|
Số 1515
LUẬN KINH KIM CƯƠNG BÁT NHĂ BA LA MẬT
PHÁ THỦ TRƯỚC BẤT HOẠI GIẢ DANH
Tác giả: Bồ tát Công Đức Thí
Hán dịch: Đời Đường, Sa môn Địa Bà Ha La
Việt dịch: Nguyên Huệ
-o0o-
QUYỂN 1
Kính lạy bậc Giác ngộ pháp thật
Ĺa các phân biệt cùng hư luận
Muốn khiến thế gian rời bùn lầy
Trong không ngôn thuyết, hành ngôn thuyết.
Chỗ tạo của hết thảy dị đạo
Không thể trừ bỏ các tưởng kiến
Kim cương đoạn trừ mọi tưởng kiến
Nên con tâm quy pháp môn ấy.
Nghĩa bí mật trong các câu nghĩa
Trí tuệ thế gian không thể xét
Mở dẫn chúng con và quần sinh
Chúng Bồ-tát kia nay kính lễ.
Giáo pháp do Phật thuyết giảng đều quy về 2 Đế:
1. Tục đế.
2. Chân đế.
+ Tục đế: Nghĩa là các phàm phu, Thanh-văn, Độc-giác, Bồ-tát, Như Lai, cho đến danh nghĩa, trí cảnh, nghiệp quả liên hệ.
+ Chân đế: Tức ở nơi ấy đều không có thủ đắc. Như nói đệ nhất nghĩa, không phải là đối tượng hành của trí, huống chi là văn tự. Cho đến không nghiệp, không quả của nghiệp, là tánh của các Thánh chủng. Thế nên, trong Bát-nhă Ba-la-mật nầy đă nói bố thí không trụ. Tất cả pháp không tướng, không thể giữ lấy, không thể nêu bày. Sinh, pháp vô ngă, không đối tượng để thủ đắc, không chủ thể chứng, không thành tựu, không đến, không đi v.v… Đây là giải thích về Chân đế.
Lại nói nội, ngoại, thế gian, xuất thế gian, tất cả pháp tướng cùng các công đức, đây là kiến lập Tục đế, nên biết như thế.
+ Tôi nghe như vầy: Tức hiển bày kinh nầy là do Đức Thế Tôn hiện giác diễn nói, không phải là tự tạo ra.
+ Một thời: Là nói về thời gian thuyết giảng kinh nầy. Thời gian khác lại thuyết giảng vô lượng kinh. Nơi chốn thuyết giảng là tại thành Xá-vệ v.v…, là biện giải về xứ có ư nghĩa ǵ, đă đem lại lợi ích cho chúng sinh. Lợi ích như thế nào? Tức nhận biết địa phương ấy, Đức Phật đă từng du hóa, cư ngụ, tâm tịnh tôn kính, gieo trồng nhân phước.
Nơi phần đầu của tất cả kinh đều nêu ra đủ, là hiển bày uy đức lớn của Đức Như Lai. Lại, người kết tập kinh đă chứng nhận về sự truyền thừa không khác với pháp đă nêu giảng. Trong các kinh Đại thừa đă nói rộng về công đức của Đức Thế Tôn, Bồ-tát. Tôn giả Tu-bồ-đề đối với chư vị ấy đă sinh tịnh tín, thế nên nói là hy hữu v.v…
Ở đây:
+ Thế Tôn: Nghĩa là có thể dứt trừ hết bốn thứ ma sợ hăi.
+ Thiện Thệ: là nơi đệ nhất nghĩa, hết thảy pháp đều không thủ đắc, đều tự chứng biết.
+ Như Lai: Là nơi ba vô số kiếp, phước trí viên măn, như thế mà đi đến (Lai) thành tựu chánh giác.
+ Ứng: Tức các phiền năo oán đều đă vĩnh viễn loại trừ.
+ Chánh: Là nghĩa không điên đảo.
+ Đẳng: Là nghĩa hiện khắp cùng đầy đủ, nên gọi là Chánh đẳng giác.
Hộ niệm có hai loại: Như Lai thâu nhận khiến tỏ ngộ, là hộ niệm chân thật. Lại khiến chuyển hóa vô lượng chúng sinh, là hộ niệm bậc nhất. Đă biết về hộ niệm, c̣n phó chúc là ǵ? V́ có trường hợp chưa thể thấy được chân thật. Đây cũng có hai loại: Các Bồ-tát kia, nơi khắp thế gian, sẽ thành tựu thể tướng độc tôn của Như Lai. Như thế là khen ngợi, giao phó cho thiện tri thức, khiến họ xem xét, giúp đỡ, khiến người đă sinh trụ pháp Phật cùng là phó chúc tăng trưởng v́ người chưa sinh thắng pháp giao phó khiến sinh, là phó chúc bậc nhất. Lại do nhân ǵ xả bỏ kiến chấp về nẻo chân, khen ngợi trường hợp chưa có kiến chấp. Là v́ thương xót chư vị ấy chưa đạt được phẩm thiện của trí thù thắng, nên khuyên dẫn tâm kia khiến tinh tấn, dũng mănh.
+ Thiện nam, thiện nữ phát khởi thừa Bồ-tát v.v…: Nghĩa là hộ niệm phó chúc các Bồ-tát hướng đến Phật thừa, nên làm thế nào để trụ v.v…
+ Làm thế nào để trụ?: Là đối với quả tướng nào, tâm trụ nguyện cầu.
+ Làm thế nào để tu hành?: Là nên tu tập hành nào để được quả ấy.
+ Làm thế nào để hàng phục tâm ḿnh?: Là hàng phục những tâm nào khiến nhân đấy thanh tịnh.
Các pháp là nhân trước quả sau, do đâu trước nói quả? Tức trước là khen ngợi đức của quả, khiến người nghe vui thích mong cầu mà tu nhân.
+ Lắng nghe: Là tâm chuyên vào một cảnh.
+ Thiện: Là ở nơi nghĩa như lư sinh tin tưởng, không nghi.
+ Tư niệm (nhớ nghĩ): Là kính giữ không quên.
+ Nên trụ như thế v.v…: Là như thứ lớp đó, nơi quả như thế mà tâm được trụ. Tu hành như thế tất chứng quả kia. Hàng phục tâm như thế, tức nhân thanh tịnh.
Ở đây, hiển bày về quả của Bồ-tát có bốn thứ tâm tương ưng với lợi ích. Những ǵ là bốn? Đó là:
1. Vô biên.
2. Tối thượng.
3. Ái nhiếp.
4. Chánh trí.
+ Thế nào là tâm vô biên? Kinh viết: Tất cả loài chúng sinh hiện có v.v…
Nói loài chúng sinh: Nghĩa là nhận lấy hơi thở, sự sống, gồm cả t́nh, giác. Đây lại là thế nào? Tức loài sinh từ trứng: như chim chóc v.v… Loài sinh từ thai: như con người v.v… Loài sinh từ nơi ẩm ướt: như các thứ côn trùng v.v… Loài sinh do biến hóa: như chư Thiên v.v… Bốn thứ như vậy đều có nhiều tộc loại.
Các chúng sinh nầy, trụ nơi xứ nào, dùng ǵ làm thể? Kinh viết: Hoặc có sắc, hoặc không sắc.
Có sắc: Nghĩa là có h́nh tướng.
Không sắc: Là không có h́nh tướng. Chúng sinh nơi ba cơi, ở đây đều gồm thâu hết.
Có h́nh tướng: Là cơi Dục có hai mươi xứ nương dựa. Cơi Sắc có mười bảy xứ nương dựa.
Không có h́nh tướng: Tức là cơi Vô sắc.
Đây lại có bao nhiêu thứ? Kinh viết: Hoặc có tưởng, hoặc không tưởng, hoặc phi tưởng phi không tưởng.
Có tưởng: Nghĩa là xứ không vô biên, xứ thức vô biên, khởi tưởng không, tưởng thức.
Không tưởng: Là xứ vô sở hữu, ĺa ít tưởng, nên gọi là không tưởng.
Phi có tưởng phi không tưởng: Tức là thuộc cơi Hữu đảnh.
+ Số lượng chúng sinh như thế, tất cả Ta đều thâu nhận.
+ Thế nào là tâm tối thượng? Kinh viết: Ta đều khiến nhập nơi Niết-bàn vô dư mà được giải thoát.
Niết-bàn vô dư: Nghĩa là thấu tỏ các pháp là tánh không, không sinh. Vĩnh viễn dứt hết mọi hoạn nạn nơi các uẩn. Vật dụng vô biên, công đức hy hữu, sắc tướng thanh tịnh, trang nghiêm viên măn, lợi rộng muôn loài, nghiệp diệu vô tận.
+ Thế nào là tâm ái nhiếp? Kinh viết: Giải thoát cho vô lượng chúng sinh như thế, mà thật không có chúng sinh nào được giải thoát. Đây là nghĩa thế nào? Là Bồ-tát thương yêu tất cả chúng sinh, đồng nơi thân ḿnh, nên chúng sinh giải thoát tức là ḿnh, không khác. Đó gọi là ái nhiếp. Nếu là các Bồ-tát nhập nơi Địa thứ nhất của đệ nhất nghĩa không có tưởng về chúng sinh, do chúng sinh không thể thủ đắc. Như người Dự lưu không khởi thân kiến, Bồ-tát kia không thấy một chúng sinh nào là đối tượng được hóa độ.
+ Thế nào là tâm chánh trí? Kinh viết: Nếu có tưởng chúng sinh, tức không gọi là Bồ-tát.
Gọi là những ǵ? Đó là phàm phu. V́ sao? V́ do mê lầm nơi đệ nhất nghĩa, khởi các tưởng ngă, tưởng chúng sinh, tưởng mạng, tưởng thủ giả. Nếu chứng đắc đệ nhất nghĩa chân thật, th́ các tưởng như chúng sinh v.v… quyết định không sinh. Ở đây, do diệu lực của Bát-nhă nên chứng đắc đệ nhất nghĩa, hết thảy chúng sinh đều không thể đạt được. Do tâm đại bi nên thường gắn bó với chúng sinh, ở nơi sinh tử, tùy thuận hóa độ, dẫn dắt. Bốn thứ như thế là quả tạo lợi ích cho chúng sinh, nên dùng tục đế để khiến tâm trụ. Bốn thứ tâm đó là nhân của quả viên măn, phần tiếp theo nên hiển bày. Do đấy kinh viết: Lại nữa, nầy Tu-bồ-đề! Bồ-tát không trụ nơi sự để hành bố thí v.v…:
Trong tên gọi bố thí nầy gồm đủ 6 Ba-la-mật. Thí có 3 loại thâu giữ nơi 6. Những ǵ là 3?
1. Tư sinh thí (Tài thí).
2. Vô úy thí.
3. Pháp thí.
Ở đây, Tư sinh thí gồm thâu Bố thí Ba-la-mật. Vô úy thí gồm thâu 2 Ba-la-mật là Tŕ giới và Nhẫn nhục. Đối với việc ác đă làm, chưa làm cho ḿnh đều không sợ hăi. Pháp thí gồm thâu 3 Ba-la-mật c̣n lại. Tinh tấn không mệt mỏi dẫn phát các thần thông. Như không thủ đắc, v́ người giảng nói. Hoặc tất cả các Ba-la-mật kia, v́ kẻ khác mở bày, diễn giảng, đều thành pháp thí. Sự v.v… là những ǵ? Thế nào là không trụ nơi sự? Tức tự thân, thân nầy luôn có vô số sự việc như khổ vui v.v…
+ Không trụ: Nghĩa là ở trong đó, tâm không tham ái, vướng mắc.
+ Không chỗ trụ: Là không mong cầu báo ân.
+ Không trụ nơi sắc v.v…: Là tâm không mong cầu các cảnh vừa ư. Lại do nghĩa nào nên không trụ nơi chúng? Do tâm giữ nơi ḿnh, không thể hành tuệ thí. Nếu có mong cầu khác th́ thoái mất Bồ-đề.
Lại nữa, không trụ nơi sự là dựa nơi tư sinh thí mà nói. Nghĩa là người bố thí, đối với các vật thí như của cải v.v… không nên ái chấp. Ái mà hành thí, tâm tất sinh khổ. Hoặc sau khi thí, trở lại hối tiếc.
Không chỗ trụ: Là dựa nơi vô úy thí mà nói. Tức các Bồ-tát, lúc tu tập về giới, nhẫn, không nên sinh tâm cầu quả báo.
Không trụ nơi sắc v.v…: Là dựa nơi pháp thí mà nói. Pháp thí có hai quả: Là hiện đời, đời khác. Ở trong hai thứ quả ấy không nên tham chấp. Quả của hiện đời: Là những vật dụng nơi năm cảnh như sắc v.v… Đây lại là thế nào? Người thuyết giảng pháp, được nhiều người kính ngưỡng, nên dùng các thứ sắc diệu v.v… như hương hoa, kỹ nhạc, thức ăn uống, y phục cúng dường. Quả của đời khác: Là dựa nơi cảnh của pháp mà nói.
V́ sao trong ấy cũng không trụ? Nếu các Bồ-tát, lúc chứng đắc chân thật, cho đến Pháp thâncũng không thủ đắc.
Thế nào là tu hành sáu Ba-la-mật là nhân đạt được thanh tịnh? Kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Bồ-tát nên bố thí như thế: Không trụ nơi tưởng, tướng v.v… Nghĩa ấy là thế nào? Tức là các Bồ-tát, ở trong đệ nhất nghĩa, người thí, kẻ nhận, cùng vật dùng để thí, các tưởng về danh, nghĩa, trí, cảnh không sinh khởi, tức là nhân hàng phục tâm khiến thanh tịnh. Hoặc cho, có bố thí v.v…, tức có thể sinh nhóm (số lượng) phước. Ba sự đều quên th́ phước ở đâu mà có? Đây là nói về đệ nhất nghĩa, nên không trụ nơi tưởng. Theo tục đế nên hành thí, nhóm phước như thế là khó có thể lường tính, như hư không trong mười phương rộng khắp, vô tận. Trước nhân nơi xứ hành thí, nên tán thán về phước ấy. Ở đây nói, là làm sao hàng phục nơi tâm? Tức các tưởng không sinh. Không sinh tưởng th́ hành thí mới thanh tịnh. Do nhân thanh tịnh, nên phước là vô biên.
* Từ đây trở xuống, tất cả phần Hỏi – Đáp của kinh là nhằm trừ bỏ nghi. Thọ tŕ chánh pháp đạt phước đức, uy lực. Uy lực nầy thành tựu tất cả pháp tu tập. Tu hành tự nhiên đạt quả, nhân nơi tướng thanh tịnh. Tánh Như Lai tạng của tất cả chúng sinh là cảnh giới Phật, thấy Pháp thân Phật nơi tướng pháp giới. Không trụ nơi Niết-bàn, quán xét hữu vi. Đức Thế Tôn thuyết giảng rồi, Thánh giả Tu-bồ-đề nghi, nêu: Nếu Bồ-tát lúc bố thí, pháp cũng không trụ, th́ v́ sao do cầu đạt tướng tốt nên hành bố thí? Pháp công đức tích tụ như trăm phước tướng, gọi là Thế Tôn? Nếu không trụ nơi pháp th́ làm sao thành tựu được thể tướng của chư Phật?
V́ nhằm trừ bỏ nghi vấn ấy, kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Ư của Tôn giả thế nào? Có thể dùng tướng thành tựu để thấy Như Lai chăng? Không thể, bạch Đức Thế Tôn! v.v…
+ Tướng thành tựu: Là vô thường. Như kinh nói: Phàm các tướng hiện có đều là hư vọng. Các tướng phi tướng, tức phi hư vọng.
+ Phi hư vọng: Đó là chân thật. Do chân thật nên gọi là Như Lai. Các tướng nếu giữ lấy là hư dối. Như kinh nói: Nên dùng các tướng phi tướng mà thấy Như Lai. Tức tướng nêu cầu không thủ đắc. Nếu có thể xa ĺa sự mong cầu các quả, cho đến Pháp thân cũng không thủ đắc. Luôn hành thí không trụ như thế, tức đối với Phật thân mau chóng thành tựu viên măn.
* Thánh giả Tu-bồ-đề lại nghi, nêu: Nếu ba thứ thí đều không thủ đắc là nhân thanh tịnh, rơ tướng tánh không là quả chân thật, th́ ở trong đời sau, ai là người vui thích tin tưởng? Chỉ nói toàn là không th́ đồng nơi Thạch nữ, do đó đă thưa hỏi: Từng có chúng sinh, nơi đời vị lai, năm mươi năm sau, lúc pháp sắp diệt, nghe kinh nầy, sinh khởi tưởng thật chăng?
V́ nhằm dứt trừ nghi vấn ấy, kinh nêu: Nầy Tu-bồ-đề! Chớ nên nói như thế! v.v…
+ Năm mươi năm sau: Thọ mạng của con người là một trăm tuổi, chia làm hai phần: Phần đầu năm mươi, giáo lực tăng mạnh. Phần sau th́ suy giảm dần. Phật Bát-Niết-bàn rồi, gọi là đời vị lai, ở đây, chánh pháp lúc sắp diệt, giáo lực giảm yếu, do đó nói là năm mươi năm sau.
Bồ-tát Ma-ha-tát, nghĩa ấy thế nào? Ở nơi xứ Bồ-đề, có tâm quyết định là Bồ-tát. Đối với tất cả chúng sinh thệ nguyện khởi tạo lợi ích, là Ma-ha-tát.
+ Thế nào lại gọi là có Thi-la (Giới)? Trong đời quá khứ, gặp vô lượng Phật, đều cúng dường. Cúng dường có 3 thứ:
1. Gần gũi hầu cận.
2. Bày biện đầy đủ các vật cần dùng.
3. Tuân hành pháp yếu.
Có thể giữ ǵn nên gọi là Thi-la. Nghĩa là có thể khéo giữ sáu căn. Thi-la lại có 3:
1. Thi-la có thể ĺa: Ĺa nơi mười nghiệp bất thiện.
2. Thi-la có thể tạo tác: Tác nghiệp nơi Bồ-đề phần.
3. Thi-la có thể hướng tới: Hướng tới nơi đệ nhất nghĩa đế.
+ Thế nào lại gọi là có công đức? Gieo trồng ba thiện căn như không tham v.v… Ngay thẳng, ḥa dịu, cùng có đủ trí, bi, đó gọi là công đức.
+ Thế nào lại gọi là có trí tuệ? Nhận biết rơ về sinh, pháp, hai thứ đều vô ngă. Nhận biết rơ như thế, ĺa nơi tám tưởng sinh pháp, mỗi thứ đều có bốn thứ tưởng.
+ Ĺa tưởng sinh: Kinh nói: Các Bồ-tát ấy không có các tưởng ngă, tưởng chúng sinh, tưởng mạng, tưởng thủ giả. Nghĩa nầy là thế nào? Có dụng của chủ tể gọi là ngă. Quán đúng thực về các uẩn không có thể tướng kia. Tưởng vô ngă an trụ nơi tánh thường gọi là chúng sinh. Các uẩn vô thường nối tiếp lưu chuyển, không có một pháp nào là tánh an trụ, nên không có tưởng chúng sinh. Như có kinh nói: Ông nay trong từng sát-na, cũng sinh, cũng già, cũng chết, nên không có tưởng mạng. Các uẩn tuần hoàn, thọ nhận các nẻo khác, gọi là “Thủ giả”. Ở đây, không có người có thể nhận lấy các nẻo, xả bỏ hiện uẩn, thọ nhận uẩn sau, như bỏ áo cũ, mặc lấy áo mới. Nhưng dựa nơi tục đế, ví như nhân nơi vật thật mà hiện ra h́nh tượng vật thật không đến h́nh tượng mà có h́nh tượng hiện bày. Do uẩn trước nêu uẩn sau tiếp tục sinh. Trước không đến sau mà sau nối tiếp. Do đó Bồ-tát không có tưởng thủ giả. Đây nghĩa là nhận biết rơ tánh của sinh là vô ngă.
+ Ĺa tưởng pháp: Kinh viết: Không có tưởng pháp, cũng không có tưởng phi pháp. Không tưởng cũng không phi tưởng. Đây lại là thế nào? Pháp của đệ nhất nghĩa vốn không sinh, nên không có tưởng pháp. Do không sinh nên cũng không có diệt, nên không có tưởng phi pháp. Ĺa phân biệt pháp, phi pháp nên không tưởng. Đây nói không tưởng chính là hiển bày tưởng không, chẳng phải cho là có pháp mà gọi là phi tưởng.
Lại nữa, tuy nơi đệ nhất nghĩa ĺa tất cả tưởng, nhưng tùy theo ngôn ngữ của thế gian mà nói về tưởng. Thế nên Bồ-tát cũng không phi tưởng. Đây nghĩa là nhận biết rơ tánh của pháp là vô ngă.
V́ sao chỉ nói có tŕ giới gieo trồng thiện như Thi-la v.v…? V́ có thể dấy khởitrí tuệ tin sâu, thấy sinh đúng nơi tưởng thật. Hết thảy công đức cùng được gồm thâu ở đây. Lại do nghĩa ǵ nói là thấy biết? V́ điều ấy khiến các Bồ-tát tâm dũng mănh, gắng sức. Nói như vầy: Ta nay tin hiểu chỗ thấy biết của Như Lai, nên lại chuyên cần tu các pháp thiện. Do đâu hai thứ thấy, biết cùng được nói đến? V́ muốn mở bày rơ về Nhất thiết trí. Đây lại là thế nào? Nhất thiết trí ấy, nơi các cảnh giới đều hiện nhận biết rơ ràng, không phải như tỷ trí thấy khói nhận biết có lửa, không thể soi chiếu rơ về các tướng có sai biệt. Cũng không phải như nhục nhăn, chỉ thấy các vật thô, gần, chướng vi tế, xứ xa th́ không thể nhận biết, chỉ theo đấy nói đồng hoặc như đấy. Nếu các Bồ-tát dấy khởi các tưởng như ngă v.v…, cùng các tưởng như pháp v.v… th́ có lỗi lầm ǵ? Tức nhân đấy sinh các chấp như ngă v.v…
Thế nào là các tưởng như ngă, sinh khởi các chấp như ngă v.v…? Tức nếu sinh chấp ấy là do có tưởng kia.
Thế nào là các tưởng như pháp v.v…, sinh khởi các chấp như ngă v.v…? Tức ngă, ngă sở trong uẩn dấy khởi tưởng pháp, phi pháp, chẳng phải ở nơi cây cơi v.v… của vô ngă. Kinh nói: Không nên giữ lấy pháp, không nên giữ lấy phi pháp. Nghĩa ấy là thế nào? Là xả bỏ hai biên. Pháp có tánh tướng hăy c̣n không nên giữ lấy, huống chi là phi pháp vốn không có tánh tướng.
Lại nữa, không phân biệt: Là thiện, như pháp hăy c̣n không giữ lấy, huống hồ là bất thiện, phi pháp. Hoặc suy nghĩ: Bất thiện th́ không nên giữ lấy, do đâu không giữ lấy thiện? Nếu pháp cũng không giữ lấy, th́ v́ sao Đức Phật trong ba vô số kiếp đă tích tập tư lương? Do đấy, kinh viết: Do nghĩa ấy, nên Như Lai thường nói dụ như chiếc bè, pháp hăy c̣n nên bỏ, huống chi là phi pháp. Nghĩa nầy là thế nào?
Như muốn qua sông, trước nên dùng bè, đến bờ bên kia rồi, th́ bỏ bè mà đi. Đức Thế Tôn cũng vậy. Muốn vượt qua ḍng chảy khổ, phải nhờ vào bè tư lương, vượt khỏi tất cả quả lên bờ Niết-bàn, nhân lạc hăy c̣n ĺa, huống chi là nhân khổ. Như Kinh Tượng Hiếp nói: Nếu ra khỏi sinh tử, chứng đắc cảnh giới Niết-bàn, th́ nhân của quả ái, phi ái, nhân của pháp, phi pháp, tất cả đều bỏ.
* Lại nữa, nghi nêu: Nếu lúc chứng đắc, pháp - phi pháp đều bỏ, th́ do đâu Đức Thế Tôn, dùng một niệm tương ưng với chánh trí, hiện giác các pháp, để thuyết giảng?
V́ nhằm dứt trừ nghi vấn ấy, kinh nói: Nầy Tu-bồ-đề! Ư của Tôn giả thế nào? Như Lai có chứng đắc đạo quả Chánh đẳng giác vô thượng chăng? Như Lai có thuyết pháp chăng? v.v…
Đây là biện minh về nghĩa ǵ? Tức hiển bày Đức Thế Tôn chứng đắc nơi chân thật, không pháp có thể giữ lấy.
+ Nói các pháp: Là thuận theo danh, ngôn của thế tục, không phải là đệ nhất nghĩa. Nếu pháp, phi pháp đều không giữ lấy, tức dựa nơi Tục đế mà nói, gọi là Bồ-đề không có vật thật. Như nói: Đại Phạm! Chư Phật, Như Lai chứng đắc Bồ-đề, nghĩa là “Vô sở đắc”. Nếu là “Vô sở đắc” th́ v́ sao Đức Thế Tôn có các thứ sự việc thuận theo? Bản nguyện của Như Lai là đem lại lợi ích cho khắp quần sinh: Ta thành Chánh giác, ĺa các phân biệt, không do tác ư, cho đến chúng sinh, sinh tử chưa đoạn hết, tùy theo chủng loại, ham muốn vui thích chẳng đồng, h́nh tướngngôn ngữ sai biệt, đều ứng hiện. Nơi tánh của các pháp đều vô sở đắc, là chứng đắc Bồ-đề cũng gọi là Pháp thân. Bồ-đề, Pháp thân đều “Vô sở đắc”. Tuy không động niệm, nhưng do diệu lực của thệ nguyện từ trước, nên có vô biên sắc tượng dùng để trang nghiêm thân, mười phương cơi nước hành hóa khắp không ngăn ngại, phàm có thấy nghe, không ai là không nhận được ân ích. Thánh giả Tu-bồ-đề, do Bồ-đề vô sinh, nên mật ư đáp: Không có chút pháp nào để Như Lai chứng đắc. Tức không phải ở nơi vô sinh mà không hiện chứng. Như kinh nói: Như Lai thuyết giảng pháp, đều không thể giữ lấy, không thể nêu bày, là phi pháp, phi phi pháp. Nghĩa ấy là thế nào?
+ Vô sinh: Tức phi thị pháp, cũng phi phi pháp. Pháp, phi pháp là cảnh phân biệt.
+ Không thể giữ lấy, không thể nêu bày: Là không thể giữ lấy, thuyết giảng. V́ chứng đắc là “Vô sở đắc”. Như kinh nói: Do tướng vô vi nên gọi là Thánh nhân.
+ Vô vi: Là nghĩa “Vô sở đắc”.
+ Tướng vô vi: Là nghĩa tự tánh của “Vô sở đắc”.
+ Thánh nhân: Là nghĩa thấy chân như.
Thánh giả Tu-bồ-đề lại suy niệm: Có Thi-la (Giới) v.v…, nếu nơi kinh nầy khởi tin tưởng sâu xa, th́ phước đức có được như thế nào? Do đó đă biện minh rộng về uy lực của việc thọ tŕ pháp. Kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Ư của Tôn giả thế nào? Nếu đem bảy thứ báu đầy khắp trong Tam thiên đại thiên thế giới để bố thí, cho đến: V́ người khác thuyết giảng v.v…
+ V́ người khác thuyết giảng: Nghĩa là đối với hai đế: hữu sở đắc, vô sở đắc, lư khéo có thể mở bày diễn nói không điên đảo.
+ Phước đức có được ấy hơn hẳn trường hợp kia vô lượng A-tăng-kỳ: Tức không phải là chỗ lường xét của tâm, là vô lượng. Sáu mươi phần vị số cũng không thể bằng A-tăng-kỳ.
+ Nhóm phước đức tức phi nhóm phước đức: Là tài thí tuy nhiều nhưng so với phước đức có được do thọ tŕ kinh th́ rất ít. Phước đứcdo thọ tŕ kinh có nhiều, v́ đă thành lập 2 môn: giáo, lư.
Thế nào là giáo? Như có kinh nói: Tối thắng trong thí, đó là pháp thí. Nay ở đây, thí bằng bảy báu là thuộc về tài thí.
Thế nào là lư? Tài thí tuy đạt được quả giàu có, nhưng là ở nơi sinh tử, vô thường, hư hoại. Pháp thí có thể thành tựu công đức cứu cánh, đoạn trừ vĩnh viễn hết thảy nhân khổ của sinh tử. Như kinh nói: Đạo quả Bồ-đề Vô thượng từ nơi kinh nầy xuất khởi. Chư Phật, Như Lai, từ nơi kinh nầy sinh ra.
Thế nào là xuất sinh? Tức dựa nơi pháp môn ấy, tâm không thủ đắc, chứng nhập lư vô sinh nơi Bồ-đề vi diệu.
Lại nói nghĩa vô sinh v.v… của các pháp, là nói về luật nghi. Từ đấy sinh khởi thân các đức. Do tướng luật nghi của thân khiến nghiệp viên măn sinh hóa thân.
Lại do từ nghĩanào, tức thí chỉ đạt được quả là của cải nhiều, ngôi vị lớn, không phải là nhân của chư Phật? Kinh nói: Phật pháp, tức phi Phật pháp, đó gọi là Phật pháp. Nghĩa nầy là thế nào? Thể tánh của các pháp là không, không có thực. Ở đây, nếu mở bày, làm rơ là Pháp thân của Phật. Người tánh thấy có, là đối với pháp chưa tỏ ngộ. Dựa nơi mật ư nầy nói là phi Phật pháp. Nếu nhận biết tánh của pháp là không, giác ngộ điều ấy nên gọi là Phật. pháp nầy Phật có, người khác th́ không, đó gọi là Phật pháp. Do thọ tŕ chánh pháp, thấu tỏ pháp là tánh không, nên hành nơi tài thí không thể đạt được phước nhiều như là pháp thí, là do nghĩa ấy.
* Lại nữa, nghi nêu: Nếu pháp được chứng đắc không có tánh, th́ bốn Thánh quả làm sao được thành? Không thấy nơi thế gian không vật mà có quả. V́ trừ bỏ nghi ấy, kinh nói: Nầy Tu-bồ-đề! Ư của Tôn giả thế nào? Vị Tu-đà-hoàn có thể khởi niệm: Ta chứng đắc quả Tu-đà-hoàn chăng? Tu-bồ-đề thưa: Không thể, bạch Đức Thế Tôn! v.v…
Do đâu gọi là Tu-đà-hoàn? Do dựa vào ḍng vô đắc. Thế nào là vô đắc? Là đối với các cảnh như sắc v.v… đều không thủ đắc. Đạt 15 niệm là kiến đạo, nhân đấy hướng tới quả, gọi đó là hướng quả. Niệm thứ 16 gọi là trụ quả. Hai nẻo người, trời, tối đa là bảy lần sinh. Do đâu có bảy lần sinh? Là do c̣n có 7 kiết. 7 kiết là: Tham, sân nơi cơi Dục. Hữu tham, ái, trạo, mạn, vô minh nơi cơi Sắc, Vô sắc. Từ đấy lại đoạn trừ các Hoặc do tu đạo đoạn trong cơi Dục, cho đến năm phẩm, gọi là hướng Tư-đà-hàm. Ở đây, lại nói hai thứ Gia gia: Là trời và người. Gia gia của trời: Nghĩa là tại nẻo trời, hoặc nơi một cảnh trời, hoặc nơi hai, ba cảnh trời, các Gia lưu chuyển mà Bát-Niết-bàn. Gia gia của người: Là tại nẻo người, hoặc ở nơi châu nầy, hoặc trong châu khác, các Gia lưu chuyển mà Bát-Niết-bàn. Hết phẩm thứ 6 gọi là trụ nơi quả ấy, lại một lần sinh đến thế gian nầy. Như vậy, theo thứ lớp lại đoạn trừ hai phẩm, một lần sinh là thời gian sẽ Bát-Niết-bàn. Đó tức gọi là hướng A-na-hàm. Chín phẩm vĩnh viễn ĺa dứt, gọi là trụ nơi quả ấy. Lại không c̣n sinh trở lại nơi cơi Dục. Như vậy, lại đoạn trừ dục của địa sơ thiền, cho đến khi đạo vô gián đoạn trừ phẩm thứ 9 nơi cơi Hữu đảnh, tất cả gọi là hướng A-la-hán. Đạo vô gián nầy cũng gọi là định kim cang dụ, do có thể hủy hoại vĩnh viễn các tùy miên, hoặc, đến đạo giải thoát gọi là tận trí, đồng thời sinh cùng với đắc lậu tận. Như thế gọi là trụ nơi quả A-la-hán. Nên tạo sự lợi ích cho ḿnh, người. Nên được tất cả người có tham chấp cúng dường.
Bốn vị như thế đều không khởi niệm: Ta có thể chứng đắc quả. V́ sao? V́ lúc chứng đắc là vô sở đắc. Như kinh nói: Thật không có pháp gọi là Tu-đà-hoàn, cho đến thật không có pháp gọi là A-la-hán. Do đâu không muốn khởi niệm đắc quả? V́ nếu sinh niệm ấy là có các chấp giữ như ngă v.v… Người ĺa thân kiến th́ không c̣n chấp giữ đó. Thế nên trước nói, do tướng vô vi nên gọi là Thánh nhân.
+ Tướng vô vi: Là nghĩa tướng của tánh không.
Thánh giả Tu-bồ-đề nêu bày chỗ chứng đắc của ḿnh, xác nhận là không có niệm ấy, nói: Như Lai nói con là người hành không tranh bậc nhất, con là A-la-hán ĺa dục. Con không niệm v.v… Nghĩa nầy là thế nào? Nếu Thánh giả Tu-bồ-đề hành nơi không tranh, chẳng tỏ ngộ “tức không”, th́ v́ sao Như Lai khen ngợi, nói là bậc nhất. Nói bậc nhất, là đă tỏ ngộ “tức không”. Như kinh nói: Do Tu-bồ-đề thật sự là “không chỗ hành”.
Thế nào là tranh chấp? Đó là phiền năo. Ĺa phiền năo ấy, gọi là định không tranh. Tu-bồ-đề trụ nơi định đó, các chướng và tranh chấp đều không c̣n hiện hành. Tùy thuận thế tục, nên nói: Hành không tranh, hành không tranh.
* Lại nữa, nghi nêu: Nếu các vị Dự lưu v.v… không chứng đắc tự quả, th́ v́ sao Đức Thế Tôn khi gặp Đức Phật Nhiên Đăng, đă đạt được Nhẫn vô sinh? V́ nhằm loại trừ nghi nầy, kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Ư của Tôn giả thế nào? Như Lai, về thời xa xưa, tại trụ xứ của Phật Nhiên Đăng, đối với pháp có chỗ giữ lấy chăng? Tu-bồ-đề thưa: Không có, bạch Đức Thế Tôn! v.v… Đây là nêu rơ về nghĩa ǵ? Tức hiển bày về thời xa xưa, lúc gặp Đức Phật Nhiên Đăng, Đức Như Lai đă tỏ ngộ về vô sinh, không pháp có thể giữ lấy.
+ Nói đạt được nhẫn: Là do tục đế. Như nói đạt được Bồ-đề, nghĩa là vô sở đắc.
Lại có kinh nói: Nầy Văn-thù-sư-lợi! Ta an tọa nơi đạo tràng, không thủ đắc mà khởi đạo tràng kim cang. Kinh lại nói như vầy: Pháp hiện có của Ta đều không thể thủ đắc. Hoặc hàng Thanh-văn, Độc-giác và cả Như Lai. Hoặc nói: Ngôn ngữ không thể giữ lấy đối với pháp chứng đắc. Không phải trí th́ không giữ lấy. Đây nói là trái với kinh? Kinh nói về đệ nhất nghĩa, không phải là đối tượng hành của trí, huống chi là văn tự.
Lại nữa, cảnh nơi đối tượng nhận thức của trí, gọi là cảnh của đối tượng được giảng giải, là đối tượng chứng đắc của hai trí sai biệt. Gọi là chẳng hành thứ nhất (?), vậy do nghĩa nào cần nói là ngôn ngữ không thể giữ lấy? (?). Đây hoặc là đă giản lược thái quá (?), nên nói đầy đủ: Răng môi, chân tay, các phần của thân v.v… không thể giữ lấy (?).
Lại nữa, trong một số kinh khác, Đức Thế Tôn đă tự giải thích: Tại trụ xứ của Phật Nhiên Đăng, đă đạt được trí vô sinh, không giữ lấy các pháp. Như kinh kia nói: Nầy Hải Tuệ nên biết! Bồ-tát có 4 loại:
1. Bồ-tát mới phát tâm.
2. Bồ-tát tu hành.
3. Bồ-tát không thối chuyển.
4. Bồ-tát Nhất sinh bổ xứ.
Ở đây, Bồ-tát mới phát tâm thấy Như Lai sắc tướng. Bồ-tát tu hành thấy Như Lai thành tựu công đức. Bồ-tát không thối chuyển thấy Như Lai Pháp thân. Bồ-tát Nhất sinh bổ xứ thấy phi sắc tướng, thấy phi thành tựu công đức, thấy phi Pháp thân. V́ sao? V́ Bồ-tát ấy đă dùng tuệ nhăn thanh tịnh để quán xét, dựa nơi tuệ tịnh để trụ, nương nơi tuệ tịnh để hành.
Tuệ tịnh: Là không chốn hành, không hư luận, không c̣nlà thấy (kiến). V́ sao? V́ kiến, phi kiến là hai biên, xa ĺa hai biên tức là thấy Phật. Nếu thấy được Phật tức thấy tự thân. Thấy thân thanh tịnh, thấy Phật thanh tịnh. Thấy Phật thanh tịnh, là thấy tất cả pháp thảy đều thanh tịnh, trong ấy, thấy trí thanh tịnh cũng lại thanh tịnh. Đó gọi là thấy Phật.
Nầy Hải Tuệ! Ta đă thấy Đức Như Lai Nhiên Đăng như thế, chứng đắc Nhẫn vô sinh, đạt được lư vô đắc - vô sở đắc. Tức vào lúc ấy, Ta đă bay lên hư không, cao bằng bảy cây Đa-la, trí Nhất thiết trí sáng tỏ hiện tiền, đoạn trừ các phẩm kiến, vượt các thứ phân biệt, phân biệt khác, phân biệt khắp, không trụ nơi tất cả cảnh giới của thức, đắc sáu vạn Tam-muội. Như Lai Nhiên Đăng tức thọ kư cho Ta: Vào đời vị lai, ông sẽ thành tựu quả vị Phật, hiệu là Thích-ca Mâu-ni. Âm thanh thọ kư ấy không đến nơi tai, cũng không phải là chỗ có thể nhận biết của trí khác, cũng không phải là Ta tối tăm, mịt mờ đều không hiểu biết ǵ, nhưng là “Vô sở đắc” cũng không có tưởng về Phật, không có tưởng về ngă, không có tưởng về thọ kư, nói thọ kư, cho đến nói rộng.
+ Nói không có tưởng: Là hiển bày trí chứng nhưng không chấp giữ.
+ Tưởng: Là pháp của tâm, không phải là lời nói.
Nên biết ở đây, nói cảnh giới của trí, thế nên nói dùng tuệ nhăn thanh tịnh mà quán xét.
Lại nữa, Nhẫn vô sinh: Là pháp của tâm, không phải là pháp của ngôn ngữ.
Lại nữa, chứng nơi vô đắc - vô sở đắc: Là do pháp vô tánh nên không thể thủ đắc. Lư vô đắc ấy có thể đắc chăng?, đều không sở đắc th́ tŕ đâu có thể giữ lấy.
Lại nữa, đoạn trừ các phẩm kiến, vượt quá các thứ phân biệt về phẩm kiến, phân biệt về trí, pháp không phải là ngôn ngữ.
Lại nữa, không trụ nơi tất cả cảnh giới của thức, không nói là không trụ nơi tất cả cảnh giới của ngôn ngữ. Không có đối tượng được giữ lấy, là cảnh giới của trí, v́ sao có sự khác lại cố cho là ngăn chận ngôn ngữ?
* Lại nữa, nghi vấn nêu: Nếu trí cũng không thể giữ lấy các pháp Phật, th́ v́ sao Bồ-tát dùng trí để giữ lấy công đức nơi cơi Phật nhằm hưng khởi thệ nguyện? V́ để loại trừ nghi vấn ấy, kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Nếu Bồ-tát nói như vầy: Ta đă thành tựu việc làm trang nghiêm quốc độ của Phật, th́ người ấy nói không thật v.v… Dùng các thứ châu báu đẹp đẽ, khác lạ tô điểm khiến tâm ư vui thích gọi là trang nghiêm. Quốc độ kia có thể tướng, tánh là sắc v.v…, c̣n trong đệ nhất nghĩa, th́ điều ấy không thể được, nên nói là phi trang nghiêm. Nhưng dựa nơi tục đế, do trí thành tựu, đó gọi là trang nghiêm. Bồ-tát nên không sinh có tâm trụ như thế: Ta tạo tác, ta thành tựu. Tâm trụ như vậy là không nên sinh.
+ Không nên sinh tâm trụ nơi sắc v.v…: Là đối với các quả như sắc v.v… không nên cầu.
+ Nên không chỗ trụ để sinh khởi tâm: Là do trí thành tựu nhưng không trụ, nên sinh tâm như vậy.
* Lại nữa, nghi nêu: Nếu không giữ lấy tất cả pháp, th́ v́ sao chư Phật đă giữ lấy thân tự tại hiện hữu khắp? V́ để loại bỏ nghi vấn nầy, kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Ví như có người thân như núi chúa Tu-di v.v…
Dụ nầy hiển bày về pháp tương tợ nơi thân tự tại kia, nghĩa ấy là thế nào? Như núi Tu-di, do sức của cộng nghiệp, tuy không phân biệt mà sinh thể lớn. Như Lai cũng thế. Nơi vô lượng kiếp tu các hành phước, tuy đạt được đại thân, nhưng không phân biệt.
Như Lai do đâu đồng với núi Tu-di là không phân biệt? Trong đệ nhất nghĩa, núi cùng sắc thân là không thể tánh, nên h́nh tướng ấy đều là hữu vi. Như kinh nói: V́ sao? V́ Phật nói phi thân, đó gọi là thân. Phi nghĩa là có thân gọi là đại thân.
Lại nữa, hiển bày việc thọ tŕ chánh pháp, phước có được là rất nhiều, thế nên ở đây lại nói thí dụ lần nữa. Kinh viết: Như số lượng cát hiện có nơi sông Hằng, như thế số lượng sông Hằng cũng nhiều như số lượng cát ấy. Theo ư của Tôn giả th́ thế nào, số lượng cát nơi những con sông Hằng đó, nên cho là nhiều chăng? v.v… Thắng dụ nầy v́ sao không nêu lên trước? Do các phàm phu chưa thấy chân thật, nên trước v́ họ nói rộng về chỗ không sinh tin hiểu, lần lượt nghe rồi mới sinh tin tưởng.
Lại nữa, thọ tŕ chánh pháp, phước có được rất nhiều, là do 13 thứ nhân nên có thể thành tựu. 13 thứ nhân là:
1. Nơi chốn đáng cung kính.
2. Người đáng tôn sùng.
3. Hết thảy nhân hơn hẳn.
4. Nghĩa ấy là vô thượng.
5. Vượt cả trong, ngoài.
6. Nhân của sắc tướng Phật thù thắng.
7. Vượt phước nội thí.
8. Xuất hiện đồng Phật.
9. Mong cầu có thể tin hiểu.
10. Khó có người tu hành.
11. Tin tu quả lớn.
12. Tín, giải thành tựu.
13. Uy lực không ǵ hơn.
Do đâu Đức Thế Tôn đă ân cần nêu rơ tướng của các nhân ấy? Do các chúng sinh hành tư sinh thí (Tài thí) cầu đạt về tài sản, địa vị, không thọ tŕ chánh pháp, để đoạn trừ nhân của các khổ.
+ Ở đây, nơi chốn đáng cung kính: Kinh viết: Lại nữa, nầy Tu-bồ-đề! Tùy theo nơi chốn hiện có thuyết giảng pháp môn nầy, cho đến: Một bài kệ bốn câu, nên biết nơi chốn ấy tức là Tháp miếu.
+ Người đáng tôn sùng: Kinh nói: Nên biết là người ấy đă thành tựu pháp hy hữu tối thượng v.v…
+ Hết thảy nhân hơn hẳn: Kinh viết: Pháp môn nầy nên gọi là ǵ?, cho đến: Gọi là Bát-nhă Ba-la-mật v.v… Nghĩa nầy là thế nào? Tức chư Phật, Bồ-tát, do Bát-nhă Ba-la-mật, nên đối với thế gian, xuất thế gian đều nhận biết rơ hơn hết. Nay, nơi pháp môn nầy đă chỉ dạy như thế. Làm sao nhận biết? Như kinh nói: Tức phi Ba-la-mật. Đây lại là thế nào? Là trí nơi bến bờ công đức không thể lường xét.
Lại nữa, không phải là bờ kia: Nghĩa là, pháp trí của ba cơi có thể xưng nêu, nhận biết là không kiên cố. Do đệ nhất nghĩa bản tánh không sinh, do đó nói là phi Ba-la-mật.
+ Nghĩa ấy là vô thượng: Tức nghĩa như thế, không có ǵ hơn, ở trên. Như kinh nói: Nầy Tu-bồ-đề! Ư của Tôn giả thế nào? Như Lai có thuyết pháp chăng? v.v… Nghĩa đó là sao? Do trong Bát-nhă Ba-la-mật, không pháp có thể thủ đắc, thế nên Như Lai cũng không thể dùng văn tự để giảng nói. Chỉ nơi phần lượng nầy nói là Bồ-đề. Như có kinh nói:
Dấu chim trong không chẳng thể đạt
Tánh Bồ-đề cũng lại như vậy.
+ Nói Bồ-tát: Là ở trong nẻo “vô đắc” đă có thể nhận biết rơ.
+ Vượt số lượng nhiều của bên ngoài: Kinh viết: Số lượng vi trần hiện có trong Tam thiên đại thiên thế giới nên cho là nhiều chăng? v.v… Ở đây, nêu số lượng vi trần trong Đại thiên thế giới là nhiều, là muốn đối chiếu để hiển bày phước của việc thọ tŕ kinh. Hiển bày thế nào? Là so với phước của việc thọ tŕ kinh, tức số lượng kia không nhiều. Như kinh nói: Các vi trần ấy, Như Lai nói tức phi vi trần. Phi vi trần: Là hiển bày về nghĩa không nhiều. Nếu do không nhiều gọi là “phi vi trần”, th́ v́ sao lại nói: “Đó gọi là vi trần”? Là dựa vào phần hạn của chính ḿnh, là số lượng vi trần của một Đại thiên thế giới.
Vượt quá số lượng nhiều của bên trong. Kinh viết: Thế giới hiện có, Như Lai nói là phi thế giới v.v… Trong ấy, thế giới: Là chúng sinh giới. Nơi Đại thiên thế giới, mỗi mỗi chúng sinh, số lượng vi trần thở vào thở ra nơi từng sát-na đều cũng là nhiều. Phi thế giới v.v…: Như nói về vi trần.
+ Nhân của sắc tướng Phật thù thắng: Kinh viết: Có thể dùng ba mươi hai tướng để thấy Như Lai chăng? v.v…
Đây là nêu rơ về nghĩa ǵ? Là hiển bày Pháp thân, thể là vô tướng. Như kinh nói: Ba mươi hai tướng tức là phi tướng. Phi tướng: Là không phải tướng của Pháp thân. Đó gọi là tướng: Là tướng trượng phu của sắc thân Phật. Phước do thọ tŕ kinh là nhân của Pháp thân, không phải là nhân của các tướng, do đó phước ấy là hết sức thù thắng.
+ Vượt phước nội thí: Kinh viết: Nếu các thiện nam, thiện nữ, đem Hằng hà sa thân mạng để bố thí, cho đến: Phước ấy hơn trường hợp trước là vô lượng A-tăng-kỳ. Đây là nhân ǵ? Là tài thí. Xả bỏ thân mạng hăy c̣n như thế, huống chi là vật bên ngoài th́ lại càng thua kém xa.
+ Thế nào gọi là xuất hiện đồng với Phật? Phật xuất hiện ở đời, kẻ phước mỏng khó gặp, kinh nầy cũng như thế, người được nghe th́ ít. Như kinh nói: Bấy giờ, Thánh giả Tu-bồ-đề, nghe giảng nói về pháp môn nầy, sinh tin hiểu sâu xa, cảm động bùi ngùi rơi nước mắt, liền gạt lệ bạch Phật: Hy hữu thay thưa Đức Thế Tôn! v.v… Tu-bồ-đề là vị A-la-hán, theo Phật được giác ngộ, đối với chánh pháp ấy, từ xưa hăy c̣n chưa được nghe, thế nên cho là hy hữu, đồng với Phật hiện.
+ Mong có thể tin hiểu: Kinh viết: Nếu lại có người, được nghe kinh nầy, sinh khởi tưởng thật, nên biết người ấy đă thành tựu sự hy hữu tối thượng v.v…
Tưởng thật: Nghĩa là nghe pháp môn nầy là nhân của vô biên phước tin cho đó là thật.
Lại nữa, nghĩa là lănh hội pháp khó có được, đồng với việc Phật xuất hiện ở đời, tin cho đấy là thật.
Lại nữa, nghĩa là nghe ở đây nói tất cả pháp không sinh, không chỗ thủ đắc v.v…, tin cho là thật.
Nói tất cả phápkhông sinh, v́ sao nói sẽ sinh tưởng thật? Tức tuy sinh tưởng thật nhưng không hủy hoại không sinh. Như kinh nói: Tưởng thật, tức là phi tưởng. Do đó nên biết, sinh tưởng thật là dựa nơi tục đế mà nói, c̣n đệ nhất nghĩa đế tức phi tưởng thật.
Lại nữa, tục đế gọi là tưởng thật: Là tưởng của tục đế. Người ấy tuy tin các pháp là không sinh, nhưng không bỏ pháp của tục đế. Do vậy sẽ được hy hữu tối thượng.
+ Khó có người tu hành: Kinh viết: Con nay được nghe pháp môn như thế, tin hiểu, thọ tŕ, không đủ cho là khó v.v…
+ Tin tu quả lớn: Kinh viết: Các chúng sinh ấy không c̣n khởi tưởng ngă, tưởng chúng sinh, tưởng mạng, tưởng thủ giả v.v… Nghĩa nầy là thế nào? Do đối với kinh ấy tin cùng hành, nên hiểu rơ, sinh tánh vô ngă, không khởi các tưởng như ngă v.v… V́ sao? V́ có đối tượng được giữ lấy là ngă, trong ấy mới sinh khởi chủ thể giữ lấy tưởng. Chủ thể giữ lấy tưởng kia là theo ngôn thuyết của thế tục, c̣n nơi đệ nhất nghĩa tức là phi tưởng. V́ sao? V́ chư Phật Thế Tôn chứng đắc pháp vô ngă, xa ĺa hết thảy tưởng phân biệt, nên thể tướng của chư Phật gọi là quả lớn.
+ Tín giả thành tựu: Kinh viết: Nếu lại có người, được nghe kinh nầy, không kinh, không sợ, không hăi v.v…
Ở đây, không kinh: Nghĩa là, đối với lư không sinh của các pháp, tâmkhông kinh ngạc, hướng đến sinh đạo. Không sợ: Nghĩa là đối với tướng không ḥa hợp của các pháp tâm không lo sợ, nhưng ở trong tướng ḥa hợp của thế tục, nối tiếp phân biệt, cho là thật. Không hăi: Là tâm hoàn toàn quyết định không như thế.
Lại nữa, không kinh không sợ v.v…: Theo như thứ lớp, nghĩa là lúc nghe pháp, lúc tư duy, lúc tu tập, tâm an ổn không động. Các tưởng như chúng sinh v.v… đă xa ĺa.
+ Uy lực không ǵ hơn: Kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Như Lai giảng nói Ba-la-mật bậc nhất, th́ Ba-la-mật bậc nhất ấy, vô lượng chư Phật cùng giảng nói như vậy v.v…
Thế nào gọi là bậc nhất? Là không ǵ sánh bằng. V́ sao không có ǵ sánh bằng? V́ trong tất cả pháp Phật, đều có uy lực tối thắng, hết thảy chư Phật đồng diễn nói.
Do 13 thứ nhân như vậy, nên phước của việc thọ tŕ kinh nhiều hơn phước do bố thí châu báu.
* Lại nữa, nghi nêu: Nếu trong tất cả pháp Phật, Bát-nhă Ba-la-mật là tối thượng th́ sao c̣n khổ nhọc hành tŕ các Độ khác? V́ để loại trừ nghi vấn ấy, chỉ rơ là Bát-nhă đă thâu giữ các Độ kia, kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Như Lai nói Nhẫn nhục Ba-la-mật tức phi Nhẫn nhục Ba-la-mật v.v…
+ Phi Ba-la-mật: Là xa ĺa tâm phân biệt ấy.
Thế nào là không phân biệt? Kinh viết: Như Ta vào thời xa xưa bị vua Ca-lợi cắt, chặt các chi phần nơi thân. Bấy giờ, Ta không hề có các tưởng ngă, chúng sinh, mạng, thủ giả v.v… Nghĩa nầy là thế nào? Nếu có các tưởng như ngă v.v…, tức thấy có ḿnh, kẻ khác. Kẻ khác đến phạm nơi ḿnh, tất sinh sân hận.
Nếu cho tưởng không phân biệt là tâm ngu si, tâm si tạo nhân cho niệm giận dữ dấy khởi trở lại. Ở chỗ vị vua kia, ai có thể không kháng cự? Do không kháng cự, nên chứng biết là không tưởng, cũng không phải là không tưởng.
+ Không tưởng: Đó là không có các tưởng như ngă v.v…, không có tưởng về ḿnh người khác, cùng tưởng giận dữ.
+ Không phải là không tưởng: Nghĩa là không phải ngu si. Do đâu ngu si gọi là không tưởng? Là do không thể xem xét là nên làm, là không nên làm.
Lại nữa, không tưởng, cũng không phải không tưởng: Là ĺa nhiễm chấp phân biệt về tưởng, không tưởng.
Ở đây đă nói là lúc bị vua Ác hăm hại, đă thâu giữ nhẫn nhục. Lại muốn làm rơ là trong các thời gian khác cũng luôn thâu giữ. Kinh viết: Lại nhớ nghĩ về quá khứ, nơi năm trăm đời làm Tiên nhân Nhẫn nhục v.v… Đây là hiển bày về thời xa xưa, chưa gặp vua Ác, đă ở trong nhiều đời đoạn dứt các tưởng như ngă v.v…, đều do sức thâu giữ của Bát-nhă.
Lại nhằm làm rơ về chỗ thâu giữ Bồ-đề. Kinh viết: Bồ-tát nên ĺa tất cả tưởng để phát tâm Bồ-đề cầu đạt đạo quả Chánh giác Vô thượng. Tức do ĺa các tưởng nên đạt được Bồ-đề. Như nói: Ngồi nơi ṭa Bồ-đề, hoàn toàn đoạn trừ tất cả tưởng.
Thế nào là ĺa tưởng? Kinh viết: Không nên trụ nơi sắc để sinh tâm. Không nên trụ nơi thanh hương vị xúc pháp để sinh tâm. Nên không chỗ trụ để sinh tâm.
+ Nếu sinh tâm từ không chỗ trụ, th́ v́ sao trụ nơi Bồ-đề mà phát tâm? V́ do trụ nơi Bồ-đề nên là không chỗ trụ. Như kinh nói: V́ sao? V́ trụ như thế, tức là phi trụ. Nghĩa ấy là thế nào?
+ Trụ như thế: Là Tục đế.
+ Phi trụ: Là đệ nhất nghĩa đế.
Lại nữa, nói trụ nơi Bồ-đề tức là phi trụ. Như có kinh nói: Bồ-đề là xứ không trụ, thế nên phi trụ là tên gọi khác của trụ nơi Bồ-đề.
Đă nói Bát-nhă thâu giữ nhẫn nhục. Vậy thâu giữ các Độ c̣n lại, sự việc ấy như thế nào? Kinh viết: Thế nên Phật nói: Bồ-tát, tâm không trụ nơi sắc để bố thí, không trụ nơi thanh hương vị xúc để bố thí. Ba thứ thí gồm thâu sáu Độ như trước đă nói. Năm Ba-la-mật, ĺa nơi ba thứ phân biệt là vật thí, người thí, người nhận, tức là tướng của Bát-nhă Ba-la-mật. Thâu giữ các Độ c̣n lại, nghĩa ấy đă thành. Như nói năm Ba-la-mật, nếu ĺa Bát-nhă, th́ như người không mắt mà không có thầy dẫn đường. V́ nhằm làm rơ phương tiện đó, kinh viết: Bồ-tát v́ tạo lợi ích cho tất cả chúng sinh, nên bố thí như thế.
Hoặc có người suy nghĩ: Nếu không trụ nơi pháp mà hành bố thí, th́ làm sao tạo lợi ích cho chúng sinh? Do đấy, kinh viết: Tất cả tưởng chúng sinh tức là phi tưởng.
+ Tạo lợi ích: Là theo ngôn thuyết của tục đế. Đệ nhất nghĩa tức là phi tưởng. V́ sao? Là do tưởng chúng sinh giữ lấy các chúng sinh, chấp cùng với uẩn là khác, hoặc không khác. C̣n trong đệ nhất nghĩa th́ không thể thủ đắc. Như kinh nói: Các chúng sinh ấy tức phi chúng sinh. Đây là làm rơ chỗ xa ĺa hai thứ phân biệt về trí cùng đối tượng nhận biết.
+ Nói phi tưởng: Là hiển bày trí vô tánh.
+ Phi chúng sinh: Tức đối tượng nhận biết, là vô tánh.
Hai thứ vô tánh ấy, Như Lai chứng đắc, thấu tỏ, các tưởng vĩnh viễn dứt trừ, là chứng đắc vô tánh.
HẾT - QUYỂN 1
LUẬN KINH KIM CƯƠNG BÁT NHĂ BA LA MẬT
PHÁ THỦ TRƯỚC BẤT HOẠI GIẢ DANH
Tác giả: Bồ tát Công Đức Thí
Hán dịch: Đời Đường, Sa môn Địa Bà Ha La
Việt dịch: Nguyên Huệ
-o0o-
QUYỂN 2
Thánh giả Tu-bồ-đề lại suy niệm: Chư Phật ĺa tất cả tưởng, chứng pháp vô tánh, vậy thế gian do tướng ǵ để tin, biết? V́ thế, kinh viết: Như Lai là chân ngữ, thật ngữ, như ngữ, không khác như ngữ.
Do đâu chỉ dùng bốn câu như vậy để hiển bày chư Phật chứng thật, ĺa tưởng? Do trong thế gian, người cầu danh lợi, đối với pháp của bậc Thượng nhân, chưa chứng nói là chứng. Phật khác với những kẻ ấy nên nói là Chân ngữ.
Lại có hạng tham lam keo kiệt, t́nh nhiều giả dối, từng đạt được thần thông, tự biết đă mất, có người tới hỏi, chỉ nói phần trước đạt được. Đức Phật luôn xa ĺa tâm ấy, nên gọi là Thật ngữ.
Lại có người tu đạt được định của thế gian, tâm tạm thời không sinh, cùng đồng với tịch diệt, nhưng hướng tới kẻ khác nói Ta chứng đắc Niết-bàn. Đức Phật hoàn toàn dứt trừ những thứ ngôn thuyết sai quấy ấy, nên gọi là Như ngữ.
Ở đây nói như là chọn lấy nghĩa như thị (như vậy), chỗ tùy theo chữ như, nên có thể so sánh, nhận biết, tất đồng hành. Như lúc nói về nghĩa, cùng đồng hành cùng trái nhau, cho đến nói rộng. Trong đó, đồng hành: Như ḅ mẹ đi tới th́ ḅ con cũng theo đến. Như cùng như thị nên biết cũng thế.
Đây là hiển bày Đức Như Lai đoạn trừ tất cả chướng, như chỗ đă chứng sáng rơ kia, như vậy mà nói, nêu, chẳng đồng với kẻ học được thiền thế gian, nói chứng Niết-bàn, lại liền thối mất.
V́ sao lại nói “Không khác như ngữ”? Là do các kẻ phàm phu, đối với các thứ mộng huyễn, như thành Càn-thát-bà, tiếng vang, h́nh tượng dợn nắng khi trời nóng bức, các ṿng lửa nối nhau v.v…, đối diện những thứ ấy, chấp trước, gọi là khác với như. Chư Phật th́ không thế. Do đấy nói là “Không khác như ngữ”. Đây lại là thế nào? Những người tất cả hàng phàm phu đă chấp giữ thành v.v…, phi thành là có, gọi là khác với như. Như Lai chứng đắc không phải là hư vọng, có tánh không dối, nên gọi là không khác như, thế nên mọi ngôn thuyết chưa từng là hư vọng. Làm sao nhận biết được? V́ Phật đă dứt trừ sạch hết thảy các chướng, có sự chứng đắc cùng giáo pháp có thể biện minh.
Thế nào là chứng đắc? Ví như nói sắc là vô thường v.v… th́ pháp của sắc hiện là vô thường v.v…
Thế nào là giáo pháp? Như có kinh nói: Đồng tử! Ta nhận biết tất cả. Thấy rơ tất cả. Lại nữa, chân v.v… là tên gọi của bốn đế, Như Lai chứng biết bốn lư thâm diệu ấy, do đó có thể thuyết giảng. Thuyết giảng mà không biết, là không có điều ấy.
+ Ở đây, chân ngữ: Là nói về các uẩn như sắc v.v… thuộc Khổ đế. Chân là khổ.
+ Thật ngữ: Là nói về nhân của khổ thật là ái thuộc Tập đế, không phải là tự tại v.v… có thể làm nhân.
+ Như ngữ: Là nói về Niết-bàn vô vi tất cả Diệt đế. Hữu vi là hư vọng, vô vi là trái lại. Như nói pháp vô vi tánh không hư vọng, gọi đó là như.
+ Không khác như ngữ: Là nói về Đạo đế. Ĺa tám chi đạo, nói chứng đắc Niết-bàn, là hư dối, không thật. Đạo ấy có thể chứng đắc thật, không vọng.
Hoặc có suy niệm: Nếu chư Phật ĺa tất cả tưởng, th́ làm sao ở nơi pháp hiện chứng có thể nói tám chi đạo là thật? Nhập nước, lửa v.v… là vọng. Nói thật, vọng nên có tưởng phân biệt. V́ thế, kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Như Lai chứng đắc pháp, thuyết giảng pháp không thật, không vọng. Nghĩa ấy là thế nào? Như Lai chứng đắc đệ nhất nghĩa, bản tánh của tất cả pháp là không sinh. Không sinh nên không từng là có, v́ sao gọi là thật. Đă không sinh th́ đâu có thật? Do đấy không phải là (phi) vọng. Hai cảnh thật – vọng đều không thể thủ đắc, th́ đối với ǵ mà sinh khởi phân biệt? Pháp được nêu giảng là tánh của văn tự. Văn tự là hữu vi nên phi thật. Dựa vào đấy mà chứng đắc thật, nên phi vọng.
* Lại nữa, nghi nêu: Nếu pháp được chứng đắc là không sinh, không tánh, phi thật phi vọng, tức là thân đệ nhất nghĩa của chư Phật. Từ đấy làm nhân, ba thân thành đủ. Bồ-tát do đâu xả bỏ pháp đă chứng đắc, trụ nơi sự v.v… mà hành bố thí? V́ để loại trừ nghi vấn ấy, kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Ví như có người đi vào chốn tối tăm, không thấy ǵ cả. Nếu Bồ-tát, tâm trụ nơi sự mà hành bố thí v.v…
Hai dụ tối sáng nầy chỉ rơ về công đức, lỗi lầm của có trụ, không trụ. Nghĩa ấy là thế nào?
Như người trong chỗ tăm tối, bỏ đường bằng phẳng, đi vào nơi không phải đường, rơi vào nẻo khó khăn hiểm trở, chịu nhiều khổ nạn, tại xứ vui thích gần đấy mà không đạt được. Nếu các Bồ-tát trụ nơi sự để hành bố thí, là bỏ con đường bằng phẳng của tánh vô đắc, để đi vào nẻo hiểm trở của hữu đắc, ở trong sinh tử nhận lấy các thứ khốn ách, cảnh giới Niết-bàn, vào lúc nào mới có thể đến được?
+ Như người có mắt: Là đạt được Nhẫn vô sinh.
+ Đêm tối đă hết: Là bỏ hẳn quả ái.
+ Ánh sáng mặt trời tỏa chiếu: Là quyết định nhận biết rơ về các pháp là vô tánh.
+ Thấy vô số sắc: Là tỏ ngộ tất cả pháp là vô sở đắc, là không diệt không sinh, không đoạn không thường, không một không khác, không đến không đi. Bồ-tát hành nơi xứ không trụ như thế, tất mau chóng thành tựu chánh giác, đắc Đại Niết-bàn.
Trong tất cả pháp tu hành ấy, có hai lợi tự, tha.
Tự lợi lại có giáo, nghĩa tu hành.
+ Giáo tu hành: Là thọ tŕ, đọc tụng.
+ Nghĩa tu hành: Là lắng nghe, tư duy.
Lợi tha: Nghĩa là v́ người diễn nói. Như kinh nêu: Nầy Tu-bồ-đề! Nếu các thiện nam, thiện nữ, đối với phápmôn nầy, thọ tŕ, đọc tụng, tu tập, diễn nói, Như Lai đều nhận biết người ấy, đều thấy rơ người ấy, sinh vô lượng nhóm phước đức như thế, nhận lấy vô lượng phước đức như thế.
+ Ở đây, thọ nhận (thọ): Là tạo tâm lănh nạp.
+ Nắm giữ (tŕ): Là ôn luyện, ghi nhớ không quên.
+ Đọc tụng: Là tụng rơ về văn.
+ Tu tập: Là lắng nghe cùng tư duy.
Vô lượng nhóm phước, sự việc ấy như thế nào? Kinh viết: Nếu các thiện nam, thiện nữ, buổi sáng đem thân mạng nhiều như Hằng hà sa để bố thí, cho đến: Đối với pháp môn nầy, tâm tin tưởng không hủy báng v.v… Bố thí nầy, phước càng hơn hẳn so với trước, do sự cùng thời, hai thứ đều lớn. Sự lớn: Như kinh nói: Đem thân mạng nhiều như Hằng hà sa để bố thí. Thời gian lớn: Như kinh nói: Trăm ngàn ức na-do-tha kiếp.
Tu hành đạt quả tự nhiên, nay nói thế nào gọi là quả tự nhiên? Nghĩa là người tu hành, từ lúc bắt đầu, cho đến chưa thành chánh giác, đời nầy đời khác đạt được các công đức. Gốc nơi đối tượng mong đạt tới là quả vị Phật, c̣n công đức là ǵ? Đó là ma cùng với dị đạo không thể gây trở ngại, loạn động. Là công đức lớn, nên quả phước bền chắc thù thắng, không ǵ sánh bằng. Là tư lương viên măn của pháp khí tối thượng. Có thể tự tạo được sự tin hiểu sâu lớn khó hơn nơi xứ của nhân phước, diệt sạch hết thảy các tội, mau chóng chứng đắc địa.
Ở đây, ma cùng với dị đạo không thể gây trở ngại, loạn động: Như kinh viết: Pháp môn nầy không thể nghĩ bàn. Nghĩa ấy là thế nào? Do uy lực của pháp là không thể nghĩ bàn, nên người đó phước tuệ có được vượt quá cảnh của các trí. V́ vậy các loại tà đạo đều không thể gây trở ngại, loạn động.
+ Công đức lớn nên thù thắng, không ǵ sánh bằng: Như kinh viết: Không thể nêu xét. Do có thể thọ tŕ pháp môn nầy, nên uy lực, công đức của pháp là không thể lường xét, các thứ khác không thể sánh bằng, thế nên người đó là hết sức thù thắng.
+ Quả phước bền chắc: Như kinh nói: Vô lượng quả báo, kẻ tà vạy không thể ngăn trở. Tức do công đức rộng lớn, nên ở trong hàng trời, người, thọ nhận các thắng phước, không ǵ có thể xâm đoạt.
+ Pháp khí tối thượng: Như kinh nói: Pháp môn nầy, Như Lai v́ những người phát khởi Đại thừa nên thuyết giảng. V́ những người phát khởi Tối thượng thừa nên thuyết giảng. Tức pháp là chân thật, là tối thượng, nên thực hiện việc trao nhận là pháp khí.
+ Tư lương viên măn: Như kinh viết: Nếu có người thọ tŕ, đọc tụng, tu tập, diễn nói v.v… Ở đây, thọ tŕ, đọc tụng, v́ người khác giảng nói, nên phước đức tăng trưởng. Lắng nghe, tư duy nên trí tuệ tăng trưởng. Nêu rơ về tăng trưởng như thế nào? Như kinh nói: Đều thành tựu vô lượng nhóm công đức không thể nghĩ bàn, không thể xưng nêu, không có biên vực.
+ Nói vô lượng: Là hiển bày công đức nầy không phải là cảnh giới của tất cả tâm có thể lường xét. Thế nên, mọi tư duy đều không thể nhận biết, không thể giữ lấy, gọi là không biên vực có thể đạt được.
+ Có thể tự đảm đang được sự việc khó hơn: Như kinh nói: Người như thế v.v…, tức có thể đảm nhận, hành tŕ đạo quả Bồ-đề Vô thượng của Như Lai. Nghĩa ấy là thế nào? Như Đức Phật đă thành tựu pháp vi diệu khó nghĩ bàn, cứu độ rộng khắp mọi chúng sinh khổ năo không sót loài nào. Người thọ tŕ kinh phải nên như thế.
+ Tin, hiểu rộng lớn, sâu xa: Kinh viết: Nếu là người vui thích pháp nhỏ, tức đối với kinh nầy không thể thọ tŕ, đọc tụng v.v…
Ở đây, tin hiểu rộng lớn: Là không có ư lạc nhỏ.
Tin hiểu sâu xa: Là không có các kiến như ngă v.v…
+ Xứ của nhân phước: Kinh viết: Tại khắp các xứ, nếu nêu giảng kinh nầy v.v…
Tích tập phước xả bỏ tội, nên gọi là Tháp miếu (Chi-đề). Công đức của người có thể diễn nói pháp, so với nơi chốn đó là như nhau, tuy nơi chốn ấy không tư duy, thọ tŕ, nêu giảng.
+ Diệt trừ sạch hết tất cả tội: Như kinh viết: Nếu các thiện nam, thiện nữ thọ tŕ, đọc tụng kinh nầy, lại bị người khinh thường v.v…
Thọ tŕ kinh nầy mới dẫn đến thành Phật, trái lại bị người khinh chê. Sự việc ấy là sao? Kinh viết: Người ấy nơi đời trước đă tạo nghiệp tội đáng lẽ bị đọa vào đường ác, do đời nay thọ tŕ, đọc tụng kinh nầy, nên chỉ bị kẻ khác khinh chê, v́ vậy nghiệp tội của đời trước liền được tiêu trừ. Phẩm Như Lai nói: Nếu lại có người thọ tŕ kinh nầy, cho đến giảng nói rộng, người đó nơi đời hiện tại, hoặc gặp mộng ác, hoặc mắc phải bệnh nặng, hoặc bị bức bách xua đuổi khiến phải đi xa, nhục mạ, đánh đập cho đến mất mạng, các thứ nghiệp ác hiện có đều được tiêu trừ. Lại có tụng nói:
Nếu ngườitạo nghiệp ác
Gây rồi sinh sợ hăi
Tự hối hoặc hướng người
Trừ hết mọi gốc rễ.
Tâm sợ hăi, sám hối tội lỗi hăy c̣n trừ diệt gốc rễ, huống chi là có người thọ tŕ chánh pháp. Ở đây, há không phải là trái hẳn so với các giáo pháp khác sao! Như nói:
Nghiệp tuy trải trăm kiếp
Nhưng trọn không hoại mất
Lúc các duyên hội hợp
Tất yếu sinh nơi quả.
Không phải là có mâu thuẫn. Đấy lại là thế nào? Và như mười nghiệp bất thiện, là nghiệp của nẻo ác, do thọ tŕ chánh pháp cùng sám hối tội trước, nên quả của nẻo ác tuy vĩnh viễn không sinh, nhưng nơi thân hiện tại phải nhận các báo khổ. Hiện thọ nhận các khổ há là nghiệp hoại mất chăng? Không sinh nơi đường ác, không phải là dứt hết gốc rễ của tội chăng? Nếu có nghiệp vô gián quyết định, th́ sau khi mạng chung nhất định sinh vào chốn ấy, nên kiếp trụ chỉ thọ nhận trong chốc lát rồi ra khỏi, như vua A-xà-thế. Do đấy không trái nhau.
+ Mau chóng chứng Địa: Kinh viết: Ta nhớ nghĩ về vô lượng A-tăng-kỳ kiếp nơi quá khứ, cho đến: Nếu lại có người, nơi đời vị lai, có thể thọ tŕ, đọc tụng kinh nầy, rộng v́ người khác giảng nói, th́ công đức của Ta có được do cúng dường chư Phật so với phước đức nầy, không bằng một phần trăm v.v…
Nghĩa nầy là thế nào? Phước đức có được do cúng dường vô biên chư Phật, không chứng đắc chân thật. Thọ tŕ pháp môn nầy th́ mau chóng có thể chứng đắc. Do vậy, uy lực của công đức thọ tŕ kinh, nếu như chia làm trăm phần, th́ nhóm phước đức không bằng một. Như thế, ngàn phần, trăm ngàn phần, số phần, đều không bằng, theo loại nên biết.
+ Số: Nghĩa là sáu mươi bậc, quá bậc ấy trở đi th́ số không thể đạt được.
+ Ca-la không đạt tới, so xét không đạt tới: Đây là dựa nơi nghĩa vi tế của Ca-la mà nói. Tức là phước của sự thọ tŕ kinh, tánh hết sức vi tế, công đức đă nhiều, không phải làchỗ đạt tới của công đức trước. Tận cùng nơi sự so xét, trọn không sánh bằng. Vi tế hăy c̣n như thế, huống chi là tất cả.
+ Ưu-ba-ni-sa: Là nhân. Nghĩa nầy là thế nào? Ở đây, phần ít trước, đối với quả tối thắng tức thành tánh nhân. C̣n toàn bộ nhóm phước đức ở trước cũng không thành nhân, không thể đạt được quả chân thật.
+ Thí dụ cũng không đạt được: Như có đồng nữ tên là Nguyệt Diện (Mặt như vầng trăng). Mặt của đồng nữ há có thể hoàn toàn giống với mặt trăng? Do có vẻ tươi sáng nên có phần ít tương đồng. Nhóm phước ở trước tức không như thế. Không có chút tương tợ để có thể thí dụ. Đây lại là thế nào? Nghĩa là phước của việc chỉ thọ tŕ văn tự, th́ phước trước so với đây là không có tánh tương tợ, không phải là người phước mỏng mà có thể nghi nhận văn tự ấy. Như kinh nói: Nếu Ta nêu bày đầy đủ, th́ hoặc có người nghe tâm tức mê hoặc mà sinh khinh thường. Nghĩa là nghe nói về uy lực của công đức ấy, lúc suy xét th́ không tin. Như kinh nói: Pháp môn nầy là không thể nghĩ bàn. Quả báo cũng không thể nghĩ bàn. Do uy lực thù thắng nên cả hai cùng khó xét lường.
Tôn giả Tu-bồ-đề do đâu lại nói: Phát khởi Bồ-tát thừa, nên làm thế nào để trụ? v.v… Muốn hiển bày đầy đủ tướng thanh tịnh của nhân, v́ sao không đủ?
Thế nào là hiển bày đầy đủ? Nghĩa là nhân của sự tu tập không những chỉ ĺa nơi tướng, tưởng của ba sự liền gọi là thanh tịnh, mà c̣n phải xa ĺa các tưởng ngă trụ, ngă tu, ngă hàng phục tâm như vậy mới được thanh tịnh. Như kinh viết: Nên sinh tâm như thế, cho đến: Thật không có pháp gọi là phát khởi Bồ-tát thừa. Đây lại là thế nào? Tức nơi đệ nhất nghĩa không có chúng sinh đắc Bát-Niết-bàn, cũng không có pháp gọi là Bồ-tát phát tâm, trụ quả, tu hành, hàng phục. Ở trong không có, mà khởi có tưởng, là hành điên đảo, không phải là nhân thanh tịnh.
* Lại nữa, nghi nêu: Nếu không có Bồ-tát phát tâm hướng tới Đại thừa, tức không có nhân để chứng đắc quả vị Phật, thành đủ bốn thứ nghiệp lợi ích. V́ sao Đức Thế Tôn, nơi trụ xứ của Phật Nhiên Đăng đă được thọ kư: Ông nơi đời vị lai sẽ đạt được quả vị Phật, hiệu là Thích-ca Mâu-ni, có thể thành tựu bốn thứ sự đem lại lợi ích cho chúng sinh.
V́ nhằm đoạn trừ nghi vấn ấy, kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Ư của Tôn giả thế nào? Như Lai, về thời xa xưa, nơi trụ xứ của Phật Nhiên Đăng, từng có pháp để đắc đạo quả Bồ-đề Vô thượng chăng? v.v…
Ở đây, ư nói Đức Phật vào thời xa xưa, lúc chứng đắc nghĩa chân thật, được thọ kư, không thấy chút pháp nào gọi là Bồ-đề Vô thượng. Thể của nhân do “vô sở đắc”, nên được thọ kư. Đây tức chứng biết tất cả pháp đều vô sở đắc. Như kinh nói: Nầy Tu-bồ-đề! Nói Như Lai, là do chân như. Chân như: Là nghĩa vô sở đắc. Tôn giả Tu-bồ-đề tâm niệm: Ta đối với chỗ giảng nói ấy không c̣n nghi, nhưng có người nói: Nơi trụ xứ của Phật Nhiên Đăng nếu không thấy có pháp, th́ sao có thể chứng đắc Bồ-đề, lên ṭa giác ngộ, há cũng như thế? Do đấy kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Nếu có người nói Như Lai chứng đắc đạo quả Bồ-đề Vô thượng, th́ người ấy nói không thật. Cho đến: Như Lai chứng đắc pháp, trong đó không thật không vọng. Nghĩa ấy là thế nào? Phàm là thật, vọng, là sinh nơi hữu đắc, có lúc nói thật hoại, có lúc nhận biết vọng. Trong vô sở đắc, th́ hai thứ ấy cùng dứt.
Lại có suy niệm: Nếu Như Lai chỉ chứng vô sở đắc, th́ Phật pháp tức chỉ một, không phải là vô biên. Thế nên kinh nêu: Như Lai nói tất cả pháp đều là Phật pháp. Phật pháp nghĩa là ǵ? Tức là vô sở đắc. Chưa từng có một pháp nào có tánh có thể đắc, do đấy, tất cả pháp không ǵ không là Phật pháp. Thế nào là tất cả đều vô sở đắc? Kinh viết: Tất cả pháp tức phi tất cả pháp. Thế nào là phi? Là tánh vô sinh. Nếu vô sinh tức là vô tánh. Thế nào gọi là tất cả pháp? Tức ở trong vô tánh, giả nêu bày, giảng nói.
+ Tất cả pháp không có tánh: Tức là tánh nơi Như Lai tạng của chúng sinh. V́ vậy, Đức Thế Tôn, thuận theo thứ lớp để mở bày, làm rơ. Kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Ví như có người thân tướng diệu đại v.v…
Thân diệu đại: Nghĩa là thân tánh không.
V́ sao là diệu đại? Tùy theo nơi chốn hiện có, nhưng không khác, nên hết thảy chúng sinh đều cùng có. Như nói không tánh của một chúng sinh nầy, tánh không của tất cả chúng sinh kia, Như Lai có, chúng sinh cũng có. Do đâu chỉ nói Như Lai tạng nơi tất cả chúng sinh có. Không nói chúng sinh tạng nơi Đức Như Lai có. Do các chúng sinh chưa chứng đắc lư không, Như Lai th́ đă chứng đắc. Như có kinh nói: Bên trong thân chúng sinh có Như Lai tạng gồm đủ tướng trang nghiêm, há chẳng đồng với vọng chấp thần ngă? Tuy nói như thế nhưng thấu tỏ về tánh không gọi là Pháp thân. Pháp thân là nhân nên sinh ra sắc tướng, chẳng phải đồng với chỗ nói về ngă của ngoại đạo. Như Kinh Lăng Già, Bồ-tát Đại Tuệ bạch Phật: Thế Tôn! Trong Tu-đa-la nói: Như Lai tạng bản tánh thanh tịnh, có đủ ba mươi hai tướng, ở trong thân của tất cả chúng sinh thường trụ, bất biến. V́ tham sân si phân biệt hư vọng tạo cấu uế nơi uẩn giới xứ, dựa vào đấy nên bị trói buộc, cũng như ngọc báu vô giá được bọc trong tấm áo dơ bẩn. Thế Tôn! Ở đây nói như thế nào, không đồng với tà luận của ngoại đạo? Ngoại đạo nói ngă là thường, là kẻ tạo tác, thể không phải là Cầu-na (Nương dựa, dựa nơi đế), hiện hữu khắp nơi, vô tận. Đức Phật bảo: Nầy Đại Tuệ! Ta giảng nói về Như Lai tạng, nghĩa không giống với ngoại đạo nói về ngă. Như Lai tạng tức là tánh không nơi thật tế, Niết-bàn, với các nghĩa không sinh, không diệt, vô tướng, vô nguyện. Như Lai muốn ngăn dứt hẳn sự sợ hăi về vô ngă của kẻ ngu tối, nên nói về môn Như Lai tạng của cảnh giới không phân biệt, không hư vọng.
Nầy Đại Tuệ! Các Bồ-tát Ma-ha-tát hiện tại, vị lai, không nên ở chỗ chấp trước ấy sinh khởi ngă kiến, cho đến nói rộng.
Tôn giả Tu-bồ-đề v́ muốn làm rơ về diệu thân, đại thân là nghĩa không tánh, nên kinh viết: Như Lai nói người có thân diệu, đại tức là phi thân. Phi thân nghĩa là do sắc thân dựa nơi nghĩa thật mà nói, tánh không sinh, nên nói tánh không sinh là thân diệu đại, không phải là sắc thân. Ở trên đă nói về tướng của nhân thanh tịnh, nghĩa chưa viên măn. V́ để được đầy đủ, kinh nêu: Nầy Tu-bồ-đề! Bồ-tát cũng như thế. Nếu nói: Ta sẽ độ thoát cho vô lượng chúng sinh, tức chẳng phải là Bồ-tát v.v… Do chính là nhằm trừ bỏ tất cả phân biệt về chủ thể hóa độ, đối tượng được hóa độ, th́ Bồ-tát tu nhân mới được thanh tịnh.
Lại để thành tựu tâm không phân biệt, kinh viết: Từng có pháp gọi là Bồ-tát chăng? Tu-bồ-đề thưa: Không có, bạch Đức Thế Tôn! cho đến: Phật nói tất cả pháp là không ngă, không chúng sinh v.v…
Trong đệ nhất nghĩa, không có Bồ-tát, không có phàm phu.
+ Ta sẽ làm trang nghiêm quốc độ của Phật, không gọi là Bồ-tát: Là do nhiễm chấp nơi nhân, nên đối với các nhóm như sắc v.v…, đă chấp giữ, cho là tạo thành cơi Phật.
+ Tức phi trang nghiêm: Là thật nghĩa không sinh.
+ Đó gọi là trang nghiêm: Là ngôn thuyết theo tục đế.
+ Thông tỏ pháp vô ngă, nên gọi là Bồ-tát: Là nhân thanh tịnh, ĺa tất cả tưởng.
* Lại nữa, nghi nêu: Nếu nhân thanh tịnh ĺa các tưởng, là có cảnh có thể đạt được, hay là không có? Thế nên ở đây nói cảnh giới của Phật. Kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Ư của Tôn giả thế nào? Như Lai có Nhục nhăn chăng? Tu-bồ-đề thưa: Đúng vậy, bạch Đức Thế Tôn! Như Lai có Nhục nhăn. Cho đến: Như Lai có Phật nhăn chăng? Tu-bồ-đề thưa: Đúng vậy, bạch Đức Thế Tôn! Như Lai có Phật nhăn v.v…
Do đâu Đức Thế Tôn nói đủ về năm thứ mắt? Là nêu bày về cảnh giới, không ǵ là không nhận biết rơ. Ở đây có số cảnh của chúng sinh và phi số cảnh của chúng sinh. Như kinh nói: Chúng sinh hiện có với từng ấy thứ tâm trụ v.v…: Là hiển thị về sự nhận biết rơ số cảnh của chúng sinh. Nơi Hằng hà sa số thế giới v.v…: Là làm rơ sự nhận biết về phi số cảnh của chúng sinh.
+ Từng ấy thứ tâm: Là mong muốn, vui thích không đồng.
+ Trụ: Là nối tiếp mà chuyển.
Hoặc khởi suy niệm: Tâm nếu có thể trụ, th́ đây nên có thể. Do đấy kinh viết: Như Lai nói các tâm trụ đều là phi tâm trụ.
+ Phi tâm trụ: Là nơi đệ nhất nghĩa, không có nối tiếp. Như kinh nói: V́ sao? Nầy Tu-bồ-đề! Tâm quá khứ không thể đạt được. Tâm hiện tại không thể đạt được. Tâm vị lai không thể đạt được. Đây lại là thế nào? Tức tâm quá khứ đă diệt. Tâm vị lai chưa sinh. Tâm hiện tại không dừng trụ, không hiện bày. Kinh Bảo Tích nói: Nầy Ca-diếp! Tất cả chư Phật không thấy tâm quá khứ, không thấy tâm vị lai, không thấy tâm hiện tại, cho đến nói rộng.
Kinh viết: Nếu nhóm phước đức có thật, Như Lai tức không nói là nhóm phước đức. Ư nầy là thế nào?
+ Nhóm (tụ): Là nghĩa tích tụ. Giả danh, không thật, thật tức phi nhóm. Đối với ǵ nói là nhóm? V́ sao biết là giả danh không thật? Nơi đệ nhất nghĩa, không có tích tụ, c̣n trong tục đế th́ có ngôn thuyết. Như vậy, năm thứ mắt đều là vô sở đắc, là cảnh giới của Phật. Theo đấy nên biết: Nhân tịnh ĺa tưởng, không có cảnh có thể thủ đắc. Do đó, trong Đại Bát-nhă Ba-la-mật, nói như vầy: Nầy Tu-bồ-đề! Năm thứ mắt của Như Lai, nơi đệ nhất nghĩa đều là vô sở đắc. Nếu nói là hữu đắc, là kẻ ngu đă hủy báng Như Lai.
* Lại nữa, nghi nêu: Nếu nơi đệ nhất nghĩa, cảnh giới của Phật là vô sở đắc, th́ sắc tướngNhư Lai phải chăng cũng không có? V́ loại trừ nghi vấn ấy, kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Ư của Tôn giả thế nào? Như Lai có thể dùng sắc thân đầy đủ để thấy chăng? Tu-bồ-đề thưa: Không thể, bạch Đức Thế Tôn! v.v…
Đây là hiển bày về việc thấy Pháp thân Phật. Làm sao thấy? Như kinh nêu: Như Lai nói sắc thân đầy đủ tức phi sắc thân đầy đủ. Đây là dựa nơi thật nghĩa, tức ở nơi sắc tướng mà thấy Pháp thân.
+ Phi đầy đủ: Là Pháp thân. Như nói: Tánh vô sinh là Như Lai thường trụ, cho đến nói rộng.
* Lại nữa, nghi nêu: Nếu nơi đệ nhất nghĩa, cảnh giới của Phật cùng thân sắc tướng, đều không có thể tánh, th́ há có đầy đủ các đức, thân tướng ngôn thuyết cũng lại không có, để trừ bỏ nghi vấn ấy, kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Ư của Tôn giả thế nào? Như Lai có khởi niệm: Ta có thuyết giảng pháp chăng? v.v… Nhằm khiến nhất định trừ bỏ chấp có thuyết giảng, nên kinh nêu: Nếu người nói Như Lai có thuyết pháp, tức là hủy báng Phật, cho đến: Không có pháp có thể thuyết giảng, đó gọi là thuyết giảng. Nghĩa nầy là thế nào? Là nói về vô thể. Tức không thấy có trong ngoài, pháp lậu vô lậu, có tí chân thật để có thể nêu giảng.
Tôn giả Tu-bồ-đề lại muốn hiển bày, đối với pháp được thuyết giảng ấy, người tin nhận là khó. Thế nên nói: Từng có chúng sinh nơi đời vị lai, nghe giảng nói pháp nầy, sinh tâm tin tưởng chăng?, cho đến: Đấy là phi chúng sinh, phi chẳng chúng sinh v.v…
Thế nào là phi chúng sinh? Tức nơi đệ nhất nghĩa th́ “là uẩn khác uẩn”. Suy cầu về thể không thể đạt được. Như kinh nói: Phi chúng sinh. V́ sao phi chúng sinh? Là do tục đế dựa nơi nghiệp quả tương ưng của năm uẩn mà thiết lập, giả đặt. Như kinh nói: Đó gọi là chúng sinh.
* Lại nữa, nghi nêu: Nếu nơi đệ nhất nghĩa, cảnh giới của Phật, sắc thân, thân ngôn thuyết, đều không thể thủ đắc, th́ thể tánh của Pháp thânhá cũng như thế? Nhằm trừ bỏ nghi ấy, kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Ư của Tôn giả thế nào? Từng có pháp để Như Lai chứng đắc đạo quả Bồ-đề Vô thượng chăng? Tu-bồ-đề thưa: Không có, bạch Đức Thế Tôn! v.v… Nghĩa ở đây là thế nào?
Phật chứng đắc chân thật, không thấy có chút pháp nào là đối tượng được chứng đắc. Do vô sở đắc thế nên gọi là đạo quả Bồ-đề Vô thượng. Do đâu là vô sở đắc? Kinh viết: Pháp ấy b́nh đẳng không có cao thấp. V́ sao b́nh đẳng? Kinh nói: Do không ngă, không chúng sinh, không mạng, không thủ giả. Như b́nh đẳng sinh trong vô ngă, nên vô ngă của pháp vô sở đắc cũng như vậy. Lư vô đắc ấy, do nhân ǵ để chứng đạt? Kinh viết: Tất cả pháp thiện.
V́ sao pháp thiện, là pháp có thể tánh có thể đắc, mà có thể chứng đạt lư vô sở đắc? Pháp không tương tợ đâu có thể thành nhân? Kinh viết: Pháp thiện, Như Lai nói là phi pháp. Thế nào là phi pháp? Là tánh vô sinh của đệ nhất nghĩa. Nên biết, nhân ấy tức là vô sở đắc.
+ Pháp thiện: Là ngôn thuyết của tục đế, không phải là nghĩa chân thật.
Do đâu lại dùng số lượng vi trần như núi Tu-di, để so sánh với phước đức có được do bố thí châu báu? Là nhằm khiến người tu hành tâm tinh tấn, dũng mănh.
* Lại nữa, nghi nêu: Nếu Như Lai nói phi chúng sinh, th́ v́ sao không gọi là mâu thuẫn với những ngôn giáo khác? Như có kinh nói: Vô lượng chúng sinh, do được Ta làm thiện tri thức, nên các khổ như sinh v.v…, đều được giải thoát. Để trừ bỏ nghi vấn ấy, kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Ư của Tôn giả thế nào? Như Lai khởi niệm nầy: Ta hóa độ chúng sinh chăng? cho đến: Thật không cóchúng sinh để Như Lai hóa độ v.v…
+ Không có chúng sinh: Là nói về đệ nhất nghĩa. Lại nữa, do tâm đại bi thâu giữ đồng với chính ḿnh.
+ Nếu thật có chúng sinh khác với Như Lai, là đối tượng được hóa độ, th́ Như Lai tức có bốn thứ chấp giữ như ngă v.v… V́ sao? V́ nếu thấy có ḿnh là chủ thể hóa độ chúng sinh, là ngă thủ. Do đâu không muốn có các thủ như ngă v.v…? Kinh viết: Ngă thủ, Như Lai nói là phi thủ.
+ Phi, là nghĩa ǵ? Đó là bất thiện. V́ sao bất thiện? V́ trói buộc chúng sinh ở nơi sinh tử.
+ Lại nữa, phi: Là nghĩa không có thể tánh. Đây lại là thế nào? Do không có đối tượng được giữ lấy là ngă, nên cũng không có chủ thể giữ lấy. Nếu các thủ như ngă v.v…, không có thể tánh có thể đạt được, th́ đâu cần dùng việc loại trừ ngă, để nói là phi thủ? Là do các phàm phu vọng chấp giữ điên đảo, nên nói phi thủ là để khiến họ hiểu rơ. Như kinh nói: Chỉ do kẻ phàm phu không trí, sinh chấp giữ sai lạc v.v…
Chưa được là Thánh giả, là đều ở nơi ngă tự cho là có sai biệt mà sinh khởi, gọi là phàm phu sinh. Đấy tức phi sinh, bất thiện sinh. Như người bất thiện, gọi là phi nhân. Lại, pháp từ duyên khởi, không có ngă tạo tác, nên gọi là phi sinh. Thế nên nói phàm phu sinh khởi, là theo thế tục mà nói.
Do các chúng sinh, đối với sắc thân Phật sinh nhiều chấp giữ, do đó lại nói sắc thân vô tánh. Kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Ư của Tôn giả thế nào? Có thể dùng tướng thành tựu để thấy Như Lai chăng? cho đến: Chuyển luân Thánh vương nên là Như Lai v.v… Đức Phật muốn khiến, đối với thân như sắc, thấy được nghĩa Pháp thân, lúc thọ tŕ dễ, nên nói tụng:
Nếu dùng sắc thấy Ta
Dùng âm thanh cầu Ta
Người ấy đi đường tà
Không thể thấy Như Lai.
Như Lai pháp làm thân
Chỉ nên quán pháp tánh
Pháp tánh không chỗ thấy
Trí cũng không thể biết.
Dùng sắc thấy Ta v.v…, nghĩa ấy là thế nào? Nghĩa làcó người thấy tướng tốt sáng tỏ, nói là đă thấy Phật. Lại có người nghe nhận văn tự của kinh v.v…, nói là ḿnh đă gắn bó nên “đạt được” Như Lai. Kẻ ấy nói: Ở nơi thân tướng hảo, cùng thân ngôn thuyết duyên dựa tu tập, sẽ dứt trừ phiền năo. V́ nhằm loại bỏ kiến chấp đó, kinh viết: Người ấy đi đường tà, không thể thấy Như Lai. Nghĩa đó là thế nào? Sắc cùng văn tự, tánh không chân thật, trong ấy, chấp giữ là đường tà. Đi nơi đường đó th́ sao có thể thấy Phật. Thế nào là thấy? Kinh viết: Như Lai pháp làm thân, chỉ nên quán tánh pháp.
+ Pháp tánh: Đó là tánh không, không tự tánh, tánh không sinh. Đây tức là thân đệ nhất nghĩa của chư Phật. Nếu thấy thân ấy tức là thấy Phật. Như có kinh nói: Không sinh, không diệt là Như Lai. Kinh Thập Vạn Tụng lại nói như vầy: Từ Thị do thấy tánh không, gọi là thấy Như Lai. Trong Kinh Tát Già lại nói: Thấy không chấp giữ vướng mắc là thấy Phật.
Nếu không chấp giữ, vướng mắc, gọi là thấy Phật: Th́ duyên nơi pháp tánh, tức không phải là chấp giữ vướng mắc, do trí tịnh nên tâm nhận biết rơ về pháp tánh, pháp tánh phải chăng là đối tượng được nhận biết rơ? Do đấy, kinh viết:
Pháp tánh không phải là đối tượng được nhận thấy
Trí kia cũng không thể nhận biết.
(Pháp tánh phi sở kiến
Bỉ diệc bất năng tri).
Xứ của pháp tánh không có mộtvật nào có thể gọi là đối tượng được nhận biết. Do vậy, trí kia cũng không là chủ thể nhận biết. Như có kinh nói: Nầy Đại vương! Tánh của tất cả pháp cũng như hư không, cùng với các vật làm chỗ nương dựa. Nhưng thể tánh của hư không ấy không phải là có vật, cũng không phải là không vật, có thể ở trong ấy vắng bặt không c̣n nhận biết gọi là nhận biết rơ. Gọi là sự nhận biết, là theo ngôn thuyết của tục đế.
* Lại nữa, nghi nêu: Nếu trí cũng không thể Niết-bàn về pháp tánh, th́ v́ sao chư Phật gồm đủ tướng trượng phu mà chứng đắc Bồ-đề? Tức do thấy tướng trượng phu đầy đủ, nên chứng đắc Bồ-đề. Nhằm dứt trừ nghi vấn nầy, kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Ư của Tôn giả thế nào? Như Lai có thể dùng các tướng thành tựu để chứng đắc đạo quả Bồ-đề Vô thượng chăng? v.v…
Ở đâylà hiển bày về tướng pháp giới. Nghĩa ấy là thế nào? Nếu tướng thành tựu là chân thật có, th́ tướng nầy lúc diệt tức gọi là đoạn. Không có Bồ-tát thấy pháp là đoạn. V́ sao? V́ do sinh nên tức có đoạn. hết thảy pháp, tánh là không sinh, do đấy xa ĺa hai biên thường, đoạn. Xa ĺa hai biên là tướng pháp giới. Thế nên ở đây nói phước do có thể tin hiểu về vô sinh nhiều hơn so với phước do bố thí châu báu. Như bảy báu trong các cơi dùng để bố thí, nếu Bồ-tát chứng đắc vô ngă nơi pháp Nhẫn vô sinhv.v…, chỉ ở nơi vô sinh vui nhận tu tập, phước nhiều hơn trường hợp kia. Như có tụng nói:
Nếu người giữ chánh pháp
Cùng phát tâm Bồ-đề
Chẳng như hiểu nơi không
Một của mười sáu phần.
Hoặc có suy niệm: Nếu tất cả pháp là không sinh, th́ v́ sao có phước đức sinh khởi? Thế nên kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Bồ-tát không nên chấp giữ phước đức v.v…
+ Không nên chấp giữ phước đức: Tức không phải trong đệ nhất nghĩa có phước để có thể giữ lấy.
Tu-bồ-đề bạch Phật: Bồ-tát không giữ lấy phước đức: Là Bồ-tát đối với phướccần phải tṛn đủ.
Đức Phật nói: Nầy Tu-bồ-đề! Bồ-tát nên giữ lấy: Là theo tục đế. Không nên tham chấp: Là theo đệ nhất nghĩa đế.
* Lại nữa, nghi nêu: Nếu đệ nhất nghĩa không có phước để có thể giữ lấy, th́ do đâu nơi các kinh khác nói: Tư lương phước, trí của Như Lai viên măn, an tọa nơi ṭa Bồ-đề, hướng đến Niết-bàn.
V́ nhằm loại trừ nghi vấn nầy, nên kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Nếu có người nói: Như Lai hoặc đi hoặc đến, hoặc đứng, hoặc ngồi, hoặc nằm, th́ người ấy không hiểu được ư nghĩa của những điều Ta đă nêu giảng v.v…
Niết-bàn không có xứ sở chân thật để đến nơi ấy, gọi đó là đi. Sinh tử cũng không có xứ sở chân thật, để từ đấy ra khỏi, gọi đó là lại. Không đi không lại là nghĩa Như Lai. Đây tức là hiển bày về Niết-bàn vô trụ. Tuy sinh tử, Niết-bàn không có một, khác, nhưng ở nơi lao ngục của ba cơi, dẫn dụ chúng sinh, tận cùng nơi đời vị lai, đều được lợi ích.
* Lại nữa, nghi nêu: Nếu sinh tử, Niết-bàn không thể thủ đắc, nên không có đi, lại, th́ Như Lai phải chăng như núi Tu-di v.v…, là một hợp nhất tích tụ được an trụ?
V́ nhằm loại trừ kiến chấp cho trong ấy là một, là thường, là một hợp thể có phần, không phần, nên kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Nếu các thiện nam, thiện nữ, đem Tam thiên đại thiên thế giới nghiền nát thành vi trần, th́ số lượng vi trần ấy nên cho là nhiều chăng? v.v…
+ Ở đây, vi trần rất nhiều: Là loại trừ kiến chấp về hợp nhất không phần.
+ Không phải là các vi trần: Là loại trừ kiến chấp về hợp nhất có phần.
+ Đó gọi là các vi trần: Tức không phải là vật có phần, để gọi đó là chúng, là nhiều.
Lại để loại trừ kiến chấp về sự tích tụ, kinh viết: Như Lai nói Tam thiên đại thiên thế giới tức phi thế giới v.v… Do đâu lại nói là phi thế giới? Kinh viết: Nếu thế giới là thật có. Tức là kiến chấp về hợp nhất.
Do đâu không muốn có kiến chấp về một hợp nhất? Kinh viết: Tức là phi kiến. Thế nào là phi kiến? Tức ở trong không phải là có, mà vọng kiến. Như kinh nói: Một hợp nhất, tức là không thể nêu bày, song do hàng phàm phu ngă kiến nên chấp giữ sự ấy. Nghĩa nầy là thế nào? Một hợp nhất: Là tướngcủa tục đế, không phải là có chân thật. V́ sao? V́ nơi đệ nhất nghĩa, bản tánh của tất cả các pháp là không sinh. Không sinh nên không thể thủ đắc. Không thể thủ đắc nên ĺa mọi ngôn thuyết. Nhưng hàng phàm phu chấp ngă, trong ấy đă chấp giữ sai lạc. Nếu không muốn ngă kiến cùng với giáo pháp trái nhau, như có tụng nói:
Ngă dùng tự nương dựa
Há dùng tha để nương?
Kẻ trí điều phục ngă
Sinh thiên, thọ an lạc.
V́ loại bỏ nghi ấy, kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Nếu có người nói: Như Lai đă nói về các kiến như ngă, chúng sinh, mạng, thủ giả, nói như vậy là chánh ngữ chăng? v.v…
Đức Phật do đâu đă nói về ngă kiến? Là để dẫn dụ, thâu giữ chúng sinh khiến tin, vui, nên ở đây, đối với năm uẩn, theo tục đế gọi là nói, không phải cho là chân thật. Do đó, đối tượng thấy ngă của chư Phật, tánh là xa ĺa. Như kinh nói: Tức phi ngă kiến v.v… Đức Thế Tôn do đă ĺa các kiến chấp về hợp nhất như ngă v.v… đối với sinh tử, Niết-bàn nên chứng đắc Bồ-đề. Lại thương xót muôn loài, muốn khiến họ cùng chứng đắc, do vậy, kinh viết: Nầy Tu-bồ-đề! Bồ-tát phát tâm hướng tới Bồ-tát thừa, đối với tất cả pháp nên nhận biết như thế, thấy rơ như thế, tin hiểu như thế.
+ Không sinh thấy biết của tưởng pháp: Là nói về lúc chứng đắc.
+ Tin hiểu: Là nói về lúc tu học.
Người tin, hiểu, th́ tưởng pháp hăy c̣n không sinh, huống hồ là tưởng phi pháp.
+ Ở đây nói tưởng pháp, tưởng phi pháp: Là tưởng pháp, phân biệt như pháp, phân biệt không như pháp. Như pháp do đâu không sinh? Kinh viết: Tưởng pháp, Như Lai nói là phi tưởng pháp. Đây lại là thế nào? Hết thảy pháp, tánh vô sinh. Nếu là vô sinh tức không có, thế th́ ở đâu để thấy biết? Là do tục đế. Như kinh viết: Đó gọi là tưởng pháp.
Do đâu lại nói về phước của việc thọ tŕ kinh? Là nhằm khiến chúng sinh tin tưởng trọn vẹn. Kinh viết: Như không diễn nói, đó gọi là diễn nói. Đây là nói về điều ǵ? Tức nơi đệ nhất nghĩa không có thế gian, xuất thế gian, không có một chút hoặc pháp hoặc vật để có thể nêu bày.
+ Có thể nơi nghĩa như thật, thuyết giảng như thế, mới gọi là thuyết giảng. Đây là Niết-bàn vô trụ, quán xét hữu vi, sau đấy mới chứng đắc. Quán xét như thế nào? Kinh viết: Bấy giờ, Đức Thế Tôn nói tụng:
Tất cả pháp hữu vi
Như sao, màng, đèn, huyễn
Sương, bọt, mộng, chớp, mây
Nên tạo quán như thế.
Nay trong tụng nầy, quán xét thể tướng của 9 thứ hữu vi. Những ǵ gọi là 9 thứ? Đó là quán xét về:
1. Tự tại.
2. Cảnh vật.
3. Chuyển động.
4. Thể tánh.
5. Thiếu thạnh.
6. Thọ mạng.
7. Sự tạo tác.
8. Tâm ư.
9. Có – không.
+ Quán xét về tự tại như tinh tú (Tinh): Ví như tinh tú hiện rơ h́nh tượng nơi hư không, theo phương vận hành, ánh sáng tỏa chiếu rực rỡ, giả khiến trụ lâu, trọn tùy kiếp hết. Như vậy, nơi hàng trời, người, thọ nhận các phước báo, của cải nhiều, ngôi vị lớn, được bao nhiêu người chiêm ngưỡng. Tuy tự tại lâu, hợp cũng quy về không.
+ Quán xét cảnh vật như màng nơi mắt nhặm (Ế): Ví như mắt bị nhặm có màng che, ở trong hư không thanh tịnh thấy có những ṿng tṛn li ti như hoa bay nơi hai mặt trăng. Vô minh che phủ thức cũng lại như thế. Nơi lư chân thật không có xứ của vật mà thấy vô số các pháp trong ngoài, thế gian, xuất thế gian.
+ Quán xét về chuyển động như ngọn đèn (Đăng): Ví như ngọn đèn cháy sáng, tức nơi xứ sinh, diệt, không đến xứ khác, nhưng nhân nơi ngọn lửa ấy mà ngọn lửa nơi các xứ khác sinh, niệm niệm nối tiếp như có dời động. Chúng sinh cũng vậy. Các uẩn của nẻo trước, tức ở nơi nẻo trước diệt, không đi đến nẻo khác. Nhưng nhân nơi uẩn trước mà uẩn của nẻo sau sinh, do sự nối tiếp nên giống như dời động, nói là các phàm phu đi đến nẻo khác.
+ Quán xét về thể tánh như huyễn (Huyễn): Như nhân nơi sức huyễn, biến làm người nữ, dung mạo ưa nh́n, thể tánh không có, kẻ không biết rơ, chấp giữ cho là chân thật. Tất cả pháp cũng lại như thế. Từ duyên vọng sinh, khởi đều là thể không thật. Ngườichưa rơ thật, sinh kiến chấp cho là có thể.
+ Quán xét về thiếu thạnh như sương (Lộ): Ví như sương buổi sớm, thấy mặt trời tức tan. Dung mạo, h́nh sắc của tuổi trẻ cường tráng cũng lại như thế. Một gặp vô thường, đă vội theo hướng suy tàn.
+ Quán xét thọ mạng như bọt nước (Bào): Ví như bọt nước, hoặc có khi mới sinh, chưa thành thể tướng. Hoặc vừa sinh xong, trụ trong chốc lát, liền quy về tan hoại. Thọ mạng cũng lại như vậy. Khởi đầu, thác sinh nơi bào thai, sinh ra, từ là đứa bé, rồi thiếu niên, trung niên, cho đến lăo suy, quy về hoại diệt.
+ Quán xét về sự tạo tác như mộng (Mộng): Ví như trong mộng theo chỗ thấy nghe trước, nhớ nghĩ phân biệt, huân tập khiến trụ. Tuy không người tạo tác nhưng vô số cảnh giới hiện tiền phân minh. Như vậy, chúng sinh từ vô thỉ đến nay, có các phiền năo nơi nghiệp thiện, bất thiện huân tập mà trụ. Tuy không có ngă là chủ thể tạo tác, nhưng hiện bày vô biên sự việc sinh tử.
+ Quán xét về tâm ư như ánh chớp (Điện): Ví như ánh chớp lúc sáng lên tức diệt. Tâm cũng như thế, sát-na tất lùi, dứt.
+ Quán xét về có, không như áng mây (Vân): Như mây nơi không trung, trước không sau có, khoảnh khắc lại tan. Các pháp hữu vi cũng lại như thế. Thể tánh vốn không, từ vọng duyên có. Có duyên đă tan, trở lại là không.
Lại nữa, trước dựa nơi tục đế, dùng chín dụ như sao v.v…, an lập pháp hữu vi. Sau dựa nơi đệ nhất nghĩa của Trung Luận: Tất cả pháp: không diệt, không sinh, không đoạn, không thường, không nhất, không dị, không đến, không đi. Cùng trong Bát-nhă Ba-la-mật: Tất cả pháp, tánh không tích tập, dừng trụ. Giải thích tụng nầy, về nghĩa như thế nào?
Ví như ánh sáng của ngôi sao, tự thể luôn diệt. Hữu vi cũng thế. Tánh thường dời, tàn.
Như kẻ mắt bị nhặm, tuy không có người tạo tác, nhưng duyên bệnh nên sinh. Hữu vi cũng vậy, chỉ theo duyên khởi.
Ví như đèn cháy sáng, niệm niệm luôn dứt, hữu vi như thế, sát-na chẳng dừng.
Như huyễn tạo ra, kẻ không biết rơ, chấp giữ cho là thật, thường. Kẻ ngu mê thật, chấp giữ pháp hữu vi cũng lại như vậy.
Ví như đám sương móc đọng nơi các vật, tuy thấm ướt khắp, nhưng thể chỉ là một. Đó là nội uẩn hữu vi thấm nhuần, nối tiếp sinh khởi, có bản tánh riêng cũng đồng cùng với tham ái.
Như nhân nơi những giọt nước mưa tích tụ thành đám bọt nước, đều riêng nhau mà thành, đều riêng nhau mà diệt. Các hành của chúng sinh cũng lại như vậy. Tám vạn bốn ngàn thứ riêng sinh riêng diệt.
Như cảnh trong mộng, đến không từ đâu, nhưng tâm mộng kia vọng thấy xứ đến. Hữu vi cũng thế, tới không thể thủ đắc, vô minh là mộng, thức vọng thấy là đến, đi.
Ví như ánh chớp lóe lên, tánh không dời động, xứ trước diệt trước, xứ sau sinh sau, do tướng tương tợ, gọi đó là đi.
Các pháp hữu vi đến, đi cũng lại như thế.
Ví như mây nơi hư không, chẳng phải là luôn tích tập, dừng trụ. Tướng của hữu vi giống với đấy, nên biết.
Như vậy gọi là dựa nơi tục đế an lập pháp hữu vi.
Như trong Trung Luận thành lập nghĩa chẳng sinh v.v… chân thật, đối với pháp hữu vi nên nhận biết như thế. Đây lại là thế nào? Trong Luận kia, do tự, tha cùng không nhân, quán xét các pháp vốn nghĩa không sinh. Như vậy, tợ như màng che, pháp hữu vi sinh, nên biết là không sinh. Do không sinh nên ánh sáng của sao có diệt là trái với đạo lư. Hữu vi cũng thế, nên biết là không diệt.
Lại nữa, không sinh, nên ngọn đèn ấy, tự thể hăy c̣n không thể thủ đắc, sao có sát-na để nói là đoạn? Hữu vi chẳng đoạn, giống với đấy nên biết.
Lại nữa, không sinh nên tợ huyễn tạo ra. Pháp của hữu vi không có nghĩa thường, nên biết là chẳng thường.
Lại nữa, không sinh nên giống như sương buổi sớm. Các pháp hữu vi nghĩa một chẳng thành. Ái có thể làm nhuần thấm sự sinh không hợp với lư, nên biết là chẳng một.
Lại nữa, chẳng sinh nên tợ như bọt nước. Pháp hữu vi sai biệt nơi tánh khác chẳng thành, nên biết là chẳng khác.
Lại nữa, không sinh nên tợ cảnh trong mộng. Phápcủa hữu vi vốn không nghĩa đến, nên biết là chẳng đến.
Lại nữa, không sinh nên tợ như ánh chớp. Pháp của sinh diệt, do tương tợ nên nói là đi. Lư không tương ưng, nên biết là chẳng đi.
Lại nữa, không sinh nên pháp ấy như mây, thể hăy c̣n không có, há có tích tụ, dừng trụ? Như vậy, nên nhận biết. Tụng viết:
Tôi nay: Công Đức Thí
V́ phá các mê chấp
Mở bày môn Trung quán
Lược nêu nghĩa kinh nầy.
Nguyện các loài chúng sinh
Thấy nghe hoặc thọ tŕ
Chiếu chân không hoại trụ
Tâm thấu tỏ, vô ngại.
HẾT - QUYỂN 2
|
