ng c� sắc, v.v� d� hợp th�nh thượng sắc cũng chẳng kh�c kh�ng, kh�ng sanh diệt� nhưng chưa giải th�ch sắc l� kh�ng chỗ y cứ; nay n�u r� trong Kh�ng kh�ng c� ph�p n�o l�m chỗ y cứ. Nếu trong sắc v.v� thể n� phần n�o C� phải nương thắng nghĩa c� thiểu phần sở đắc. Tất cả đều l� v� đắc n�n vốn Kh�ng, như Đại Kinh thuyết rằng: tự t�nh kh�ng n�n tất cả đều kh�ng. Nếu đ�ng phải n�i như luận Biện Trung Bi�n rằng, Bồ T�t tu ph�p thập thiện qu�n ph�p kh�o l�o: 1) Uẩn 2) Xứ 3) Giới 4) Duy�n khởi 5) Xứ chẳng xứ 6) Căn 7) Thể 8) Đế 9) Thừa 10) Hữu vi, V� vi, do Ng�i X� Lợi Tử chậm ngộ ph�p Đại Thừa. N�n đ�y n�u Kh�ng của Ba thừa gồm: chung, ri�ng, gần, xa, gia hạnh, căn bổn l� s�u ph�p. Qu�n hai ph�p ch�n đạt ngộ sự l�, s�u tướng chấp đều kh�ng sở hữu. T�nh t�y thuộc, t�nh tuyệt đối kh�ng định s�u tướng n�n lấy v� đắc giải th�ch chung như tr�n l� Kh�ng. Đại Kinh thuyết rằng, sắc v.v� c�c ph�p kh�ng chỗ đắc n�n tuệ gi�c s�u xa cũng kh�ng sở đắc.

- �Bồ đề t�t đỏa (gi�c hữu t�nh) y B�t Nh� Ba La Mật Đa� n�n t�m kh�ng ngăn ngại, v� kh�ng ngăn ngại n�n kh�ng c� khủng bố xa l�a hết thảy đi�n đảo mộng tưởng đạt đến Niết B�n rốt r�o�. Lời t�n: v� người tu nghĩa kh�ng n�i rằng: tr�n ph� hai chấp, mở rộng hai kh�ng, dưới ca tụng hai ph�p y đạt được hai lợi. Ở đ�y ca tụng nh�n ph�p y m� đoạn chướng nhiễm được lợi lạc. Y như tr�n n�i l� danh kh�c của h�nh, qu�i c� nghĩa l� chướng, ngại l� c�u th�c, khủng l� sợ, bố l� hốt hoảng. V� chưa y tuệ tr� đắm sắc hữu r�ng buộc lăn lộn trong c�c khổ lu�n ph�t sanh khiếp sợ. Do hư vọng đi�n đảo v� mộng tưởng sanh tử, nhờ đ� phấn chấn hướng đến Niết B�n rốt r�o. Đ� y b�t nh� ngộ sắc v.v� l� Kh�ng liền kh�ng c�n g� tr�i buộc ngăn ngại; kể cả khổ, sợ, đảo, tưởng� V� cho rằng sanh tử tức Niết B�n c�n vọng cầu Niết B�n rốt r�o l�m g�, cho n�n y b�t nh� l� xa l�a tất cả. Như đ�ng phải n�i rằng dưới trở ngại nương học đức tốt để được lợi lạc, hầu l�a khổ chứng ch�n vậy. Đ�y nhằm t�n th�n Bồ T�t� nh�n tu tập m� đạt lợi �ch. Bồ T�t l�c thường hay giảng ph�p nh�n duy�n, văn tự để qu�n chiếu t�m x�t thật tướng l�m quyến thuộc tu tr�. Kh�ng mong cầu biết tất cả mọi cảnh giới gọi l� y b�t nh� (tuệ tr�); qu�i c�n c� nghĩa l� phiền n�o chướng l�m cho kh�ng đạt được Niết B�n, ngại tức l� sở tri chướng (trở ngại chỗ hiểu biết)� kh�ng đạt được tuệ gi�c, hoặc cũng n�i qu�i tức l� ngại (chướng ngăn) gồm chung hai chướng. Khủng bố c� nghĩa năm thứ sợ: 1) sợ kh�ng sinh sống nổi, v� ph�n biệt ng� chấp khởi sinh �i 2) sợ � danh, l�m việc bất lợi n�n khởi niệm lo 3) sợ chết, do ng� kiến niệm nghĩ mất th�n 4) sợ đọa �c th� v� gặp được chư Phật m� khởi tạo �c nghiệp 5) sợ khiếp số đ�ng, thấy m�nh thấp k�m, người kh�c trỗi hơn n�n sanh t�m lo sợ. Đi�n đảo c� bảy loại như: 1) tưởng, 2) kiến (chấp) 3) t�m 4) đối v� thường cho l� thường 5) đối với khổ cho l� vui 6) đối với bất tịnh cho l� tịnh 7) đối với v� ng� cho l� ng�. Với bốn thứ vọng tưởng sau đ�y khởi niệm ph�n biệt l� tuởng ngược như: c� thể nhẫn dục lạc, kiến lập, chấp b�m l� thấy ngược lại. T�m đảo c� nghĩa l� phiền n�o c� ba loại: 1) Căn bổn hay gốc rễ tức l� ngu si 2) Thể t�nh: nghĩa l� chấp một b�n v� chỉ thấy một phần; giới cấm thủ, kiến thủ v� tham, t�t ca da t� kiến; ba đẳng lưu tức l� những phiền n�o kh�c. Mộng tưởng c� nghĩa l� chưa đạt thật tr� biết thường trong mộng tưởng. Do đ�y Phật dạy rằng sanh tử l� đ�m d�i; mộng ảo tưởng� khởi n�n gọi l� mộng tưởng. Bảy loại đi�n đảo tr�n do vọng tưởng sanh, trong mộng m� h�nh xử n�n gọi l� mộng tưởng, hoặc c� thể n�i c�c đảo tr�n l� nh�n của sanh tử. Mộng tưởng n�y l� quả của vấn đề sanh tử. Như trong cơn mộng phần lớn thuộc th�n cảnh n�n dựa quả n�u danh mộng tưởng. Niết B�n l� từ tiếng Phạn. Trung Hoa (Đường) dịch l� vi�n tịch, tức thể n� ch�u biến t�nh vắng lặng vậy. Tuy t�nh ch�n như kh�ng hai kh�ng kh�c nhưng nương duy�n diệt để n�i th� Niết B�n c� bốn loại: 1. Tự t�nh thanh tịnh Niết B�n tức hết thảy c�c ph�p l� thật tướng ch�n như 2. V� trụ xứ Niết B�n c� nghĩa t�m đại bi, tuệ thường bổ sung nhau như đ�i c�nh chim ngo�i sở tri chướng l� thanh tịnh ch�n như 3. Hữu dư y Niết B�n tức tập đế hết l� hiển lộ ch�n như. 4. V� dư y Niết B�n tức khổ đế hết l� hiển lộ ch�n như. Hữu Y lần đầu n�i v� hết thảy ph�m th�nh b�nh đẳng đều c�; ch�ng sanh kh�ng sanh diệt bản lai (xưa nay) vắng lặng. Hữu y thứ nh� n�i chư Bồ T�t trụ nơi kh�ng chỗ trụ v� Thanh Văn kh�ng đạt đến Niết B�n. Hữu y hai loại sau hết n�i rằng ba thừa cũng được giải tho�t. Ở đ�y n�i chung, do chư Bồ T�t y B�t Nh� ngộ ba kh�ng t�nh v� do ng� ph�p cả hai Kh�ng hiển r� hết thảy đều kh�ng. T�m h�nh giả kh�ng bị hai chướng l�m ngăn chướng, năm sợ h�i khủng bố, bảy đảo th�c buộc, mộng tưởng lầm lạc mới c� thể đạt ngộ Niết B�n rốt r�o. Hoặc chư Bồ T�t do y B�t Nh� tu ph�p kh�ng (thắng giải) mang tư lương v�o đạo dần chế phục hai chướng ph�n biệt hiện h�nh; tới gia hạnh vị mới dứt hết, cũng c� thể dần dần chế phục hai m�n căn bản phiền n�o. T�m kh�ng c�n ngăn ngại l� v�o kiến đạo, đoạn chấp ph�n biệt t�y nguyện sớm vi�n th�nh. Kh�ng c�n sợ h�i đối với tu đạo vị, gia hạnh tăng th�m dứt hết mọi thứ đi�n đảo, xa l�a hết mọi sanh tử mộng tưởng n�n kh�ng c�n phải học nữa mới đạt Niết B�n rốt r�o; Bốn vị đ� sẵn s�ng từ đ� th�m tiến l�n. Ngo�i ra đến Cực hỷ địa hết thảy phiền n�o xấu �c v� sở tri chướng b�n ngo�i th� trọng thảy đều đoạn dứt, mới c� thể l�m cho phiền n�o kh�ng hiện h�nh. T�m kh�ng qu�i ngại, trước hết phải ngộ được tr� v� lậu, v� c�ng dụng v� kh�ng chấp tướng hết thảy mọi chướng ngại kh�ng c�n những phiền n�o đạt v� sanh ph�p nhẫn v� sở tri chướng th� ph� b�n ngo�i đều đoạn dứt. Hết thảy phiền n�o ho�n to�n kh�ng c�n hiện tiền n�n kh�ng c�n sợ h�i. Nh�n từ quả c� danh, quả đ� đoạn n�n tối thượng vi�n th�nh Bồ T�t địa. Mọi phiền n�o th�i quen, ngủ nghỉ v� c�c sở tri chướng cốt l�i th� trọng thảy đều đoạn dứt. Nhập Như Lai địa gọi l� xa l�a mọi đi�n đảo vọng tưởng, tức đ� đoạn sạch hai chướng v� ba trụ t�m, do đ�y tới quả Phật đạt Niết B�n rốt r�o.

�Ba đời chư Phật y B�t Nh� Ba La Mật Đa n�n đạt v� thượng ch�nh đẳng ch�nh gi�c�. T�n rằng, v� người tu nghĩa kh�ng n�i, tr�n ca ngợi nh�n y theo đoạn chướng nhiễm, dưới t�n y quả m� đạt Bồ Đề vậy. Ba đời l� qu� khứ, hiện tại v� vị lai, chư Phật l� số nhiều kh�ng phải một. Chữ Phật tiếng Phạn l� Phật Đ� (Buddha), nay lược xưng l� Phật lấy tuệ l�m ch�nh, dịch l� bậc gi�c c�n gọi l� chứng đạt hơn. A l� V�, Nậu đa la l� Thượng, Tam l� ch�nh, Miệu l� đẳng, Tam nữa l� ch�nh, Bồ Đề l� gi�c. Mạt gi� gọi l� đạo m� ở đ�y kh�ng d�ng từ n�y. Kh�ng ph�p n�o vượt qua n�n gọi l� V� Thượng, l� sự biết hết gọi l� ch�nh đẳng, l�a vọng chứng ch�n lại gọi ch�nh gi�c tức l� V� Thượng Ch�nh đẳng Ch�nh gi�c. Đại Tr� Độ luận rằng tr� v� tr� xứ đều gọi l� B�t Nh�, ba đời gi�c ngộ do y theo đ�y n�n chứng tr� ngộ Kh�ng gọi l� đạt ch�nh gi�c, hoặc chỉ thuyết t�nh Kh�ng gọi l� Bồ Đề (tuệ gi�c). Như Lai th�n tướng vi diệu tức l� ph�p th�n, như đ�ng phải n�i:� xuất ly sanh tử m� chứng� ngộ� tuệ tr� như� từ� mộng tĩnh hợp với ph�p t�nh m� khai triển, th� dụ như hoa nở c� đủ ch�n tục tr� được tự gi�c, gi�c tha, gi�c hạnh vi�n m�n. Phật ti�u biểu l� bậc tuệ gi�c vi�n m�n tuy thấy kh�ng tu song duy tr� kh�ng ngưng việc cứu gi�p mọi lo�i ch�ng sanh. Do đ� cũng c� thể n�i Phật y nơi B�t Nh� m� y tức l� tu vậy. Phật từ ng�i vị y B�t Nh� thực h�nh đạt được gi�c ngộ, đoạn n�y c� năm phần như sau: 1. Tịnh ph�p giới tức c� nghĩa ph�p th�n Phật l� ch�n như Niết B�n đầy đủ ch�n t�nh, c�ng đức tuyệt vời. Do qu�n l� Kh�ng m� đạt quả vị n�n ngo�i bốn tr� kh�c gọi l� đức hữu vi, tức l� chỗ chứng thọ dụng Phật th�n. Nh�n tu tự lợi m� đạt quả n�n vị đại Bồ T�t hiện th�n tướng trang nghi�m thanh tịnh. Phật th�n quảng đại gọi l� tha thọ dụng v� h�ng nhị thừa hiện th�n uế tịnh. Bất định Phật th�n gọi l� biến h�a th�n đủ việc lợi tha do chỗ th�ch nghi m� hiện. Tự thọ dụng th�n c� đủ 140 ph�p bất cộng về thật đức, nghĩa l� c�c đức Như Lai đủ 32 tướng đại trượng phu; 80 vẽ đẹp t�y h�nh, bốn t�m thanh tịnh, mười lực, bốn v� sở �y (ph�p kh�ng sợ), ba niệm trụ, ba ph�p chẳng ph�ng hộ, t�m đại bi, kh�ng qu�n mất ph�p, vĩnh viễn dứt l�a tập kh�, hết thảy diệu tr�, v� ngo�i ra c�n c� t�m ph�p giải tho�t, 8 thắng xứ, 9 thứ đệ định, 10 biến xứ, bốn v� lượng, 3 m�n giải tho�t, 3 ph�p v� sanh nhẫn, 37 phẩm trợ đạo Bồ Đề, năm nh�n, s�u ph�p th�ng, 4 v� ngại giải, v� tranh, nguyện tr�, lu�n trụ trong t�nh xả, 18 ph�p bất cộng cho ch� nhứt thiết tr�, chủng tr�, v� lượng c�ng đức n�i kh�ng thể hết được. Th�n thọ dụng v� th�n biến h�a cũng c� đủ mọi c�ng đức tương tợ như vậy. C�ng đức hữu vi bốn tr� th�u nhiếp, lấy tr� l�m ch�nh gọi Bồ Đề tr�, ph�p th�n ch�n như l� Bồ Đề đoạn đều gọi l� Bồ Đề, do vậy n�n biết đều xưng t�n Bồ Đề. Mượn gọi Phật tức l� mượn chung để ngộ được ph�p ri�ng n�n n�i chư Phật y B�t Nh� đạt Bồ Đề, như thế bao h�m mọi c�ng đức. Tr� đoạn vi�n m�n đạt th�nh v� thượng gi�c, sanh kh�c hiểu d�n gọn l� ch�nh gi�c. Nhị thừa chia chẻ tr� đơn giản gọi đẳng gi�c, Bồ T�t tr� chưa đầy đủ l� ch�nh gi�c, chỉ Phật chứng đắc vi�n m�n ri�ng đạt to�n danh hiệu.

Kinh Kim Cang c� đoạn thuyết rằng: hết thảy chư Phật từ kinh n�y ra, tất cả Như Lai từ kinh n�y sanh, do vậy ba th�n Phật đều l� tuệ gi�c - Bồ Đề. Phần L� Th� thuyết rằng, người tin học kinh n�y ch�ng đạt th�nh c�c hạnh Bồ T�t, mau chứng V� Thượng Ch�nh Đẳng Bồ Đề n�n Ch�nh Đẳng Ch�nh Gi�c đều do đ�y m� đạt.

- �N�n biết B�t Nh� Ba La Mật Đa l� đại thần ch�, l� đại minh ch�, l� v� thượng ch�, l� v� đẳng đẳng ch��. T�n rằng, v� người tu ph�p kh�ng m� n�i, tr�n đ� b�y ri�ng hai y của nh�n quả đạt đến hai điểm lợi, dưới ca ngợi chung c�i dụng của B�t Nh�. Tiếp theo trước n�u phần t�m kết, n�i n�n biết, chỗ diệu dụng kh�n lường n�i l� thần, kh�ng tối kh�ng đ�n l� minh, tối thắng đệ nhứt l� v� thượng. Kh�ng thứ g� c� thể so s�nh n�n gọi v� đẳng đẳng. Đức Đại sư (Phật) b� mật n�i cương l�nh diệu ph�p để ph� t� hiển ch�nh, trừ �c khuyến thiện, oai linh k�nh ngưỡng hiền th�nh tu�n thủ oai lực gia tr� n�n gọi l� ch�. Như đ�ng phải n�i: ch� tiếng Phạn l� Đ� la ni, dịch l� tổng tr� n�i lược c� bốn loại: 1. Ph�p: đem lược lời gi�o huấn� h�m trong c�i s�u. 2. Nghĩa: đem lược nghĩa h�m trong c�i rộng 3. Năng: đạt Bồ Đề v� sanh ph�p nhẫn như đức Từ Thị thuyết rằng: một để mật để kiết để tỳ l� đ� (2 lần), b�t đ� nị s� ha. 4. Ch�: Như đại kinh thuyết rằng, nạp mộ bạt gi� phạt đế, nhứt b�t th�ch hoại ba la nhỉ đa duệ (2 lần) đ�t điệt tha tam thất truật duệ, tứ thất truật duệ, ngũ thất truật duệ, lục thất truật duệ tế thất s� ha.

Ch� n�y c� thần lực quảng đại như Kinh n�i. Hai năng lực niệm huệ h�m đầy đủ vạn đức, đ�y theo c�ch n�i xưa n�u chung gọi l� ch�, tiếp theo trước t�m kết hai ph�p h�nh, sau l� phần tr� ch�, thuyết rằng �n�n biết đ��. Do từ nghĩa tổng tr� đ�y đi qua ch�ng sanh, Thanh Văn, Duy�n Gi�c, Bồ T�t bốn đường hoặc qua diệu dụng của văn tự qu�n chiếu tr�n s�ng, h�ng quyến thuộc lợi �ch hơn. Thật tướng kh�ng th� dụ hoặc bốn đường chung n�n ở đ�y gọi B�t Nh� l� thần ch�. Hay cũng gọi ch� B�t Nh� n�y l� đại thần ch� ch� đến gọi l� v� đẳng đẳng ch�, thuyết để khuyến kh�ch c�c h�nh giả đều phải nương kinh đ�y m� h�nh 10 ph�p, như ng�i Từ Thị c� b�i kệ:

Gọi bi�n ch�p c�ng dường

Cho người nghe tụng thường

Đ�ng khai triển thọ tr�

Đọc tụng lẫn tư duy

Mười ph�p kẻ thọ tr�

Được v� lượng phước đức

Hơn đ� kh�ng hết được

Do tr� ch� kh�ng dứt

- �Hay trừ hết thảy khổ�. T�n rằng trước l�m s�ng tỏ� c�c đức, nay l�m r� việc ph� �c; người tin ngộ được lời n�i dứt trừ hết thảy mọi chướng, che t�m đều kh�ng nhiễm. D� người g�y tạo nhiều �c nghiệp cực nặng nhưng c� thể vượt qua c�c nẽo �c (th�), như giết ch�ng sanh ba c�i, kh�ng do việc n�y m� đọa địa ngục, s�c sanh, ngạ quỉ. Gi� như trong c�c nghiệp phiền n�o nhưng do sanh nơi li�n hoa n�n ho�n to�n kh�ng bị nhiễm m� lu�n h�a hợp với những việc tốt. Trong đ�y ch�ng sanh được tr� v� ngại hay kh�o ngộ nhập c�c t�nh b�nh đẳng. Tự phẩn nộ v� l�m người kh�c tức giận đều c� thể điều phục; đối với mọi o�n th� trong đời n�y đ��u khởi t�m từ, thường gặp chư Phật đạt được t�c tr� (tr� biết trước). Như được nghe Phật Ph�p, ấn ch� kh�ng qu�n mất, được ph�p hỷ lạc lu�n hiện ra trước mắt, thường chuy�n tinh tấn tu tập c�c thiện ph�p n�n bọn �c ma, ngoại đạo kh�ng thể x�m (phạm) hại. Trời Tứ Thi�n Vương thường theo ủng hộ v� tr�nh khỏi chết oan, chết yểu, tang nạn� Chư Phật, Bồ T�t lu�n hộ tr� l�m cho mọi l�c tăng thiện giảm �c. Nơi Phật quốc của chư Phật t�y nguyện được v�ng sanh kh�ng đọa �c th� cho tới khi chứng quả giải tho�t, ch�ng đạt hạnh Bồ T�t vi�n m�n, mau chứng v� thượng ch�nh đẳng Bồ Đề, t�y t�m đ� nguyện kh�ng đ�u chẳng th�nh tựu vi�n m�n. Nhờ vậy từ cung th�nh tới tứ ch�ng n�n tụng niệm để m� h�ng phục, cung trời d�ng Thi�n nh�n mới thọ tr� m� o�n ti�u tan, huống l� tự m�nh t�m th�nh khẩn thiết gieo nh�n l�nh gặt quả tốt, kh�ng rơi v�o năm đường �c, theo g�t 10 phương chư Phật m� l�m chủ chưa hề c�.

- �Ch�n thật kh�ng hư�: T�n rằng để dứt nghi vấn khuy�n người ph�t l�ng tin m� n�i lại lời n�y: l�m sao Phật từ bỏ địa vị lu�n vương gi�u sang v�o rừng s�u vắng vẻ v� bỏ hết mọi thứ trang sức để được t�n xưng l� Từ phụ ph�p vương. Theo ch�n c�c đạo sĩ m� được vinh danh trong h�ng long tượng, Ng�i l� người dẫn dắt trời, người, khuyến dẫn ch�ng sanh thật l� chưa hề c�. Do vậy kinh thuyết rằng Như Lai l� ch�n ngữ nhẫn đến kh�ng n�i lời sai kh�c, n�n phải tin tưởng phụng h�nh chớ khởi niệm hồ nghi.

- �N�n n�i B�t Nh� Ba La Mật Đa Ch�; liền n�i ch� rằng: vượt nhanh tho�t, vượt nhanh tho�t, vượt tho�t, tho�t qua bờ b�n kia đạt tuệ gi�c, s� ha�. T�n rằng tr�n n�i ph�p c� hai nghĩa tr� để khuy�n người tin m� thực h�nh l� muốn sự linh diệu ch�ng hiệu dụng n�n n�i �tr� vậy. Phật đ� tr�i qua một đại kiếp d�ng bi tr� khổ tu với lực thệ nguyện ki�n cường m� ở đ�y lược bớt kh�ng n�i hết. � kinh th�m viễn lời dạy v� c�ng h�m dung nghĩa rộng kh�ng dễ g� t�n dương hết được.

�

Kinh B�t Nh� Ba La Mật Đa t�n nghĩa mầu

Quyển hạ hết

�

Đại ch�nh T�n Tu Đại Tạng Kinh,

quyển 33, số 1710, từ trang 523 đến trang 542

Dịch xong ng�y 16 th�ng 6 năm 2005

(Mồng 10 th�ng 5 năm A�t Dậu)

Ph�p Bảo Tự Viện � Sydney

Sa m�n Th�ch Bảo Lạc

Cẩn khải

Ch� Th�ch

(1)���� Ngũ uẩn, tứ đại: ngũ uẩn l� năm sự tập họp hay chứa nh�m th�nh một hợp thể th�n v� t�m thức con người gồm: sắc tức h�nh sắc; thọ l� cảm thọ (vui, buồn, sướng khổ�), tưởng l� suy tưởng, nghĩ ngợi, h�nh l� h�nh động, thức l� ph�n biệt nhận thức. Bốn uẩn sau (thọ, tưởng, h�nh, thức) thuộc t�m thức hay t�m l� hợp với sắc th�n � vật thể hay sinh l�. Tứ đại l� bốn yếu tố vật l� phổ qu�t tạo th�nh th�n thể gồm c�: đất, nước, gi�, lửa (đại c� nghĩa c�ng khắp, phổ qu�t)

(2)���� �Cửu khiếu: ch�n lỗ b�i tiết từ th�n thể con người như: hai con mắt, hai lỗ tai, hai lỗ mũi, lỗ miệng, đường tiểu v� đại tiện.

(3)���� 36 m�n bất tịnh nơi cơ thể gồm: t�c, l�ng, răng, m�ng, gh�n, nước mắt, nước mũi, g�u, mồ h�i, đại tiện, tiểu tiện, da d�y, da mỏng, m�u, thịt, g�n, mạch, xương, tủy, mỡ ch�i, mỡ nước, �c, m�ng, l� l�ch, thận, tim, gan, mật, phổi, ruột gi�, ruột non, dạ d�y, đ�m đỏ, đ�m trắng, sinh tạng, thục tạng, thường b�i tiết ra ch�n lỗ.

(4)���� Nhị tr�: hai tr� của thế tục tr� v� v� sanh tr� (xuất thế tr�)

(5)���� Bảy m�n lậu (phiền n�o) 1) Kiến lậu: mắt tr�ng� thấy� sắc� kh�ng r�� sắc� thật� t�nh� l� b�nh� đẳng cứ đắm v�o phần sắc tướng sanh t�m ph�n biệt, nhận cảnh tốt xấu m� sanh t�m y�u gh�t. 2) Chư căn lậu: kh�ng chỉ nh�n căn m� c�c căn kh�c cũng vậy 3) Vọng lậu: qu�n điều l�nh, dong ruỗi theo điều �c 4) A�c lậu: đối với nghịch cảnh sanh t�m gh�t bỏ 5) Th�n cận lậu: kh�ng tu�n lời thầy dạy, gần gũi bạn �c. 6) �i lậu: gặp cảnh thuận liền ham m� mải miết kh�ng rời 7) Nghi sử: sự ngờ vực sai sử (b� buộc).

(6)���� �Bồ t�t V� Trước: (tiếng Phạn l� Ashangha) l� anh của Ng�i Thế Th�n hay Thi�n Th�n Bồ T�t đều l� Tổ của T�ng Ph�p Tướng. Cả hai đều chuy�n s�u về Ph�p tướng Duy Thức qua c�c bộ luận Du Gi� v� Duy Thức c�n truyền tới nay.

(7)���� Bốn ph�p đẳng tr�: biệt danh của Định dịch từ chữ Samadhi, chỉ c�i t�m trụ một cảnh, b�nh đẳng duy tr�. Bốn ph�p định l�: 1) Kh�ng đẳng tr� 2) V� tướng đẳng tr� 3) V� nguyện đẳng tr� 4) T�m chẳng t�n loạn. Đẳng tr� l� định, ch�nh định.

(8)���� �Hậu đắc tr�: c�i tr� s�u k�n hợp ch�n như n�n c�n gọi l� V� ph�n biệt tr�, hay Căn bản tr�; cũng gọi l� tục tr�, như lượng tr�, v� đ� l� tr� sở đắc sau căn bản tr�.

(9)���� �T�m tướng: (hay t�m tướng th�nh đạo): c�c kinh, luận, thuyết minh kh�ng giống nhau. Theo Đại Thừa Khởi T�n luận th� 8 tướng đ� l�: 1) từ c�i trời Đ�u Suất gi�ng sanh 2) Nhập thai 3) Trụ thai 4) Xuất thai 5) Xuất gia 6) Th�nh đạo 7) Chuyển ph�p lu�n 8) Nhập Niết B�n. Tứ gi�o Nghi q.4. Ghi t�m tướng th�nh đạo gồm: 1) Từ c�i trời Đ�u Suất m� gi�ng hạ, 2) Th�c thai 3) Xuất sanh 4) Xuất gia 5) H�ng ma 6) Th�nh đạo 7) Chuyển ph�p lu�n 8) Nhập Niết B�n.

(10)��Bốn chướng l� bốn thứ ngăn trở con đường tu đạo Bồ Đề. Đ� l� 1) hoặc chướng, tức tư hoặc tham dục, s�n nhuế, ngu si v.v� 2) nghiệp chướng: �c nghiệp do th�n, khẩu, � tạo ra 3) b�o chướng: tức l� khổ b�o ở ba đường �c: địa ngục, ngạ quỷ, s�c sanh 4) Kiến chướng l� những t� kiến.

(11)��Bảy ch�ng thuộc h�ng đệ tử của Phật gồm 5 ch�ng xuất gia l�: sa di, sa di ni, thức xoa ma na, tỳ kheo, tỳ kheo ni v� hai ch�ng tại gia l� ưu b� tắc v� ưu b� di tức nam, nữ Phật tử.

(12)��Thập trụ: 10 trụ t�m (theo d�ng nghịch lưu): 1) tin s�u nh�n quả 2) t�m rất xấu hổ 3) t�m rất sợ sệt 4) ph�t lồ s�m hối 5) t�m đoạn dứt tương tục 6) ph�t Bồ Đề T�m 7) đoạn �c tu thiện 8) giữ g�n ch�nh ph�p 9) Niệm nghĩ mười phuơng chư Phật 10) Qu�n tội t�nh kh�ng.

(13)��Tượng ph�p: gi�o ph�p Phật chia ra th�nh 3 thời kỳ: Ch�nh ph�p; Tượng ph�p v� Mạt ph�p. Tượng ph�p sau Phật diệt độ 500 năm. Nay l� thời mạt ph�p.

(14)� �Năm thứ che t�m (ngũ c�i) l�m cho chẳng sanh thiện ph�p. Đ� l�: 1) tham dục: chấp chặt năm dục (t�i, sắc, danh, thực, th�y) m� che lấp t�m 2) s�n nhuế: giận dữ đối với cảnh tr�i t�nh l�m che mất t�m t�nh 3) th�y mi�n: t�m m� muội, th�n x�c nặng nề chẳng xử dụng nổi che lấp t�m t�nh 4) trạo hối: t�m th�o động lao chao, lo lắng phiền n�o về những việc đ� l�m, gọi l� hối, để đến mức che lấp t�m t�nh. 5) nghi c�i: đối với việc g� cũng mờ �m, kh�ng biện biệt được ch�n ngụy, t�m do dự kh�ng quyết đo�n.

(15)� �Ba Khổ: 1) Khổ khổ: c�i khổ n�y chưa dứt tiếp tục theo c�i khổ kh�c. 2) Hoại khổ: hư hao tan hoại g�y n�n khổ 3) H�nh khổ: h�nh nghiệp tạo n�n nhiều điều khổ n�o. Những nỗi khổ n�y c�ng với khổ của sanh, gi�, bịnh, chết, thương y�u nhau phải xa l�a, cầu kh�ng được toại nguyện v� th�n ngũ ấm mất qu�n b�nh g�y n�n khổ đau thống thiết.

(16)� �Đại kiếp:� chỉ một� chu� kỳ� của�� th�nh,� trụ,� hoại, kh�ng� gồm� 4� trung kiếp h�nh th�nh. Một tiểu kiếp l� 16 triệu 800 ng�n năm.����� (16,800,000 x 4 x 4) th�nh một trung kiếp. Như vậy một đại kiếp l� 268,800,000 năm.

(17)��Ba huệ: gồm c� văn huệ, tư huệ, v� tu huệ. Ba m�n tr� huệ n�y cũng gọi l� ba m�n v� lậu học, nh�n tu tập m� đạt được.

(18)��Ngũ minh: 5 m�n học quan trọng trong Phật gi�o. Đ� l�: 1) C�ng xảo minh: về kỹ thuật c�c ng�nh v.v� 2) Thanh minh: ng�nh truyền th�ng vệ tinh v.v� 3) Nh�n minh: luận l� học � khoa học về l� luận 4) Y phương minh: ng�nh y học, bệnh l�, trị liệu� 5) Nội minh: chứng ngộ nội t�m hoặc khai ngộ. Thiền qu�n để qu�n chiếu tr� tuệ.

(19)��Tam tụ tịnh giới: ba điểm hội tụ giới đức thanh tịnh. Đ� l�: 1) Nhiếp luật nghi giới: giữ g�n giới luật một c�ch nghi�m minh kh�ng sai phạm 2) Nhiếp thiện ph�p giới: tinh tấn l�m tất cả điều thiện, d� việc nhỏ đến đ�u. 3) Nhi�u �ch hữu t�nh giới: l�m lợi lạc mọi lo�i ch�ng sanh m� kh�ng ph�n biệt đối xử.

(20)� �Diệu gi�c: tự m�nh gi�c ngộ v� gi�c ngộ cho người tr�n đầy kh�ng thể nghĩ b�n, tức l� Phật quả v� thượng ch�nh gi�c. H�ng Nhị thừa chỉ dừng ở tự gi�c v� gi�c tha, nhưng chưa tr�n đầy trọn vẹn. Chỉ c� Phật mới đạt được to�n gi�c n�n gọi l� diệu gi�c.

(21)� �Bốn tịnh ngữ: bốn loại ph�t ng�n thanh tịnh l� kh�ng n�i dối hay đặt điều, kh�ng n�i lời đường mật ngọt ng�o trau chuốt, kh�ng n�i� lưỡi đ�i chiều v� kh�ng n�i độc �c, mắng chửi�

(22)��T�m th�nh ngữ:� 8 lời n�i ch�nh trực đ�ng đắn l� 1. kh�ng tr�ng thấy n�i l� kh�ng tr�ng thấy 2. kh�ng nghe n�i l� kh�ng nghe 3. kh�ng nhận ra n�i l� kh�ng nhận ra 4. kh�ng hiểu biết n�i l� kh�ng hiểu biết 5. đối với c�c sự việc nh�n thấy n�i l� nh�n thấy 6. nghe thấy n�i l� nghe thấy 7. nhận ra n�i l� nhận ra 8. biết được n�i l� biết được.

(23)��T�m điều tr�i buộc (b�t triền): 1. V� t�m: kh�ng cảm thấy xấu hổ về tội lỗi đ� g�y ra 2. V�� qu�: trước người kh�ng thấy thẹn về lỗi quấy đ� phạm 3. Tật (ghen gh�t): t�m kh�ng vui đối với những sự tốt l�nh thịnh vượng của người� kh�c 4. Xan: keo kiệt bủn xỉn 5. Hối: hối tiếc về những việc thiện đ� l�m 6. Mi�n: khiến t�m t�m hối 7. Trạo cử: l�m cho t�m chao động chẳng y�n 8. H�n trầm: t�m u tối nặng nề.

(24)� �Mười �c nghiệp do th�n, miệng, � tạo ra như: - th�n 3 nghiệp: s�t sanh, trộm cắp, t� d�m � miệng 4 nghiệp: n�i dối, n�i lời đi�u ngoa đểu c�ng, n�i lưỡi 2 chiều, n�i lời độc địa th�m hiểm. � � 3 nghiệp: tham, s�n, si.

(25)� �T�m tướng th�nh Phật: xem ch� th�ch 9 ở trước.

(26)� �Quy y: hướng về nương tựa ba nơi an to�n: hướng về nương tựa Phật, hướng về nương tựa Ph�p, hướng về nương tựa Tăng; với sự tha thiết t�m th�nh chắc hẳn kh�ng đọa lạc v�o 3 đường xấu �c.

(27)��Thập lực: 10 tr� lực của Như Lai, đ� l�: 1) Tri gi�c xứ phi xứ tr� lực: tr� biết sự vật n�o đạo l�, phi đạo l�; 2) Tri tam thế nghiệp b�o tr� lực: biết r� nh�n quả nghiệp b�o ba đời của ch�ng sanh; 3) Tri chư Thiền giải tho�t tam thế tr� lực: biết c�c thiền định, t�m giải tho�t, ba tam muội; 4) Tri ch�ng sanh t�m t�nh tr� lực: tr� biết hết mọi t�m t�nh ch�ng sanh 5) Tri chủng chủng giải tr� lực: biết hết mọi hiểu biết của tất cả ch�ng sanh; 6) Tri chủng chủng giới tr� lực: biết hết v� đ�ng như thực c�c cảnh giới kh�c nhau của ch�ng sanh. 7) Tri nhứt thiết sở đạo tr� lực: biết r� c�c c�i m� người tu h�nh sẽ đạt tới như c�i trời, c�i người, Niết B�n v.v� 8) Tri thi�n nh�n v� ngại tr� lực: vận dụng thi�n nh�n nh�n thấy sanh tử v� nghiệp thiện �c của ch�ng sanh m� kh�ng ch�t chi ngăn ngại 9) Tri t�c mạng v� lậu tr� lực: biết r� đời trước của ch�ng sanh, lại c�n biết r� v� lậu Niết B�n 10) Tri vĩnh đoạn tập kh� tr� lực: c� thể biết r� được như thực đối với mọi t�m hư vọng hoặc sẽ vĩnh viễn đoạn diệt chẳng sinh.

(28)� �Hữu lậu, v� lậu: hữu lậu tức l� c�n phiền n�o c�u th�c v� bị tr�i buộc; v� lậu: l� sạch phiền n�o, kh�ng c�n nhiễm � m� ho�n to�n thanh tịnh.

(29)� �Bốn t�m v� lượng l� bốn t�m rộng lớn: từ, bi, hỷ, xả 1) T�m từ ban vui: 2) T�m bi cứu khổ 3) Hỷ l� t�m vui mừng khi thấy người kh�c khỏi khổ được vui 4) Xả: t�m hoan hỷ kh�ng c�n chấp trước. Bốn t�m n�y dựa v�o bốn thiền định tu h�nh m� th�nh tựu l�m lợi lạc tất cả ch�ng sanh n�n gọi l� b�nh đẳng t�m.

(30)� �Chuyển lu�n th�nh vương: c� nhiều t�n gọi như chuyển lu�n th�nh đế, lu�n vương. Theo Luận Tr� Độ q.4 ghi: vị quốc vương khi l�n ng�i do thi�n cảm m� c� được lu�n b�o, rồi lại vận chuyển lu�n b�o đ� m� h�ng phục bốn phương n�n gọi l� chuyển lu�n th�nh vương. C� thể g�ải th�ch chuyển lu�n th�nh vương l� vị qu�n vương c� thế lực cai trị nhiều nước nhỏ chung quanh.

(31)��Tứ ch�u: bốn ch�u l� Đ�ng Thắng Thần Ch�u, T�y ngưu ho� ch�u, Nam thiệm bộ hay c�n gọi l� Nam di�m ph� đề l� ch�u ch�ng ta đang ở v� Bắc cu l� ch�u nơi miền bắc cực gi� băng quanh năm� hầu như kh�ng c� �nh mặt trời.

(32)��C�i đại thi�n tức l� đại thi�n thế giới: thế giới chia th�nh: tiểu thi�n, trung thi�n, v� đại thi�n. Gồm chung bốn đại ch�u, mặt trăng, mặt trời, chư thi�n lại th�nh một thế giới. Một ng�n thế giới gọi l� tiểu thi�n, 1000 tiểu thi�n th�nh một trung thi�n thế giới. 1000 trung thi�n thế giới th�nh một đại thi�n thế giới hay c�i đại thi�n.

(33)��C�c ph�p trợ đạo bồ đề: gồm c� 37 phẩm thứ tự như sau: - bốn ch�nh cần: điều �c chưa sanh, đừng cho sanh; điều �c đ� sanh khiến cho ti�u diệt; điều thiện chưa sanh l�m cho sanh, điều thiện đ� sanh l�m cho tăng trưởng. � bốn niệm xứ: qu�n th�n bất tịnh, qu�n thọ l� khổ; qu�n t�m v� thường, qu�n ph�p v� ng�. � bốn như � t�c: dục, tinh tấn, niệm, định như � t�c � năm căn: t�n, tấn, niệm, định, huệ căn � năm lực: t�n, tấn, niệm, định, huệ lực � thất bồ đề phần: trạch ph�p, hỷ, tinh tấn, khinh an, niệm, định, xả � b�t ch�nh đạo: ch�nh kiến, ch�nh tư duy, ch�nh ngữ, ch�nh nghiệp, ch�nh tinh tấn, ch�nh mạng, ch�nh niệm, ch�nh định.

(34)� �Diệt tận định: c�n gọi l� diệt thọ tưởng định: Diệt tận tam muội l� một trong 2 v� t�m định, l� loại Định diệt tận t�m, t�m sở của lục thức m� kh�ng để bị tr�i buộc nữa. Đ�y l� ph�p Định rất cao của c�c bậc Th�nh giả từ quả Bất Ho�n trở l�n. Bậc Th�nh vượt qua tầng trời Phi tưởng Phi Phi tưởng để nhập v�o Niết B�n. Loại V� t�m định của ngoại đạo đượ�c gọi l� V� tưởng định, thuộc đệ tứ thiền.

(35)��Đệ nhứt nghĩa: điều quan trọng nhất, điều đầu ti�n của sự l� gọi l� đệ nhứt nghĩa. L� th�m diệu tuyệt đỉnh, kh�ng g� cao s�u hơn.

(36)� �V� sanh nhẫn: an trụ ở c�i l� kh�ng sanh kh�ng diệt m� kh�ng động. Đ�y l� nhẫn thứ tư trong ngũ nhẫn theo kinh Nh�n Vương Tr� Độ luận quyển 50: �v� sanh nhẫn ph�p l� đối với thực tướng kh�ng sinh siệt của c�c ph�p tin nhận th�ng suốt, kh�ng vướng mắc, kh�ng tho�i lui, n�n gọi l� v� sanh nhẫn�.

(37)� �Ph�p vương: vua ph�p chỉ Đức Phật l� vua của c�c ph�p, bậc tự do tự tại kh�ng bị lệ thuộc r�ng buộc v�o bất cứ một ph�p n�o n�n gọi l� ph�p vương.

(38)��Ph�p qu�n đảnh: lễ t�n gi�o rưới nước l�n đỉnh đầu. Ng�y xưa ở Ấn Độ, khi vị t�n vương l�n ng�i, người ta tổ chức nghi lễ qu�n đảnh thật long trọng. Trong buổi lễ, vị đứng đầu Tăng ch�ng trong nước l�m ph�p l�nh rưới nước của bốn biển l�n đầu đức vua. Trong chư Tăng tại một số nước Phật gi�o khi l�m lễ truyền giới, truyền ph�p, người ta cũng theo nghi thức vị sư trưởng rưới nuớc l�nh l�n đầu người mới được thọ giới.

(39)��Hạnh thắng giải: hạnh nhận biết r� r�ng, dứt kho�t. Một trong 5 t�m sở biệt cảnh, theo m�n Duy Thức học. T�c dụng của hạnh thắng giải l� ph� nghi, x�a hết nghi, trong nhận thức kh�ng c�n ph�n v�n nữa. �

�

----------------------------------------------

�

�

�

[ TRANG CHỦ |�KINH ĐI�̉N�|�ĐẠI TẠNG KINH | TH�̀N CHÚ | HÌNH ẢNH�|�LI�N LẠC�]