QUAN �M HUYỀN NGHĨA 2Q

�

佛山* Buddha Mountain * Ph�̣t Sơn

Calgary Alberta Canada

[中文|�ENGLISH]

�

Quyển Thượng� ��Quyển Hạ

S�́ 1726

QUAN �M HUYỀN NGHĨA

Đại Ch�nh T�n Tu Đại Tạng Kinh quyển thứ 34 (Bản nầy được khắc v�o đời nh� Minh Vạn Lịch (Trung Quốc) v� đang lưu trữ tại B�o �n Tạng thuộc ch�a Jojoji (Tăng Thượngtự) Tokyo, Nhật Bản).Thứ tự kinh văn số 1726

Đời T�y, Thi�n Thai Tr� Giả Đại Sư giảng v� m�n nhơn Qu�n Đảnh ghi lại (bằng chữ H�n)

Sa M�n Th�ch Như Điển Phương Trượng Ch�a Vi�n Gi�c Hannover Đức Quốc dịch từ chữ H�n s�ng tiếng Việt nh�n m�a An Cư Kiết Hạ năm 2013; Phật lịch 2557 tại thư ph�ng ch�a Vi�n Gi�c. Bắt đầu dịch ng�y 20 th�ng 6 năm 2013.

(quyển thượng)

Ph�m l� ph�p giới th� vi�n dung; tượng chẳng phải l� tượng; chơn như thanh tịnh; h�a kh�ng chỗ h�a. Tuy rằng (h�nh)tượng chẳng phải chỗ tựơng; kh�ng c� chỗ th� cũng chẳng c� tượng. H�a(thay đổi)chẳng phải chỗ h�a; tuy kh�ng chỗ, m� lại chẳng h�a. Cho n�n chẳng tại; chẳng phải chẳng tại; h�a th�n ứng hiện v�o 9 đường. Nơi đ� chẳng h�an t�an y�n; chỉ nhập v�o bất nhị. Đ�y l� d�ng ba nghiệp để cầu thỉnh, rộng th�at bến bờ khổ sở. Tứ Hoằng Thệ Nguyện l�m cho �n tri�m lợi lạc. Cho n�n thế giới Ta B� nhận� t�n l� V� �y. Đức Phật Bảo Tạng y nơi mắt thần của Đức Quan �m, l� chủng t�nh gi�c ngộ để th�nh(tựu)hiệu l� Ch�nh Ph�p Minh. Kế tiếp sẽ được bổ xứ, xưng l� Phổ Quang C�ng Đức. Bổn T�ch nầy, nếu l� như vậy th� cũng c� thể thử xem để r�. Phương tiện t�y duy�n, cứ tuyển ra một t�n như vậy. Nay n�i về Đức Quan Thế �m. Theo �m ch�nh thức của T�y Thổ(Ấn Độ) l� A Gi� B� S� Kiết Đệ Lu�n(Avalokitesvara). Đọc ra �m l� Quan Thế �m. Hay tr�n đầy, c� kh�ng đầy khắp; chiếu c�ng ch�nh t�nh; cho đến chỗ tận c�ng; cho n�n gọi l� Qu�n. Thế �m ấy l� chỗ thấy cảnh, mọi vật đều lưu động, c�ch biệt chẳng đồng. �m thanh xướng l�n vi diệu, đều l�m cho th�at khỏi khổ. Bồ T�t� d�ng l�ng từ, một l�c đều cứu khắp. Tất cả l�m cho giải th�at; cho n�n gọi l� Qu�n Thế �m. Điều nầy tức l� cảnh, tr� cả hai đưa ra, c� thể gặp nhau ở một điểm. Kinh ấy do nghĩa nầy. C�u văn, l� giải biểu hiện dệt n�n c�i t�m của h�nh giả. Cho n�n gọi l� Kinh.

C�n Phổ M�n- Phổ nghĩa l� biến ra, cửa ấy c� thể th�ng qua. D�ng một thật tướng khai mở 10 Phổ M�n. Chẳng c� chướng ngại; cho n�n gọi l� Phổ M�n. C�n Phẩm c� nghĩa l� lọai. Từ tứơng của lọai ấy; cho n�n n�i l� Phẩm. Đại Bộ gồm c� 5 chương, l�m s�ng tỏ nghĩa. Nay lấy phẩm ấy l�m th� dụ để giải th�ch điều nầy. Năm � đ� l�: một l� giải th�ch t�n; hai l� xuất thể; ba l� l�m r� t�ng chỉ; bốn l� biện bạch c�ch d�ng; năm l� gi�o tướng.

Giải th�ch về t�n lại c� hai. Một l� giải th�ch về Th�ng v� hai l� giải th�ch về Biệt. Th�ng ấy l� người, ph�p hợp lại r� r�ng. Biệt ấy l� người, ph�p� mỗi mỗi đều biện giải. V� sao lại như vậy?� Nương v�o nơi lợi, độn, để n�i c� rộng, lược. Nay tựu chung giải th�ch về Th�ng lại c� 4. Một l� nhiều t�n; hai l� lần lượt; ba l� giải th�ch; bốn l� liệu giản. Một l� nhiều t�n ấy c� 10 nghĩa; d�ng đ�y để giải th�ch về Th�ng. V� sao như vậy?� Cho đến c�i l� thanh tịnh, kh�ng t�n chẳng tướng, chẳng ph�p, chẳng người. Qua khỏi số lượng; chẳng phải một, hai, ba. M� diệu l� hư, Th�ng ấy kh�ng danh tướng, ở giữa giả danh tướng để n�i. Cho n�n lập n�n t�n m� kh�ng t�n, giả xưng người, ph�p. Tuy kh�ng số lượng, lại n�i về số lượng. Cho n�n Đại Luận n�i: B�t Nh� l� một ph�p, Phật n�i đủ lọai t�n. T�y theo ch�ng sanh m� v� đ� lập n�n chữ kh�c. Nay n�i ở trong nầy, lược d�ng 10 nghĩa để giải th�ch � nghĩa theo Th�ng.

Mười nghĩa ấy l�: một - người, ph�p; hai- từ bi; ba- phước đức; bốn- chơn ứng; năm- lạc th�; s�u- minh hiển; bảy- quyền thật; t�m- bổn t�ch; ch�n- duy�n liễu; mười- tr� đọan.

Phần thứ hai lần lượt ấy l� c� hai �. Một l� đại kh�i lần lượt n�i r� về Qu�n. Hai l� đại kh�i lần lượt n�i r� về Gi�o. Đại kh�i về Qu�n tức l� tổng n�i về đầu ti�n, giữa v� t�m sau c�ng của đại vi�n quả m�n. Đại kh�i về Gi�o tức l� kh�i qu�t về tiệm, đốn, lớn, nhỏ của c�c kinh. Đại kh�i về Qu�n d�ng người, ph�p lấy l�m đầu ti�n. Muốn l�m r� việc l�m của Qu�n th� tất nhi�n c� người; người tất nhi�n c� ph�p. Giống như người ấy thọ một kỳ quả b�o, th�nh người c�i �m. Tuy đầy đủ v� lượng đức hạnh; tất nhi�n trứơc ti�n mục ti�u l� về t�n gọi. Cho n�n d�ng người, ph�p ở đầu. � ấy lại như v� dụ nầy. Nhơn, Ph�p nằm đầu ở ch�n nghĩa kia, c� thể được; nhưng c�i � d�ng người, ph�p theo thứ lớp l� như thế n�o? Điều nầy căn cứ v�o kinh v� kinh n�i rằng: Do nhơn duy�n nầy n�n gọi l� Quan Thế �m; tức l� ph�a trước n�i về người. Sau đ� mới n�i về lực phương tiện của Phổ M�n Thị Hiện; tức l� luận n�i về ph�p, người ấy c� thể nắm ph�p; cho n�n n�i người, ph�p vậy.

Hai l� từ bi. Do khi� Đức Quan �m xem thấy nơi con người , ph�p thật tướng Phổ M�n, đạt đựơc ở� c�i l� của phi nhơn, phi ph�p thật tướng. Tất cả ch�ng sanh lại cũng đều như thế. Cho n�n Hoa Nghi�m n�i rằng: T�m Phật v� ch�ng sanh đều l� t�m v� sai biệt. L� nầy đầy đủ, kh�ng c� khuyết giảm. V� sao ch�ng sanh, l� ấy đầy đủ, m� t�nh m�, đi�n đảo, khổ n�o. Khi qu�n x�t như vậy rồi, liền khởi từ t�m , thệ nguyện đ�nh bạt những khổ n�o ấy để được vui. Cho n�n l�m r� từ bi vậy. Lại nữa nếu n�i chung l� v� tiện lợi. Đầu l� l�ng từ v� sau l� l�ng bi. Lại cũng l� bổn h�ai của Bồ T�t muốn đại từ c�ng với niềm vui. Tức khi chẳng được vui th� d�ng đại bi để đ�nh bạt đi những sự khổ n�o. Cho n�n Từ ban đầu v� sau l� Bi. Nếu d�ng đ� theo thứ lớp c� nghĩa l� đầu ti�n d�ng đại bi để bạt đi sự khổ, sau đ� mới d�ng đại từ để được vui. Lại nữa n�i chung th� h�nh giả trước th�at khổ, sau lợi lạc. Cho n�n n�i trước Bi sau Từ. Nay từ nghĩa ph�a trước m� lần theo .

Ba l� phước huệ. Đầu ti�n tức l� người, ph�p; tướng ấy th�nh v� ở đ�y căn cứ để tin điều nầy. Tiếp theo tức l� từ bi c�ng với sự đ�nh bạt ấy; ch�nh l� l�m r� nguyện nầy. Muốn tr�n đầy nguyện nầy tất nhi�n phải tu h�nh. Tu h�nh kh�ng ra khỏi phước huệ; huệ tức l� B�t Nh�; phước ấy tức l� ngũ độ. Hỗ tương dẫn dắt để thực h�nh thuận theo lời nguyện, sự l� đầy đủ. Nếu tr� huệ tăng trưởng s�ng tỏ; tức l� đại bi thệ đầy đủ, � nghĩa bạt khổ th�nh tựu. Nếu phước huệ th�m hậu; tức l� đại từ thệ đầy đủ, c�ng với � nghĩa của niềm vui th�nh tựu. Cho n�n phước huệ ở phần ba vậy. Lại nữa cũng n�i l� tiện; trước phước, sau huệ. Nếu bổn � h�a tha, trứơc muốn thật huệ lợi �ch th� như đ�y chẳng phải để chỉ cho phước đức. Lại nữa từ ấy d�ng phước trước v� đạo ấy d�ng huệ trước.

Bốn l� chơn ứng. Nếu tr� tuệ chuyển s�ng; tức l� khế hợp với ph�p t�nh. Ph�p t�nh ấy gọi l� thật tướng, v� ph�p th�n. Ph�p th�n ấy liền hiển, c� thể từ chơn khởi ứng. Chơn hiển, ứng khởi chỉ do phước huệ khai ph�t. Cho n�n thuộc phần thứ tư vậy. Lại cũng l� phương tiện h�a vật. Trứơc d�ng ứng, sau d�ng chơn. Nay từ nghĩa trước m� lần lượt vậy.

Năm l� l�m s�ng tỏ hai th�n Dược Ch�u. Trước l�m r� chơn ứng ; thẳng n�i chứng được; nhưng chưa qua được việc lợi người. Nay l�m s�ng tỏ cả hai th�n, đều c� thể �ch vật. Chơn th�n ph� chấp tướng giống như Dược(thuốc). Ứng th�n đối lại với vạn lọai căn cơ ở Ch�u(đồ qu� gi�). Cả hai chữ đều lần lượt l�m s�ng tỏ. C�ng với từ bi tương tợ như vậy.

S�u l� hiển chỗ tối. Trước l�m s�ng tỏ hai th�n đạo l�; tức l� c� thể hiển �ch. Nay biện giải cho bị duy�n kia được man m�c lợi �ch; hoặc được hiển �ch. Cho n�n hai th�n sau nầy s�ng tỏ.

Bảy l� l�m s�ng tỏ quyền thật. Trước duy�n được �ch th� � g� l� chẳng đồng?. Do v� quyền xảo, v� phương tiếp theo đầy đủ. Chẳng mất điều nầy, tuy�n n�i về lực của hai tr�. Cho n�n d�ng điều nầy để l�m theo thứ lớp vậy. Trước quyền, sau thật. Điều nầy tựu chung l� s�u cạn l�m thứ lớp. Nếu nương v�o c�u văn th� trước d�ng thật �ch, sau đ� d�ng quyền để độ. Điều nầy l� theo vật l�m lần lượt. Tựu chung l� bổn � của Phật. Trước chỉ v� một đại sự nh�n duy�n; đầu ti�n hiển thật �ch;� ch�ng sanh chưa s�u sắc, sau d�ng quyền để độ.

T�m l� l�m s�ng tỏ Bổn T�ch. Tuy l� việc xảo diệu của �ch vật quyền thật, m� xảo ấy lại c� ưu điểm; tất nhi�n l� ở thượng, trung, hạ r� biết đặc th� của Bổn T�ch. Quyền thật lược bớt , m� bỏ chiều ngang. Nay muốn r� biết tinh tế cao thấp; n�n d�ng sự soi r� thứ vị. Nếu căn bản nầy cao, th� chỗ tạo quyền thật của T�ch ấy tức diệu dụng. Do vậy lần lượt ph�a sau tổng lược biện giải tinh tế về điều c� thể nầy. Kh�ng c� Bổn th� kh�ng thể d�ng Th�y T�ch; cho n�n trước l�m r� Bổn nầy. Chẳng phải T�ch th� kh�ng d�ng hiển Bổn; n�n trứơc l� T�ch.

Ch�n l� l�m s�ng tỏ liễu nhơn v� liễu duy�n. Như b�n tr�n h�nh nhơn ph�t t�m tu h�nh, từ nhơn đến quả; h�a tha lợi vật, s�u cạn chẳng giống nhau. Từ người, ph�p cho đến chơn ứng l� tự thực h�nh lần lượt. Dược Ch�u cho đến Bổn T�ch l� lần lượt h�a tha. Điều nầy thuận cho việc luận, m� chưa phải l� việc thảo luận căn bản. Nay nguy�n l� hạt giống t�nh đức nầy; nếu con người qu�n tr� v� t�m bi thệ nguyện, th� tr� tuệ trang nghi�m ra khỏi chơn th�n. Tất cả những điều nầy l� chủng tử của liễu nhơn vậy. Nếu l� ph�p của Phổ M�n th� t�m từ l�m thệ nguyện. Phước đức trang nghi�m hiển xuất ứng th�n. Tất cả đều l� chủng tử của nhơn duy�n. Cho n�n lần lượt ở phần thứ ch�n vậy.

�

Mười l� l�m s�ng tỏ tr� đọan. Ph�a trước l�m s�ng tỏ duy�n rồi; tức l� thảo luận về c�i nhơn ban đầu. Nay l�m r� tr� đọan tức l� thuận theo việc thảo luận rốt r�o. Bắt đầu l� khởi l�n ch�nh liễu nhơn v� cuối c�ng tức l� Bồ Đề đại tr�. Đầu ti�n khởi l�n ch�nh việc duy�n v�o nhơn; chung cuộc l� Niết B�n đọan đức. Nếu v�o Niết B�n th� c�c hạnh dừng nghỉ. Cho n�n ở nơi Thập Địa.

Thứ hai t�nh đến những lời dạy, lần lượt l�m s�ng tỏ. Lại nữa v� Th�ng, Biệt. Th�ng, nghĩa c� thể giải. Biệt, nay c� thể n�i. Như Hoa Nghi�m Đốn Gi�o chỉ b�y trong Đại Phương Quảng Phật� Hoa Nghi�m th� đầu ti�n nương v�o ban đầu để l�m r� người v� ph�p. Người nầy giữ ph�p, tất cả đầy đủ từ bi. Bồ T�t tu nhơn, ở nơi phước huệ, liền v�o địa vị, tất chứng chơn ứng. Liền c� thể lợi vật; tức l� biện giải Dược Ch�u. Vật được (lợi) �ch nầy, c� minh(man m�c), c� hiển, m� chưa được biệt luận về quyền thật bổn t�ch, duy�n v�o liễu tr� đọan. Th�ng, nghĩa tức c�; biệt � , tức kh�ng. V� sao như vậy? Phật đ� c� thời kỳ h�a vật, l�m s�ng tỏ nơi đốn, tiệm. Đốn gi�o tuy n�i Tiệm gi�o vị chướng; nhưng vẫn chưa r� 4 �. V� sao lại bất minh? Kinh kia l�m s�ng tỏ chỗ ngăn c�ch nhỏ nơi lớn như điếc, như c�m. Che đậy ấy đối với quyền nầy chưa hiển được sự thật nầy. Cho n�n n�i rằng xa l�u y�n lặng, do chỗ ch�nh yếu chưa cần để n�i nhanh. Cho n�n n�i l� kh�ng quyền, thật.

N�i l� chẳng c� Bổn, T�ch l� kinh kia chưa ph�t hiện T�ch của việc th�n ấy sinh nơi Vương Cung. T�ch của ph�p th�n tịch diệt ở Đạo Tr�ng. Chưa khảy m�ng tay cười vui, ph�t ra l�u d�i xa x�i, l� Bổn của hai th�n được sanh ph�p. Cho n�n n�i l� kh�ng Bổn, T�ch.

N�i v� duy�n liễu tr� đọan l� chẳng r� căn t�nh của Tiểu Thừa v� kẻ c� t�m. Bổn ấy tự c� ở nơi nhơn thường trụ. Sẽ khắc s�u tr� đọan Bồ Đề Bổn Quả. Cho n�n n�i l� kh�ng vậy.

Kế đến đại kh�i n�i về ba tạng gi�o. Thường hay l�m r� người, ph�p, từ bi, phước huệ ba nghĩa. V� chơn ứng c�ng với 7 lọai. V� sao lại như vậy? Trong Nhị Thừa dạy rằng l�m r� th�n tro, tr� diệt. Ở nơi kia được từ chơn khởi ứng. Liền chẳng chơn ứng, th� sẽ l� �ch vật g�?� Ri�ng thật l� kh�. Th�ng luận gồm 10 c�ch n�i ri�ng nơi 3. Ba nầy nếu l� đại kh�i chơn đế; tức l� t�y theo nghĩa của th�ng v� đầy đủ 10 �. Sao lại dừng ở ba? Nếu n�i l� biệt th� biệt ấy ứng với Trung Đạo. Liền được c� Trung Đạo, người, ph�p ba lọai. � g� kh�ng c� 7?� Ri�ng đ�p rằng: Th�ng luận về 10 �; đại kh�i điều nầy ở Tam Thừa. C�ch n�i ri�ng l� 3 lọai, n�i rộng về Bồ T�t. Tam Tạng Bồ T�t c� từ bi, phứơc huệ v� nghĩa phục hoặc. Phục ấy lại chẳng đọan; cho n�n kh�ng chơn ứng 7 ph�p. Sư bảo rằng: Lời dạy chỉnh tề dừng ở ba. Nếu l� Phương Đẳng dạy c�ch đối lại với Tiểu v� l�m s�ng tỏ Đại. Được Trung Đạo Đại Thừa, người, ph�p cho đến man m�c hiển hai việc �ch lợi c�ng với 6 �. Rồi dụ cho phương kh�c. Sau đ� điều phục ch�ng sanh. Cho n�n chẳng được n�i l� quyền, thật với 4 �. Lời dạy r� r�ng của B�t Nh�, tuy chưa gặp người Tiểu Thừa, đ� gặp ph�p Tiểu; tất cả đều l� Ma Ha Diễn(Đại Thừa), m� l�m r� người, ph�p c�ng với 6 �. Lại mang phương tiện chưa r� r�ng quyền, thật v.v� nếu n�i đại kh�i như lời dạy b�n Ph�p Hoa th� liền gặp người của Tiểu Thừa. Người thật l� con ta, ta thật l� cha của ngươi. C�c ngươi h�nh Bồ T�t đạo nầy, khai quyền hiển thật, ph�t Bổn hiển T�ch. R� nghĩa quyết định, chẳng tướng nghi nan. Cho n�n r� biết Ph�p Hoa được r� r�ng nơi Trung Đạo, người, ph�p cho đến Bổn T�ch 8 �.

Những lời dạy ở ph�a trước, c� chỗ kh�ng r�, Ph�p Hoa mới n�i. Cho n�n n�i rằng: chưa hề hướng đến người để n�i việc như thế nầy. Nay chỗ n�i ấy tức l� điều nầy nay sẽ v� ngươi m� n�i việc thật nhất. Ba đời chư Phật điều thục ch�ng sanh, đại sự nhơn duy�n cứu c�nh vi�n m�n, nhờ ở Ph�p Hoa cho n�n hai vạn ngọn đ�n tỏa s�ng m� diễn n�i Ph�p Hoa, liền h�a nhập diệt. Ca Diếp Như Lai lại cũng như vậy. Nếu n�i về Niết B�n th� c� hai lọai; đ� l� lợi v� độn. Như d�ng giống của Th�n Tử(X� Lợi Phất) tất cả đều ở nơi Ph�p Hoa m� ngộ nhập. T�m nghĩa đầy đủ; chẳng chờ Niết B�n. Kẻ độn căn đệ tử ở nơi Ph�p Hoa chưa ngộ, lại v� người nầy kiểm điểm nguy�n do, rộng n�i duy�n liễu, r� ba Phật t�nh. Nếu luận về t�nh đức liễu nhơn chủng tử, th� tu đức; tức th�nh B�t Nh�. Cứu c�nh tức th�nh tr� đức bồ đề. T�nh đức duy�n nơi nhơn chủng tử. Tu đức th�nh giải th�at đọan đức Niết B�n. Nếu t�nh đức chẳng phải duy�n, chẳng phải liễu th� đ�y l� ch�nh nhơn. Nếu tu đức th�nh tựu; tức l� điều nầy chẳng ngang, chẳng dọc của ba điểm ph�p th�n. Cho n�n r�� Niết B�n l� sở dụng; tức l� n�i đầu đu�i 8 ph�p th�nh tr� đọan. Mười nghĩa đầy đủ. Điều nầy trải qua 5 vị, luận lần lượt 10 ph�p. Đại kh�i 4 việc dạy dỗ tức c� thể r� được. Do vậy r� biết 10 ph�p thu lại để xem th� lời dạy ấy kết cuộc c� đầu đu�i. Chỉ lược đại �. C� qu�n n�o m� chẳng nhiếp, c� lời dạy n�o m� chẳng thu nạp? � kh� rộng� xa, nghĩa l� s�u tột. Trước sau lần lượt th� tế chẳng sai kh�c. D�ng sự giải th�ch để sanh khởi �.

Hỏi rằng: Ph�p Hoa trước dạy giống nhau, c� 6 �, sao lại c� sai biệt?

Đ�p rằng: Hoa Nghi�m 6 �. Đối với người lợi(căn)th�nh đề hồ. Đối với người độn(căn)th�nh sữa. Trong tam tạng, c� 3 � ấy. Đối với người lợi(căn) th� l� mật; đến với người độn căn th�nh lạc. Phương Đẳng 6 �. Đối với kẻ lợi căn, th�nh đề hồ; đối với kẻ độn căn th�nh t�. B�t Nh� c� 6 �. Đối với kẻ lợi căn, th�nh đề hồ; đối với người độn căn th�nh thục t�. Nếu l� Ph�p Hoa th� c� 8 �. Đối vơi kẻ độn căn, th�nh đề hồ.

C�ch giải th�ch thứ ba l� người ấy tức l� giả danh, chỗ để th�nh người. Ph�p ấy tức l� năm ấm, c� thể th�nh ph�p. Việc nầy, người, ph�p th�ng nơi cả ph�m, th�nh.� Sắc, thọ, tưởng, h�nh, thức đều l� ph�m của ph�p kia. N�i rộng ra ph�p nầy c� thể th�nh sanh tử của con người. Giới, định, huệ, giải th�at, giải th�at� tri kiến. Đ�y l� ph�p xuất thế. Rộng hơn việc nầy th�nh xuất thế th�nh nhơn. Cho n�n Đại Luận n�i rằng: Ch�ng sanh v� thượng; ấy l� Phật. Ph�p v� thượng; ấy l� Niết B�n. Tuy d�ng th�ng ph�m th�nh; nhưng chẳng sai biệt. Những việc �c của thượng, trung, hạ sẽ th�nh người, ph�p của ba c�i. Những việc thiện của thượng, trung, hạ tức sẽ th�nh ba con đường l�nh của người, ph�p. Cho n�n� s�u c�i đều kh�c nhau. Nếu n�i r� r�ng chi tiết th� luận cả trăm, ng�n, vạn phẩm. Th�nh nhơn, nhơn, ph�p lại chẳng giống nhau. Nếu ba tạng c� cửa th� xem ch�ng sanh, ta, người giống như l�ng r�a, sừng thỏ; rốt cuộc chẳng thể được. C� ngũ ấm l�m ph�p; tức l� điều nầy người kh�ng, ph�p cũng kh�ng. Qu�n ph�p nầy v� thường sanh diệt, chẳng trụ lại, ph�t sanh n�an đảnh đẳng vị. Tức l� điều nầy n�i rộng phương tiện của ph�p, th�nh tựu giống như người hiền giữ đạo. Nếu ph�t chơn, th�nh th�nh, sẽ sanh về Phương Tiện Hữu Dư Độ. Ph�p t�nh rộng b�y sắc thức c�ng với nơi kia của h�nh nhơn.Nếu kh�ng m�n r� biết thể của thật ph�p, nắm lấy thật ph�p nầy, được c� c�i giả danh của con người. Qu�n s�t ba điều giả ph� hư, v�o nơi kh�ng b�nh(đẳng). N�an Đảnh tức l� nắm lấy ph�p phương tiện, th�nh giống như người hiền trong đạo. Nếu ph�t chơn, th�nh V� Học, sanh nơi c�i phương tiện. Nắm lấy ph�p t�nh ngũ ấm, th�nh h�nh nhơn ở c�i kia. Trừ cả hai cửa của người, ph�p th� dụ như đ�y, c� thể r�.

Trong Ma Ha Diễn (Đại Thừa) l�m r� chỗ người, ph�p. Cũng chẳng n�i người kh�ng, ph�p chẳng kh�ng. Lại chẳng n�i thể ấy c� giả tướng, m� qu�n giả danh, ấm nhập c�ng với bổn t�nh tự kh�ng. Cho n�n Đại Phẩm n�i rằng: Sắc t�nh như ng� t�nh; ng� t�nh như sắc t�nh. Bắt đầu từ sơ t�m; kết cuộc nơi hậu t�m. Thường qu�n người, ph�p đều kh�ng. Cho n�n Đại Luận n�i rằng:� Bồ T�t thường qu�n Niết B�n h�nh đạo. D�ng việc qu�n người kh�ng; tức l� Liễu Nhơn chủng tử. Luận rằng: Ch�ng sanh v� thượng cũng như Phật vậy. Phật tức l� gi�c. Gi�c ấy l� tr� tuệ. Đầu ti�n r� biết người kh�ng, sau đ� r� biết ph�p kh�ng. Cho n�n r� biết qu�n người kh�ng, l� hạt giống của Liễu Nhơn vậy. Qu�n ph�p kh�ng l� duy�n v�o hạt giống của nhơn vậy. Đại Luận n�i rằng: Ph�p V� Thượng ấy l� Niết B�n. D�ng sanh tử ấm, đọan Niết B�n ấm c�ng đồng nhau. Đại Kinh n�i rằng:� Nhơn diệt th� sắc cũng được thường sắc. Cho đến thức cũng lại như vậy. Đại Phẩn n�i rằng: L�c Bồ T�t thực h�nh B�t Nh� th� được V� Đẳng Đẳng Sắc, V� Đẳng Đẳng Thọ Tưởng H�nh Thức. Thường r� Niết B�n l� ph�p V� Thượng. Ph�p nầy n�i rộng ra th�nh ph�p v� thượng của ch�ng sanh. Hiệu ấy l� Phật. Cho n�n r� biết qu�n ph�p kh�ng tức l� duy�n v�o chủng tử của nhơn. D�ng qu�n người, ph�p kh�ng tức l� r� biết ba lọai Phật t�nh. Cho n�n Đại Kinh n�i rằng: Ch�ng sanh Phật t�nh kh�ng� tức l� 6 ph�p chẳng l�a s�u ph�p. Chẳng ấy tức l� điều nầy� l�m r� ch�nh nhơn phật t�nh, phi ấm phi ng�. Phi ấm cho n�n phi ph�p. Phi ng� cho n�n phi nhơn. Phi nhơn cho n�n phi liễu. Phi ấm cho n�n phi duy�n. Cho n�n n�i chẳng ấy tức l� 6 ph�p vậy.

Chẳng l�a s�u ph�p nghĩa l� chẳng l�a ch�ng sanh kh�ng, m� c� liễu nhơn chẳng. L�a ấm kh�ng m� c� duy�n nhơn. Cho n�n n�i chẳng l�a s�u ph�p vậy. Phật từ khi mới ph�t t�m qu�n nhơn ph�p đều kh�ng. Tức l� Phật t�nh. Trải qua 6; tức l� ng�i vị th�nh 6; ấy tức l� người, ph�p. Nay Quan Thế �m chưa phải l� cứu c�nh của người, ph�p; tức l� chứng từng phần của người, ph�p. Trứơc đ�y đ� một lần hỏi đ�p; tức l� giải th�ch từng phần v� thượng của người xưng l� Quan Thế �m. Sau đ� nột lần hỏi đ�p giải th�ch từng phần rộng về v� thượng ph�p; cho n�n gọi l� Phổ M�n. N�n biết rằng: đ� l� người, ph�p, nhơn duy�n vậy. Do đ� gọi l� Quan Thế �m Phổ M�n.

Hai l�� giải th�ch về Từ Bi. Bi ấy l� mẫn thương; từ ấy l� �i niệm. Mẫn cho n�n bạt khổ; niệm cho n�n dữ lạc. Bồ T�t nếu thường khởi t�m từ bi th� chẳng tịch cố. Do đ� hay ph�t thệ lớn, gia tr� l�m cho ki�n cố. Giống như thợ mộc l�m nh� cho quan ở, lại phải tương ưng. Nếu chẳng đ�ng chặt, lại liền rơi đổ xuống. Lời thệ nguyện cũng giống như keo, d�nh chắc như vậy. T�m bi thương cảm, đ�nh bạt đi những khổ tập nhơn quả của thế gian, c�ng vơi hai lời thệ nguyện. Cho n�n ch�ng sanh v� bi�n thệ nguyện độ, phiền n�o v� lượng thệ nguyện đọan. Cả hai lời thệ nguyện nầy từ t�m đại bi khởi l�n, d�ng l�ng từ �i vậy. Muốn c�ng với đạo diệt ra khỏi niềm vui nhơn quả xuất thế c�ng với hai lời thệ nguyện. Cho n�n n�i l�: ph�p m�n v� bi�n thệ nguyện tri, v� thượng Phật đạo thệ nguyện th�nh. Hai lời nguyện nầy từ t�m đại bi khởi l�n, m� ph�a trứơc l�m r� người, ph�p, ph�m, th�nh chẳng giống nhau. Nay biện giải về từ bi lớn nhỏ lại cũng chẳng kh�c. Nếu người thực h�nh tam tạng, qu�n từng phần sanh l�o bịnh tử 8 khổ; tức liền khởi l�n thệ nguyện. Ch�ng sanh v� bi�n thệ nguyện độ. Nếu qu�n từng phần đi�n đảo kết nghiệp m� khởi l�n thệ nguyện th�: Phiền n�o v� lượng thệ nguyện đọan. Muốn l�m cho ch�ng sanh qu�n nhơn quả nầy v� thường sanh diệt, niệm niệm lưu động. Tu nơi đạo phẩm, liền khởi thệ nguyện. Ph�p m�n v� lượng thệ nguyện tri.Nếu qu�n chơn đế v� vi l�m l�, liền khởi l�n thệ nguyện. V� thượng Phật đạo thệ nguyện th�nh. Như từ bi nầy duy�n hữu, tạo n�n bốn đế để khởi. Lại nữa Th�ng Gi�o qu�n l�o bệnh 8 khổ như huyển, như h�a. Ch�ng sanh đi�n đảo nghĩa l� v� chơn thật, liền khởi thệ nguyện. Tham s�n si cũng như huyển như h�a. Ch�ng sanh đi�n đảo v� thọ n�o, liền khởi l�n thệ nguyện. Qu�n sắc tức l� kh�ng v� thức cũng l� kh�ng. Cho n�n tham, s�n , si cũng kh�ng. Phi sắc diệc kh�ng sắc t�nh tự kh�ng(chẳng phải sắc mất, kh�ng sắc t�nh, tự kh�ng). Kh�ng ấy lại chẳng thể được, m� ch�ng sanh chẳng thể; tức l� sắc ấy l� kh�ng; liền khởi l�n thệ nguyện.

Lại nữa qu�n Niết B�n, nếu c� một ph�p qua, th� Niết B�n �� ta lại cũng n�i như huyễn h�a, m� ch�ng sanh lại c� Phật đạo. C� thể cầu, liền khởi l�n lời thệ nguyện. Đ�y đại kh�i l� v� sanh tứ đế, khởi l�ng từ bi thệ nguyện. Biệt Gi�o qu�n ph�p giả danh, sum la vạn tượng. N�n đủ ph�n biệt hướng dẫn l�m lợi �ch ch�ng sanh. Nơi ấy được lắng v�o kh�ng để chứng. Qu�n c�i quả khổ nầy chẳng dừng lại ở một lọai, liền khởi lời thệ nguyện. V� lượng khổ l� do v� lượng tập. Tập ấy lại v� lượng; cho n�n c�ch trị cũng v� lượng. Diệt lại cũng v� lượng. Như đ�y l� lời thệ nguyện th� duy�n v�o giới nội ngọai, khổ tập l�m nhơn quả. V� lượng Tứ Đế m� khởi l�n lời thệ nguyện. Vi�n Gi�o th� qu�n ph�p giới vi�n dung. Bổn ấy chẳng sai, chẳng thuận, chẳng r�, chẳng mờ, chẳng s�ng mờ; cho n�n liền tr�i lại. Sự tr�i lại ấy c� khổ tập nhơn quả. Tr� huệ s�ng; cho n�n lại thuận. Thuận ấy tức l� c� đạo diệt nhơn quả. Duy�n nầy nghịch, thuận l� nhơn quả, m� khởi l�n từ bi, giống như đ� nam ch�m chẳng c� t�m tưởng chuyển động hấp thụ sắt. Nay l�ng từ bi nầy chẳng l�m cho ch�ng sanh lấy đ� để l�m ph�p tưởng, để l�m c�ng việc bạt khổ c�ng lạc. Cho n�n gọi l� v� duy�n từ bi vậy. Bồ T�t từ sơ ph�t t�m tu v� duy�n từ bi trải qua 6 tức vị. Nay Đức Quan �m nầy l� phần chứng của từ bi. Trước đ� đ� một lần hỏi đ�p, l�m r� về đại bi v� duy�n bạt khổ nầy. Một l�ng xưng danh, liền được giải th�at. Sau đ� qua một lần hỏi đ�p, từ v� duy�n đại từ Phổ M�n c�ng với lạc. Tất cả đều l�m cho được độ. Cho n�n biết rằng d�ng đại từ đại bi nhơn duy�n; n�n gọi l� Quan �m Phổ M�n.

Ba l� giải th�ch về phước huệ, lại cũng c� t�n l� định huệ. Định ấy gọi l� tỉnh �i; huệ ấy gọi l� qu�n s�ch. Đại Luận n�i rằng:� Định �i, huệ s�ch. Tr� ấy chiếu s�ng tịch tĩnh, chẳng tối, chẳng s�ng, như tấm kiếng s�ng soi ở nh� cao. Phước đức thiền định thuần hậu ri�ng ph�t, như đ�n s�ng, dầu sạch. Lại cũng n�i l� mắt, ch�n đầy đủ, được v�o nơi ao trong m�t. Ao ấy ch�nh l� Niết B�n. Niết B�n gọi l� hai lọai trang nghi�m, trang nghi�m ph�p th�n. Giải th�ch về định huệ nầy, tự c� nhiều lọai. Tam Tạng d�ng qu�n v� thường, l� ấy l�m huệ. D�ng c�c việc trong Thiền định l�m phước. D�ng Định Tư Huệ ph�t chơn v� lậu c�i l� của thi�n nhi�n. Gọi đấy l� ph�p th�n. Nếu l� Th�ng Gi�o th� hay d�ng thể ph�p kh�c biệt, đối với ph�p t�ch ri�ng ra như vậy. Nếu l� Biệt Gi�o th� d�ng duy�n tu tr� huệ c�ng với c�c thiền định. Trợ gi�p cho Trung Đạo Ph�p Th�n. Vi�n Gi�o d�ng thật tứớng qu�n để l�m huệ. Thật tướng tịch định l�m phước. L� ấy l� c�ng hiển, chẳng định, chẳng huệ. Gọi l� thật tướng ph�p th�n. Nay Vi�n Gi�o Bồ T�t từ mới ph�t t�m, tu điều nầy chẳng hai định huệ, trải qua nơi s�u tức. Cho n�n Quan �m d�ng tr� s�ng soi r� chỗ khổ. Khổ ấy l� đi�n đảo m� hoặc nơi ấy. Tr� huệ l� ph�p ph� hoặc. Cho n�n tr� huệ hay bạt khổ. Hoa Nghi�m n�i rằng: Lại ph�ng quang minh, gọi đ�y l� tr� tuệ. Lại ph�ng quang minh gọi đ�y l� kh�ng n�o. Tư �ch(t�n của Phạm Thi�n) lại cũng như vậy. Thỉnh Quan �m n�i, ph�ng quang s�ng soi, diệt trừ nghi �m. Cho n�n đ� r� biết chỗ hỏi đ�p trước m� ứng cơ bạt khổ. Đ�y l� do từ huệ trang nghi�m m� c� t�n. Từ hỏi đ�p trụ ở nơi Thủ Lăng Nghi�m m� phổ hiện sắc th�n. Chẳng khởi diệt định, hiện uy nghi nầy. An Thiền một ng�n b�i kệ t�n th�n ph�p vương. Cho n�n r� biết Phổ M�n Thị Hiện từ phước đức m� c� t�n gọi. Tốt ấy l� phứơc, huệ ấy l� nhơn duy�n; cho n�n gọi l� Qu�n Thế �m Phổ M�n vậy.

Bốn l� giải th�ch về chơn ứng. Chơn ấy gọi l� chẳng ngụy, chẳng động. Ứng ấy gọi l� ưa căn duy�n. Tập tạng gọi l� th�n. D�ng thật tứơng trong sạch chẳng ngụy, chẳng động l�m l�. Tức l� c� thể gọi theo cơ m� ứng. Giống như k�nh rộng đối với h�nh tượng. Điều nầy l� chơn ứng, chẳng được l�a tướng. Khổ của ngọai đạo t�c � tu th�ng; tuy c� thể biến h�a. Giống như gạch sỏi �nh s�ng chẳng hiện. H� c� thể d�ng điều nầy để l�m ứng, m� chưa ph� 4 trụ để hiển biến chơn l�. Điều sao l�ng kia c� nơi trung đạo chơn ứng. Nếu l� Nhị Thừa biến h�a, tu th�ng sỡ đắc, th� đ�y cũng lại l� phi ứng. Giống như h�nh họa t�c � m� th�nh, chẳng giống thật. Đại Thừa chẳng phải vậy. Được chơn thật tướng dụ cho được tấm k�nh s�ng. Chẳng n�n t�c � ph�p giới sắc tượng; tức l� đối; tức l� ứng. Như kiếng ấy vẻ n�n h�nh tượng c�ng với chơn chẳng ri�ng biệt. Đ�y l� l�c gọi l� chơn tịch th�n ứng. Bồ T�t từ l�c mới ph�t t�m trải qua nơi 6 tức. Nay kinh n�i như trứơc việc hỏi đ�p đ� r� nơi chơn tịch m� chẳng động ph�p giới, lợi �ch lớn. Quan� �m từ chơn th�n n�n được t�n. Ph�a sau hỏi đ�p đ� l�m s�ng tỏ t�y theo căn cơ rộng lợi �ch, ra khỏi nhiều đa đoan. Phổ M�n l� từ ứng th�n m� được t�n. Do d�ng chơn ứng nhơn duy�n vậy; n�n t�n l� Quan Thế �m Phổ M�n.

Năm l� giải th�ch về Dược Thụ Vương th�n, như � Ch�u Vương th�n. Dược Vương trị liệu khổ họan. Trong Xuất Nại Nữ Kinh cho rằng: Ch�u ấy l� Như � Bảo. N�i rộng ra theo c�c ph�i l� l�m r� việc trị liệu được q�y h�a. Nay Ước(Gi�o)Vi�n Gi�o đều l�m s�ng tỏ. Như kinh Hoa Nghi�m n�i rằng: Tr�n ấy c� c�y thuốc c�ng với gốc nầy th�m nhập v�o c�nh l� 4 b�n . Gốc rễ c�nh l� tất cả đều bị bịnh cả. Nở hoa, chạm người chẳng phải l� chẳng �ch g�. Bồ T�t lại cũng như vậy. D�ng Đại Bi để x�ng th�n h�nh, nghe lợi vật, gọi l� Đại Dược Vương. Th�n lại như Như �. Ch�u ấy c� thể mưa lớn , ng�n tr�n bảo t�y �, m� chẳng c�ng, chẳng hết. Bồ T�t d�ng đại bi để x�ng th�n, tận c�ng với ch�ng sanh. Niềm vui ấy gọi l� Như � Ch�u Vương. Th�n nầy lại ước lục tức b�n vị. Tựu chung như việc hỏi đ�p l� biến h�a cứu khổ những u �ch khổ nạn. Đ�y l� từ th�n của Dược Vương d�ng để gọi. Từ sau hỏi đ�p n�i l� hợp với sở cầu. Mưa thật tướng mưa, được Niết B�n lạc. Từ đ�y th�n Như � Ch�u Vương lấy l�m t�n. Cho n�n r� biết hai th�n nhơn duy�n gọi l� Quan Thế �m Phổ M�n.

�

S�u l� ngầm hiển hai sự lợi �ch. Ngầm ấy l� ngầm mật hiển, l� chướng lộ. Đại Th�nh hằng d�ng hai sự lợi �ch để an tất cả, m� ch�ng sanh c�ng với những g� ở dưới mặt trời chẳng r�. Cũng giống như mặt trời chiếu tr�n thế gian, người m� tuy chẳng thấy; nhưng thật th� c� c�i g� đ� c� th�m �n. Cho n�n trong Dược Thảo Dụ n�i rằng: C�y cỏ kh�ng biết, kh�ng r�, tuy c�ng giống nhau tr�n mặt đất. B�n dưới chẳng r�, b�n tr�n ngầm hiển hai sự lợi �ch. Như Văn Th� chẳng r� chỗ tạo ra diệu �m thần lực. Do chỗ kh�ng r� ấy n�n gọi l� ngầm lợi �ch. Điều nầy như Ước(Gi�o)c� 6 tức b�n vị. Như ph�a trước hỏi đ�p. Chẳng thấy h�nh th�, tiếng tăm, mật hiện c�i g� đ� th�m hậu. Gọi đ�y l� ngầm lợi �ch. Th�nh nhơn chỉ tạo ra việc lợi lạc; tuy chẳng thể hiểu r�. Th�nh(nhơn)muốn khiến cho r�, c�n tr�ng cũng c� thể biết. Như sau đ� những c�u hỏi đ�p r� r�ng thấy sắc th�n, được nghe thuyết ph�p. Thấy, nghe, chướng, s�ng ph�p lợi hiển nhi�n. Cho n�n biết rằng Quan �m từ việc ngầm lợi �ch m� được gọi như vậy. Phổ M�n l� từ hiển �ch; n�n được gọi như thế. D�ng sự ngầm hiển nhơn duy�n; cho n�n t�n l� Quan Thế �m Phổ M�n.

Bảy l� giải th�ch về quyền v� thật. Quyền ấy l� tạm d�ng; thật ấy l� chẳng phải tạm. Lựơc n�i quyền, thật; tức c� ba lọai. Một l� tự h�nh luận quyền thật. Tự qu�n trung đạo l�m thật; hai qu�n l� quyền. Hai l� tựu chung h�a tha luận về quyền thật. Căn t�nh kia chẳng giống nhau. Hoặc n�i quyền l� thật; n�i thật l�m quyền. Chẳng thể ph�n định được, m� đại kh�i � kia d�ng để l�m r� quyền, thật. Ba l� tự h�nh h�a tha hợp lại l�m s�ng tỏ quyền thật. Nếu tự qu�n tam đế c� quyền, c� thật. Tất cả gọi l� thật. H�a tha t�y duy�n lại c� quyền c� thật. Tất cả t�n l� quyền. D�ng ba nghĩa nầy trải qua 4 gi�o. Lại nữa tự h�nh, quyền thật l�m s�ng tỏ 6 tức ph�n vị. T�m � của phẩm nầy l� l�m r� tự h�nh h�a� tha, luận về quyền thật trước. Hỏi đ�p từ tự h�nh h�a tha l� thật tr� �ch vật ph�a sau. Hỏi đ�p từ tự h�nh h�a tha của quyền d�ng l�m �ch vật. Cho n�n r� biết quyền, thật nhơn duy�n. Gọi l� Quan Thế �m Phổ M�n.

T�m l� giải th�ch về Bổn T�ch. Bổn gọi l� thật được v� T�ch gọi l� ứng hiện. Nếu ở giữa đường tạo n�n Bổn T�ch th� thế tr� ph�m phu, � ch�nh kh� lường. Cho đến Biệt Gi�o Bổn T�ch. Nếu Vi�n Gi�o kh�ng c� ph�t t�m ban đầu. Đầu ti�n ph� v� minh, liền được ph�p th�n; n�n gọi l� Bổn. H�nh d�ng cao thấp trăm ức kh�ng chừng, gọi đ�y� l� T�ch. Nếu một qua, bảo l� chơn ứng. Nhiều d�ng tr�n mặt đất l� chơn, l� Bổn. Dưới đất l� Ứng l� T�ch. Đất đất truyền tạo lời ph�n nầy. Chơn Bổn tuy căn cứ ở nơi cao ứng. T�ch duy chỉ nơi thấp. Nghĩa nầy chẳng thể. Nay l�m s�ng tỏ chỗ Bổn T�ch tức l� c�ng với ứng chơn kh�c nhau. Bổn ấy l� thật được. Đầu ti�n ngồi nơi Đạo Tr�ng v� sơ trụ nơi được ph�p th�n; tức ch�nh l� Bổn nầy. T�ch ấy l� Phật ở tr�n đất v� l�m thượng địa Bồ T�t, tất đều c� t�n l� T�ch. Kh�ng thể ở b�n tr�n. Đất cao cho n�n gọi l� Bổn. Khởi đầu được sơ trụ mục, lấy l�m T�ch. V� sao vậy ?Thật ấy chẳng được nơi địa thượng, địa thượng kh�ng phải Bổn. Thật ấy được nơi hạ địa, hạ địa chẳng phải T�ch. Cho n�n Thọ Lượng n�i rằng: T�y theo tự �, t�y theo � kia, l� � Bổn T�ch vậy. Tựu chung Bổn T�ch l�m r� 6 tức. N�i chung những c�u hỏi đ�p ở trước chẳng thể n�i r�, m� ngầm bổ sung cho người trước. Từ bổn địa m� được t�n. Những c�u hỏi đ�p ph�a sau h�nh th� kh�c biệt, theo t�nh huống ứng hiện để độ. Từ T�ch địa m� c� t�n. Cho n�n r� biết nhơn duy�n Bổn T�ch; t�n l� Quan Thế �m Phổ M�n.

Ch�n l� giải th�ch về Liễu Nhơn Duy�n Nhơn. Liễu l� hiển ph�t, duy�n l� tư trợ. Tư trợ nơi Liễu,Hiển ph�t ph�p th�n. Liễu ấy tức l� B�t Nh� Qu�n Tr�. Lại c� t�n l� Huệ Hạnh Ch�nh Đạo Tr� Huệ Trang Nghi�m. Duy�n nghĩa l� giải th�at. Thực h�nh hạnh trợ đạo phước đức trang nghi�m. Đại Luận n�i rằng: Một người c� thể c�y, một người c� thể trồng. Việc trồng ấy dụ cho duy�n; việc c�y ấy dụ cho liễu. Th�ng luận gi�o gi�o, tất cả đều đầy đủ duy�n liễu nghĩa. Nay ch�nh thức l�m r� Vi�n Gi�o hai lọai trang nghi�m nguy�n nhơn. Phật đầy đủ hai lọai trang nghi�m quả. Nguy�n nhơn quả nầy căn bản ấy l� t�nh đức duy�n liễu. T�nh đức nầy bổn tự c�; chẳng th�ch hợp với nay vậy. Đại Kinh n�i rằng: Tất cả chư ph�p, bổn t�nh tự kh�ng, lại d�ng Bồ T�t tu tập kh�ng; cho n�n thấy c�c ph�p đều kh�ng. Tức l� liễu nhơn chủng tử, bổn ấy tự c�. Lại n�i rằng: Tất cả ch�ng sanh đều c� sơ địa vị Thiền. Tư �ch(t�n của Phạm Thi�n) n�i rằng: Tất cả ch�ng sanh tức diệt tận định. Điều nầy tức l� duy�n nhơn chủng tử, bổn tự c�. D�ng hai lọai phương tiện nầy tu tập dần dần tăng trưởng. Khởi dậy nơi cuối l�ng trắng, đắc th�nh, tu đắc, hợp lại bao qu�t nơi đại� thọ. Ma Ha B�t Nh� Thủ Lăng Nghi�m Định. Đ�y l� một lọai chẳng luận về 6 tức, m� tựu chung l� nghĩa của căn bổn t�nh đức vậy. Ph�a trước hỏi đ�p từ Liễu Chủng thọ l�m t�n. Ph�a sau hỏi đ�p,từ duy�n chủng thọ t�n. Cho n�n r� Liễu Nhơn, Duy�n Nhơn. Do đ� gọi l� Quan Thế �m Phổ M�n.

Mười l� giải th�ch về tr� đọan. Th�ng đồ �. Tr� ấy tức l� hữu vi c�ng đức m�n. Lại gọi l� Vi�n Tịnh Niết B�n. N�i hữu vi c�ng đức tức l� nhơn thời tr� tuệ. Nghĩa l� c� chiếu s�ng d�ng v�o chỗ tu h�nh; cho n�n gọi l� hữu vi. Nhơn tuy l�� v� thường m� quả lại thường. Sắp tới nhơn ấy đến gọi l� quả; cho n�n n�i l� hữu vi c�ng đức m�n vậy. Đọan tức l� v� vi c�ng đức m�n; lại c� t�n l� giải th�at. Lại cũng gọi l� Phương Tiện Tịnh Niết B�n. N�i v� vi l� Tiểu Thừa m� chấp v�o phiền n�o diệt, v� vi đọan. Lại l�a hư vọng; n�n gọi l� giải th�at. Đ�y thật chưa được tất cả giải th�at. Điều nầy lại l� đọan đức v� thể. Đại Thừa th� c� hữu thể đọan; chẳng chấp diệt, v� vi đọan, m� chấp v�o t�y chỗ điều phục ch�ng sanh vậy. �c chẳng thể nhiễm. Từ� việc tự tại, chẳng c� tr�i buộc; gọi đ�y l� đọan đức. Chỉ cho điều nầy; gọi l� v� vi c�ng đức. Cho n�n gọi l� tịnh. Chẳng đọan si, �i khởi l�n những điều s�ng suốt giải th�at. Lại n�i rằng: Đối với những việc thấy bất động m� tu 37 phẩm. �i kiến l� gần. Lại c� t�n l� Như Lai chủng. Cho đến Ngũ V� Gi�n, tất cả đều giải th�at. Kh�ng chỗ nhiễm ngại; gọi l� tất cả giải th�at. Tức l� đọan đức v� vi vậy. Tịch m� thường chiếu tỏa; tức l� tr� đức vậy. Tiểu Thừa th�n h�i, tr� diệt; tức l� kh�ng c� th�n nầy th� c�i g� sẽ v�o sanh tử? Trong khi đ� th� luận điều phục v� ngại v� nhiễm. Tr� diệt th� c�i g� chiếu s�ng tịch tĩnh, như tr� nầy đọan h�an t�an; cho n�n ph�p th�n hiển trước. Tức l� ba lọai Phật t�nh, � nghĩa tr�n đầy. Ph�p th�n đầy đủ; tức l� phi nhơn phi quả, ch�nh nhơn đầy đủ. Cho n�n n�i ẩn; gọi l� Như Lai Tạng hiển; gọi l� ph�p th�n.�� Tuy chẳng phải l� nhơn; nhưng m� gọi l� ch�nh nhơn.� Tuy chẳng phải l� quả, m� gọi l� ph�p th�n.

Đại Kinh n�i rằng: Phi nhơn phi quả; gọi l� Phật t�nh. Tức l� ch�nh nhơn ch�nh quả Phật t�nh. Lại n�i rằng: Nhơn nầy phi quả; gọi l� Phật t�nh. Căn cứ v�o t�nh đức nầy duy�n liễu, tất cả gọi l� nhơn. Lại n�i rằng: Quả nầy phi nhơn n�n gọi l� Phật t�nh. Căn cứ v�o� điều tu đức nầy, duy�n liễu, tất cả đầy đủ. Liễu ấy chuyển; gọi l� B�t Nh� duy�n chuyển; gọi l� giải th�at. Lại gọi l� bồ đề quả. Cũng gọi l� Niết B�n quả. Quả ấy tất cả đều l� quả. Phật t�nh th�ng nơi nhơn quả; chẳng ngang chẳng dọc. T�nh đức c� ba; nhơn ấy chẳng dọc, chẳng ngang, l�c quả đầy đủ; gọi đ�y l� ba đức. Cho n�n Phổ Hiền Qu�n n�i rằng: Nhơn Đại Thừa l� c�c ph�p thật tướng. Đại Thừa quả lại l� c�c ph�p thật tướng. Tr� đức đầy đủ, thản nhi�n hay chiếu. T�y cơ tức l� ứng nhứt thời giải th�at; đọan đức xứ xứ điều phục. Tất cả l�m cho được độ. Trước hỏi đ�p, từ tr� đức ph�n ra đầy đủ nhận t�n. Những hỏi đ�p� sau từ đọan đức ph�n ra đầy đủ nhận t�n. Cho n�n r� biết d�ng tr� đọan nhơn duy�n; gọi l� Quan Thế �m Phổ M�n.

Hỏi rằng: Mười nghĩa t�n gọi thấy ng�ai kinh, th� c�i n�o d�ng để giải th�ch phẩm nầy?

Đ�p rằng: nghĩa của Đại Thừa th�ng qua c�c kinh c�ng c�ng dụng. Nếu chẳng được như điều nầy th� Phật t�nh ra khỏi Niết B�n. Ngũ Trụ Nhị Tử ra khỏi Thắng Man. C�c Sư n�o được l�nh dụng, th�ng qua c�c kinh kia. Phẩm nầy ở c�u văn tuy kh�ng đủ 10 t�n gọi. Tổng cộng sẽ l� hai việc vấn đ�p chiếm hết 10 � nghĩa. Cố nhi�n c� thể giải. Nay điều nầy như trước, l�m cho ri�ng biệt c�u v� c�u ấy chứng cho 10 nghĩa kia. Như c�u văn n�i:

Dĩ h� nhơn duy�n danh Quan Thế �m. Lại n�i: Dĩ thị nhơn duy�n danh Quan Thế �m; tức l� căn cứ v�o t�n người.

C�u văn sau n�i: Phổ M�n Thị Hiện; tức l� l�m s�ng tỏ ph�p.

Hữu như thị đẳng đại uy thần lực đa sở nhi�u �ch; tức l� từ vậy.

Mẫn chư tứ ch�ng ; tức l� bi vậy.

Muốn r� biết tr� nơi c�u n�i th� 19 c�ch thuyết ph�p ấy tức l� tr� huệ.

Nhứt thời lễ b�i đắc v� lượng v� bi�n phước đức chi lợi; tức l� phước đức vậy.

Tự tại chi nghiệp; tức l� ph�p th�n.

V� sao vậy? Ph�p th�n đối với tất cả được tự tại. Tr� huệ ri�ng điều nầy; cho n�n t�n l� nghiệp.

Thọ Lượng n�i:Huệ quang chiếu v� lượng, cửu tu nghiệp sở đắc. Uy thần chi lực nguy nguy như thị. Như thị m�n t�c chi danh; tức l� chơn th�n vậy.

Phổ M�n thị hiện thần th�ng lực; tức l� ứng th�n.

Du chư quốc độ, độ th�at ch�ng sanh; tức l� th�n của Dược Thụ Vương.

Ư bố �y cấp nạn chi trung năng th� v� �y; tức l� th�n của Như � Ch�u Vương.

Phước bất đường quy�n; tức l� ngầm lợi �ch.

Tam thập tam th�n; tức l� hiển lợi �ch. Phật th�n tức l� thật tr�. Hiện dư th�n ; tức l� quyền tr�.

Quan �m th�n tức l� Bản dư th�n; tức l� T�ch. Lại nữa đại uy thần lực l� bổn phương tiện lực, l� T�ch. Nghe Quan �m nầy. Bồ T�t gọi người ấy nếu c� nghe được phẩm nầy; tức l� chứng liễu nhơn.

C�ng đức bất thiểu; tức l� duy�n nhơn. Chẳng chịu thọ, thường xả hạnh v� tức thời qu�n �m thanh nầy. Qu�n đ�y tức l� tr�.

Giai đắc giải th�at, chủng chủng điều phục ch�ng sanh, b�t vạn tứ thi�n ph�t t�m đẳng, l� sự lợi �ch; tức l� đọan vậy. Đệ tứ liệu giản.

Hỏi� rằng: Người đối với� Quan �m, ph�p đối với Phổ M�n. Phương Đẳng c� ph�p Phổ M�n Vương Tử; ngọn ở� nơi người gọi. Nghĩa nầy như thế n�o, c� giống kh�ng?

Đ�p rằng: Đ�y l� c�ch l�m của tứ c� ph�n biệt. người chẳng phải ph�p, ph�p chẳng phải người. Người tức l� ph�p, ph�p tức l� người. Nếu dựa theo Hoa Nghi�m l� thứ đệ � địa. Trước việc sanh tử h�nh nhơn chưa l� ph�p của thật tướng. Ph�p nầy cũng chẳng phải l� người kia. Nếu l�m chẳng theo thứ đệ � th� người ấy ch�nh l� thật tướng v� thật tướng ấy ch�nh l� người. Người v� ph�p chẳng phải hai vậy. Nếu ba tạng c� cửa ng� l�m r� chỗ v�, giả, người th� thật ph�p của ph�p nầy chẳng phải l� người. Nếu kh�ng m�n nắm trọn cả thật ph�p, th� th�nh ra người giả. Người v� ph�p cả hai đều kh�c nhau. Nếu điều nầy chẳng l�a người để luận ph�p th� cũng chẳng l�a ph�p để luận người. Đ�y ch�nh l� � của nhị đế; chẳng phải l� người, ph�p của Trung Đạo vậy. Nếu l� Phương Đẳng th� đối với Tiểu(Thừa) l�m s�ng tỏ c�i Đại(Thừa) để luận về người� v� ph�p. L�m r� chỗ Tiểu giống như tam tạng, l�m r� chỗ lớn giống như Hoa Nghi�m. B�t Nh� Niết B�n đều th� dụ như thế. Nay trong Phương Đẳng l�m r� Phổ M�n; tức l� � của Đại Thừa. Nay l�m r� Phổ M�n ph�p ấy th� l�m sao c�

ph�p m� kh�ng người. Kẻ kia l�m r� Phổ M�n l� người th� c�i g� được ph�p m� lại kh�ng c� người. Đ�y ch�nh l� người, ph�p hỗ tương tuy�n xưng với nhau. Kinh kia l� ti�u điểm của người v� nơi nầy l� ti�u điểm của ph�p vậy. Giống như Tiểu Thừa l�m r� Th�n Tử(X� Lợi Phất) tr� huệ đệ nhất. Ng�ai ra những đệ tử kh�c mỗi mỗi đều th�nh tựu c�c ph�p m�n luận đệ nhất. Bổn d�ng tr� huệ để đọan hoặc, ph�t chơn v� lậu. Ng�ai ra người kh�ng huệ th� c�i g� được v�o đạo. L�c được đạo quả, quả ấy r� biết c� huệ. N�n mỗi mỗi đều tuy�n xưng điều nầy ở ng� ban đầu, ri�ng gọi l� đệ nhất. V� dụ như mũi nhọn của con� dao cắt đồ th� tất nhi�n mượn nơi� ph�a sau để lợi dụng. Số lượng ấy giống như con dao v� huệ ấy giống như lưỡi dao. Nay nghĩa của Phổ M�n cũng lại như vậy. Do ph�p nhơn duy�n ấy m� c� t�n l� Phổ M�n. L�m sao m� con người được chỗ v� liễu nhơn. Nay cũng đồng l� t�n Quan �m. Điều nầy được r� r�ng muốn l�m cho thế đế chẳng sai, m� c�n hỗ tương đưa ra t�n kh�c. Như th�n đầy đủ 6 căn; n�n xưng l� tịnh nh�n, tịnh �. H� được v� dư căn sao? Đ� l� đơn giản về Từ Bi.

Hỏi rằng:� Nếu Đại Bi đ�nh bạt khổ th� khổ ti�u trừ, liền được an lạc. Đại Bi c�ng với lạc lạc; tức l� đ�nh bạt đi sự khổ. Vậy th� � g� ở hai phần nầy?

Đ�p rằng: Th�ng thường luận như thế nầy. Đ�y l� biệt; tức l� chẳng phải vậy. Giống như đ�nh bạt tội nơi ngục. Chưa bỏ được ngũ trần, th�n tuy kh�ng đau đớn; nhưng căn t�nh chưa hoan hỷ. Điều nầy chỉ bạt khổ chứ chưa được c�ng lạc. Lại nữa như th� ngũ trần nơi ngục, nhĩ căn tuy vui cũng chưa gọi l� bạt khổ. V� từ nghĩa ri�ng biệt, mỗi mỗi hiển một b�n. Cho n�n ri�ng n�i như vậy.

Hỏi rằng: Trong nầy c� � g� m� chẳng n�i về hỷ xả?

Đ�p rằng: Tứ v� lượng t�m t�n tuy c� 4; nhưng m� c� 3 nghĩa. Đại Kinh n�i rằng: Ưu tất xoa th� Tất Xoa gọi l� xả. Xả ấy l� cả hai xả; tức l� chẳng phải từ, chẳng phải bi, chẳng phải hai � ấy. Kh�ng hai m� l� hai; tức l� từ bi vậy. C�n hỷ nghĩa l� từ lạc sanh hỷ; đầu ti�n muốn c�ng lạc. Ch�ng sanh khổ chồng chất; chẳng thể được vui; tức l� chẳng c� chỗ vui. Nếu đ�nh bạt khổ rồi; tức l� c� thể được lạc. Trở lại bổn h�ai; cho n�n lạc sau đ� th�m hỷ. Nếu sau đ� chẳng c� điều nầy; tức l� chẳng khai mở sự hoan hỷ như vua A Du Gia( A Dục) trong bảy ng�y sắp mất. Tuy c� niềm vui ngũ dục; nhưng ưu khổ cột t�m. Lại như một th�n, �t bịnh n�o, c� thể chiếm trọn một th�n an vui. Cho n�n r� biết khổ chồng chất, th� chẳng được lạc vậy.

Hỏi rằng: Thiền Chi l�m s�ng tỏ niềm hỷ ở trứơc v� lạc chi ở sau. Lại c�n n�i g� nữa?

Đ�p rằng: Thiền Chi kết cuộc l� từ th� nhập v�o tế; trong đ�y hoan hỷ kia được vui; cho n�n t�m hỷ tại hậu. Lại nữa ngọai đạo tu bốn v� lượng tự thể thiền định, tạo ra tưởng hư ảo l� kia kh�ng thật �ch; chẳng thể l�m cho kia bạt khổ được lạc. Chỉ tự họach định hư vọng thế ph�p. B�o hết lại đọa; chẳng miễn trừ sự khổ. Ch�nh kia đều chẳng lợi �ch. Nếu Nhị Thừa tu bốn v� lượng m� hay tự bạt khổ th� nơi kia chẳng �ch, tự bạt từng phần, chưa lọai trừ sự biến đổi dễ d�ng. Th�n tro nầy mất, r� biết chẳng phải cứu c�nh vui. Nay Bồ T�t chẳng phải như vậy. Chẳng phải hạnh của ph�m phu, m� cũng chẳng phải hạnh của hiền th�nh. Chẳng phải ph�m phu nghĩa l� chẳng giống với tự thọ thiền vui. Chẳng phải hiền th�nh nghĩa l� chẳng c�ng với tự bạt nơi khổ. Chẳng c�ng với tự thọ lạc; cho n�n tức l� c�ng với kia vui. Chẳng c�ng với tự bạt khổ; cho n�n liền bạt khổ kia. Lại nghĩa l� bạt khổ, lại l� c�ng vui. Tức l� c�ng với lạc, lại c�ng với bạt khổ nầy. Cho n�n ph�n biệt n�i thệ nguyện tương đối. Ph�a trước l�m r� chỗ bạt khổ v� sau c�ng với lạc vậy. N�i đơn giản về Phước Huệ.

Hỏi rằng:Quan �m đối với tr�, gọi l� bạt khổ. Phổ M�n đối với phước thấy được lạc g�?

Đ�p rằng: Tr� l� �nh s�ng quang minh ch�nh đ�ng trị được c�c �m hoặc. Hoặc ấy l� sanh tử khổ n�o. Nếu trị được �m hoặc khổ, h� chẳng d�ng tr� để giải th�ch về �nh s�ng. Cho n�n gọi người tr� huệ ấy l� bạt khổ. Ph�p ấy l� ph�p m�n; gọi cửa ấy l� năng th�ng. Th�ng đến Niết B�n an lạc. Đầu ti�n thực tập ph�p nầy l� được c�i nhơn an lạc. Sau đ� chứng ph�p nầy l� được c�i quả an lạc. Cho n�n đối với Phổ M�n nầy l�m s�ng tỏ điều nầy c�ng với� lạc vậy.

Hỏi rằng: Phước huệ c�ng nhau, gốc ấy chẳng l�a xa. Nếu định m� kh�ng c� huệ, th� định nầy gọi l� si định. Giống như đứa b� m� cởi ngựa; chắc chắn rơi xuống hầm hố, điều nầy chẳng nghi ngờ g� cả. Nếu huệ m� kh�ng định th� huệ nầy gọi l� cuồng huệ. Giống như gi� lộng m� đ�n bị tắt. Đ�n tắt th� kh�ng thể soi s�ng vật được. Cho n�n phải r� Phước v� Huệ tương hợp nhau như hai b�nh xe đều nhau, mới c� thể chạy được. Nếu� như vậy th� � g� d�ng tr� huệ� để bạt khổ, phước đức c�ng với lạc?

Đ�p rằng: Ch�nh tự phước đức l� tr� huệ, tr� huệ l� phước đức. Ch�nh l� c� phước đức kh�ng tr� huệ th� tr� huệ ấy chẳng phải phước đức. Đại Tiểu Thừa đều bổ sung trong 4 c�u. Như lục độ Bồ T�t tu B�t Nh�. Ph�n Di�m Ph� Đề l�m 7 phần. Đ�y l� thế tr� chẳng thể đọan hoặc. Đ�y dụ cho được phước đức nhiếp; liền gọi phước nầy l� tr�. Tr� nầy l� phước chẳng đọan hoặc. Nếu kẻ Thanh Văn r� biết huệ c� thể đọan th� gọi l� tr� huệ phi phước đức như La H�n đ�i vậy. Nếu phước đức chẳng phải thế tr� lại cũng chẳng phải xuất thế tr� th� giống như voi trắng vậy. Nếu l� Đại Thừa tứ c� th� Biệt Gi�o địa tiền 30 t�m hạnh, hạnh ấy gọi l� phước đức huệ hạnh, gọi l� tr� huệ. Huệ nầy chẳng thể ph� v� minh. Huệ nầy trở lại bị phước đức nhiếp. Chẳng ph� v� minh n�n phước nầy l� tr� huệ phương tiện, trị tướng chấp. Nếu l� địa tiền, tất cả gọi l� phước đức. Địa thượng tất cả gọi l� tr� huệ. Tr� huệ nầy chẳng phải phước đức, phước đức chẳng phải tr� tuệ. Phương Đẳng B�t Nh� hướng về 4 c�u. Nay Phổ M�n nầy gọi l� phước huệ. Phước ấy tức l�� huệ. Huệ ấy tức l� phứớc. Phước huệ chẳng hai; cho n�n Đại Luận n�i rằng: như thế t�n, diệu, nhơn; tức c� thể thấy B�t Nh�. Huệ nầy c�i n�o được v� định, được Thủ Lăng Nghi�m Định, c�i g� gặp v� huệ. Luận n�i rằng Kiến tướng tam muội c� thể ph� cường địch. Đại kinh n�i rằng: Phật t�nh c� 5 lọai để gọi. Lại gọi B�t Nh�, lại gọi l� Sư Tử Hống. Lại gọi Thủ Lăng Nghi�m; lại gọi Kim Cang Phật t�nh v.v� tức l� định huệ đầy đủ c�ch gọi vậy. Phi thiền chẳng huệ; phi huệ chẳng thiền. Thiền huệ chẳng hai. Chẳng hai m� hai. Ph�n m�n biệt thuyết, tạo ra hai c�ch giải th�ch về định huệ. Cho n�n Th�ch Luận giải� B�t Nh� l�m r� 18 tướng kh�ng. Giải Thiền Định l�m r� 108 Tam Muội. Đ�y l� hai n�i hai; tức l� chẳng phải hai. N�i đơn giản như vậy.

Lại c� 4 c�u đặc th�, phi chơn phi ứng. Ứng m� phi chơn; chơn m� phi ứng. Lại chơn lại ứng. Nếu phi chơn phi ứng th� điều nầy tựu chung l� ấy c� thể giải được. Lại l� ph�m phu; chẳng thấy l�; cho n�n phi chơn v� dụng; n�n phi ứng. Điều nầy c� thể giải ứng m� phi chơn. Ngọai đạo lại được ngũ th�ng, c�ng với kia th� h�a. Th�ng(Gi�o)luận lại được l� ứng ấy m� được gọi l� chơn. Chơn m� phi ứng. Người Nhị Thừa nhập v�o chơn, đọan kết(sử). Th�n tro mất, r� biết chẳng thể khởi ứng. Điều nầy lại l� Th�ng, luận về chơn nầy vậy. Lại chơn lại ứng. Đ�y tức l� biệt hiển trung đạo v� chơn; tức chơn ấy m� luận, d�ng l�m ứng chơn, ứng bất nhị. Bất nhị m� nhị; cho n�n n�i chơn ứng vậy.Nay nương v�o c�u văn c�ng đưa ra một lời về chơn ứng nầy. Trước đ� lần lượt hỏi đ�p l�m r� chơn th�n thường lợi �ch. Sau đ� cũng đ� l�m r� việc hỏi đ�p về ứng th�n lợi �ch nầy. Thường th� thời gian chẳng thể tương ly, như hai con chim đều tản m�t. Hai v�ng l�m luận chơn th�n lại hằng hữu, lại cũng chẳng hằng hữu. Ứng th�n lại cũng gi�n tiếp m� cũng chẳng gi�n tiếp. Nếu Tiểu Thừa l�m r� nghĩa; th� dụ như sự tốt đẹp của đ� trong hang động, qu�n kh�ng, thấy ph�p th�n Phật. (Tỳ Kheo)Ni Li�n Hoa lại chẳng thấy. Điều nầy h� chẳng phải trong Tiểu Thừa chơn th�n hằng c� nghĩa �ch lợi m� cũng chẳng hằng �ch lợi. Đo 6 ph�p ứng lại thấy, lại chẳng thấy. Điều nầy h� chẳng phải ứng th�n c� nghĩa gi�n đọan v� kh�ng gi�n đọan. Đại Thừa Ph�p Th�n lại cũng như vậy. Đối với l� l� hằng hữu �ch. Đối với t�nh th� chẳng hằng hữu �ch lợi. Ứng th�n lại cũng như vậy. C�i duy�n diệt nầy c�ng với duy�n hưng khởi kia chẳng c� đọan tuyệt; đ�y cũng chẳng phải nghĩa gi�n đọan. C�ng t�nh chất, kh�c chỗ thấy trong vấn đề � nghĩa của thời gian nầy. Nay mới ph�n biệt. Như một lần hỏi đ�p ph�a trước thuộc hằng hữu �ch lợi, lần hỏi đ�p sau thuộc chẳng hằng hữu �ch lợi vậy. N�i đơn giản về Dược Ch�u hai th�n. Thuốc c� c�ng dụng l�m cho bịnh bớt khổ. Lại l�m cho t�an th�n mệnh được tăng trưởng, c� c�ng dụng tốt đẹp. Cho n�n Kinh n�i rằng: Nếu t�an th�n mệnh được như điều nầy th� đều tốt đẹp. Vua Như � Ch�u chẳng hằng l�m mưa quay, lại cũng c� thể trừ bịnh. Cho Th�i Tử v�o trong biển lớn lấy được ch�u b�u, trở lại trị bệnh đau mắt của cha mẹ. Đại Phẩm n�i rằng: Nếu mắt người bịnh đắp ngọc ch�u l�n tr�n th�n bịnh, liền ti�u trừ bệnh tật; cho n�n r� biết đều th�ng qua hai nghĩa ấy. Nếu đưa ra ri�ng biệt một b�n th� ước chừng trừ họan, d�ng dụ về thuốc để chứng được niềm vui, huống g� l� ch�u b�u nữa. Đại kh�i l� l�m r� cho cả hai. Ph�m c� 36 c�u. Đại kh�i quyền thật nhị tr�. Trước hỏi đ�p về thật tr� chiếu chơn, m� ch�ng sanh được giải th�at. Quyền tr� chiếu giả, m� ch�ng sanh được độ. Độ ấy l� độ quyền; lại độ ấy đối với thật. Th�at ấy l� th�at chơn; lại th�at ấy đối với giả. Giải đ�p nầy lại đầy đủ 4 c�u. Hoặc nhơn chơn tr� giải th�at nơi� quyền . Bảy nạn ti�u trừ, hai cầu nguyện m�n l� vậy. Hoặc nhơn chơn tr� giải th�at nơi thật. Ba độc đều l�a khỏi điều nầy. Hoặc nhơn quyền tr� được đọ nơi thật. Ba mươi ba th�n được độ l� đ�y vậy. Hoặc nhơn quyền tr� được độ nơi quyền. Đối với sự sợ h�i liền cứu hộ, được chẳng sợ. Hoặc cả hai đều được độ th�at. Nay nương v�o nửa c�u văn đều ra khỏi một b�n. Văn trước ra khỏi quyền, văn sau đến chỗ thật.

N�i đơn giản về Bổn T�ch. Th�ng thường luận về Bổn T�ch đều c� thể bạt khổ c�ng với niềm vui. Cho n�n Thọ Lượng n�i: Nghe Phật Thọ v� lượng, được thanh tịnh v� lậu, v� lượng quả b�o; liền từ Bổn m� được vui. Thỉnh Quan �m rằng:� . Hoặc du h� nơi địa ngục lấy t�m đại bi thay việc thọ khổ. Điều nầy l� từ T�ch bạt khổ. Ch�ng sanh chẳng đến được Bản ban đầu, sau đ� lưu chuyển khổ n�o. Nếu r� biết c�i l� của Bản; tức l� đối với sự khổ ấy m� được giải th�at.� Ch�ng sanh nếu chẳng thấy trong Bản th� h�a. Chẳng c� thể ba lọai phước của ba nghiệp, liền chẳng phải l� nhơn của c�ng đức. Sao đến được quả vui. Phi Bản kh�ng d�ng Th�y T�ch; phi T�ch th� kh�ng d�ng hiển Bản. Ph�a trước hỏi đ�p để l�m r� Bản T�ch nầy.Hỏi đ�p ph�a sau cũng l�m r� Bản T�ch nầy.

Hỏi rằng: Bản T�ch c�ng chơn ứng n�i kh�c nhau những g�?

Đ�p rằng:� Chơn Ứng cuối c�ng biện giải chuyện qua trong đời, như c�c Kinh đ� n�i r�. C�n Bản T�ch tựu chung luận về ba đời như Thọ Lượng đ� n�i. Đơn giản l� do duy�n vậy.

Hỏi rằng: Duy�n Liễu ấy tức c� t�nh đức thiện lương lại c� t�nh đức �c chăng?

Đ�p rằng: đều đầy đủ cả.

Hỏi rằng: Xiển Đề v� Phật đọan những g� về thiện �c?

Đ�p rằng: Xiển đề đọan� những việc l�nh m� hằng c� t�nh thiện. Phật đọan c�c việc �c hằng c� t�nh �c.

Hỏi rằng:� T�nh đức thiện �c những g� chẳng thể đọan?

Đ�p rằng: T�nh thiện �c thường l� những ph�p m�n của thiện �c. T�nh ấy chẳng thể sửa đổi trải qua ba đời, chẳng ai c� thể đầy đủ. Lại chẳng thể đọan họai. V� dụ như ma tuy thi�u đốt kinh s�ch th� l�m sao m� t�nh l�nh của ph�p m�n hết được. Kh�c hơn , khiến Phật thi�u hủy �c lại chẳng thể l�m cho ph�p m�n �c hết sạch. Như nh� Tần� đốt kinh điển để chống Nho, h� c� thể l�m cho thiện �c đọan hết sao?

Hỏi rằng: Xiển đề nếu chẳng đọan mất giống l�nh th� trở lại c� thể l�m cho t�nh thiện khởi chăng. Phật chẳng đọan t�nh �c th� c� thể l�m cho �c khởi chăng?

Đ�p rằng: Xiển đề chẳng thể đạt được t�nh thiện. D�ng sự chẳng đạt ấy; cho n�n trở lại l�m thiện bị nhiễm �. Tu thiện l�m khởi l�n rộng r�i việc trị lại việc �c. Phật tuy chẳng đọan t�nh �c m� c� thể đạt được ở nơi sự �c.� D�ng việc đạt sự �c ấy; cho n�n đối với �c thật tự tại. Do chỗ chẳng l�m �c; n�n chỗ nhiễm tu �c chẳng khởi. Cho n�n Phật vĩnh viễn chẳng trở lại việc �c. Do sự tự tại ấy ; cho n�n rộng d�ng c�c ph�p m�n �c để h�a độ ch�ng sanh. Cuối c�ng việc d�ng ấy cuối đời chẳng nhiễm. Chẳng nhiễm cho n�n chẳng khởi. C�i g� được d�ng như v� dụ của Xiển đề. Nếu l� xiển đề m� c� thể đạt được điều thiện �c nầy, th� chẳng thể gọi l� nhứt xiển đề nữa. Nếu nương v�o người kh�c l�m r� nhứt xiển đề đọan việc thiện hết, l�m A L� Da(Th�nh Giả) r� biết chỗ hu�n tập, lại c� thể khởi thiện. L� Da tức l� v� k�, v� minh. Thiện �c nương v�o giữ l�m tất cả chủng tử. Xiển đề chẳng dứt v� minh, v� k�; cho n�n trở lại sanh thiện. Phật đọan trừ v� k� v� minh, hết kh�ng thể hu�n tập; cho n�n� �c ấy chẳng sanh trở lại nữa. Nếu muốn d�ng �c để độ vật, hằng tạo thần th�ng biến h�a, hiện độ ch�ng sanh vậy.

Hỏi rằng: Nếu Phật Địa đọan �c tận, tạo ra thần th�ng, d�ng �c� h�a vật; điều nầy t�c � mới c� thể khởi l�n việc �c; giống như người ban đ�m đối với m�u sắc chẳng thể nhận r�; giống như k�nh s�ng chẳng thể ảnh hưởng m�u sắc của ch�nh h�nh h�i. C� thể điều nầy chẳng thể nghĩ b�n, l� ấy c� thể ứng với �c. Nếu t�c � th� kẻ ấy c�ng với ngọai đạo kh�c� g� nhau?

Đ�p rằng: Nay l�m r� xiển đề chẳng đọan t�nh đức thiện, gặp duy�n l�nh liền ph�t. Phật lại chẳng đọan t�nh �c , cơ duy�n chỗ lực từ mạnh chỗ hu�n tập; n�n v�o A Tỳ c�ng với tất cả c�c việc �c để h�a độ ch�ng sanh. Do c� t�nh �c; cho n�n gọi l� chẳng đọan. Lại chẳng tu �c; n�n gọi l� chẳng thường.� Nếu t�nh tu đều tận; tức l� đọan chẳng được, m� chẳng đọan chẳng thường. Xiển đề lại cũng như vậy. T�nh thiện chẳng đọan lại sanh thiện căn. Như Lai t�nh �c chẳng đọan, lại c� thể khởi �c. Tuy khởi nơi �c m� l� t�m ấy v� nhiễm. Qua khỏi chỗ �c rồi; tức l� thật tế. C� thể d�ng tướng ngũ nghịch m� được giải th�at. Lại chẳng tr�i buộc, chẳng th�at khỏi việc l�m nơi phi đạo, th�ng đạt Phật đạo. Xiển đề nhiễm m� chẳng đạt c�ng với điều nầy lại kh�c vậy. Đơn giản r� biết sự đọan trừ. Điều nầy l� một ph�p kh�c; gọi l� chẳng được tương ly. Như người một thể, v� saotừ tr� bạt khổ; từ đọan c�ng lạc. Nhưng m� t�m huệ giải xưng tr�. Kh�ng c� chướng ngại tr�i buộc th�n th� gọi l� đọan. Dụ như người bị cột chặt, d�ng lực thuộc tr� c�ng với ngọai lực phụ v�o thuộc đọan v� vận lực thuộc t�m. Cho n�n n�i rằng tr� huệ trang nghi�m. Phụ đọan thể t�n thuộc về sắc th�n; gọi l� phước đức trang nghi�m. Nay kinh văn n�i chẳng được trong một l�c. Do vậy c�ng nhau đưa ra tr� đọan. Nếu thấu r� được 10 � nghĩa nầy th� giải được cả ng�n điều, rộng n�i nghĩa của Quan Thế �m Phổ M�n; tức l� chẳng thể c�ng tận.

Phần thứ hai ri�ng giải th�ch về t�n gọi l�m hai. Đầu ti�n l�m r� Quan Thế �m; kế đến l�m r� Phổ M�n. V� nh�n duy�n g� m� gọi l� Quan Thế �m? Th�ng Gi�o giải th�ch như ph�a trước. Biệt gi�o th� d�ng cảnh tr� nhơn duy�n cho n�n gọi l� Quan Thế �m. Sao gọi l� cảnh tr�? Cảnh tr� đ�y lại c� hai. Một l� tư ngh� cảnh tr�. Hai l� bất tư ngh� cảnh tr�. Tư ngh� cảnh tr� lại c� hai. Một l� theo l� b�n ng�ai;; hai l� theo l� b�n trong. L� b�n ng�ai lại c� 4. Một l� thi�n nhi�n cảnh tr�. Chỉ hỏi cảnh nầy v� sẽ do cảnh; cho n�n cảnh do tr�, do cảnh.Tr� nầy sẽ do tr�; cho n�n tr� do cảnh, do tr�. Nếu do cảnh; cho n�n cảnh, cảnh nầy l� cảnh. Cảnh ấy tức l� tự sanh cảnh. Nếu tr� do tr� th� tr� ấy lại l� tự sanh tr�.� Tự sanh gọi l� t�nh tự như thế.� Chẳng phải Phật, Trời, người l�m được. Chiếu s�ng c�ng chẳng� chiếu s�ng hằng l� cảnh tr�. Cho n�n gọi l� thi�n nhi�n cảnh tr�.

Hai l� l�m r� tướng chờ đợi.� Nếu cảnh chẳng tự l� cảnh; nhơn tr� cho n�n cảnh. Tr� ấy chẳng tự l� tr�; nhơn cảnh cho n�n tr� nầy tức l� sanh ra nghĩa kia. V� sao như vậy? Cảnh tự sanh cảnh; liền xưng l� tự. Do cảnh vọng tr�. Tr� tức l� kia. Nay cảnh từ tr� sanh h� chẳng phải cảnh kia? Tr� lại như thế ; cho n�n gọi l� tương đ�i.

Kế đến l�m r� c�i nhơn, duy�n cảnh tr�. Nếu cảnh m� chẳng do tr�, m� cảnh lại chẳng do cảnh; cho n�n cảnh. Tr� cảnh nhơn duy�n cho n�n cảnh. Tr� lại như thế. Đ�y tức l� cảnh tr� nhơn duy�n c�ng sanh ra nghĩa nầy. C�ng sanh ấy c� hai, qu� đọa tự tha t�nh trung. Kế đến l� tuyệt đ�i l�m s�ng tỏ cảnh tr�. Chẳng phải cảnh chẳng phải tr� m� n�i cảnh tr�. Điều nầy tức l� l�a cảnh l�a tr�, chẳng nhơn duy�n m� biện t�i ra cảnh tr�. Đ�y l� v� nhơn duy�n sắc đ�i. Từ nhơn duy�n tr�n chẳng thể được, h� huống l� v� nhơn duy�n. Một v�ng nghĩa l� tuyệt l� m� cuối c�ng chẳng th�nh tuyệt đ�i. Gồm cả l� ngọai h�nh t�m nầy, vọng tưởng t�nh t�an. Cho n�n Trung Luận n�i rằng: C�c ph�p chẳng tự sanh; lại chẳng từ kia sanh; chẳng c�ng, chẳng kh�ng nhơn. Cho n�n n�i v� sanh. Sao được như trước 4 lọai. Kế chấp l� thật dư vọng ngữ. T�nh thật của chấp về thấy, �i sanh chấp 98 sử. Khổ tập h�at nhi�n lưu chuyển chẳng dừng. V� sao chấp nầy m� sanh khổ� tập? Đọa chấp một lọai cảnh tr�; nghĩa l� d�ng lấy đ�y. Đọa thuận t�n th�n t�m tức l� �i trước m� sanh hoan hỷ. Tức l� tham sử. Nếu người sai nghịch tr�ch t�m vui; tức l� do phẩn nộ m� sanh s�n nhuế; tức l� s�n sử. Tham nhuế liền khởi h� chẳng phải si sử. Ta giải cảnh tr� nầy, chỗ kia chẳng giải như chỗ sở chấp đ�y xấc l�o �nơi người, h� chẳng l� mạn sử. Liền chấp điều nầy l� như vậy. Nay tuy chẳng nghi, sau sẽ nghi lớn, h� chẳng nghi sử l� g�. Ta r� biết giải ph�p nầy. Trong ph�p ấy t�nh t�an, ta h� chẳng l� th�n kiến. 62 kiến theo đ� rơi v�o một b�n; h� chẳng l� bi�n kiến. Như đ�y vọng chấp; chẳng gặp đạo l�; h� chẳng l� t� kiến. Chấp điều nầy l� thật; cho l� Niết B�n; h� chẳng phải kiến thủ quả dật. Nghĩa l� lấy đạo nầy nương v�o để tiến h�nh; h� chẳng phải giới thủ nhơn dật. Mười sử ấy tất cả đều nằm trong sở chấp cảnh tr� b�n tr�n khởi. Sẽ trải qua ba c�i bốn đế; tức l� c� 88 sử. Tựu� chung suy nghĩ trải qua ba c�i; tức l� c� 98 sử. Đ�y l� tập đế kết nghiệp, đi�n đảo h�at nhi�n. Sau đ� mới� đến quả khổ sanh tử chẳng gi�n đọan. Nơi cảnh tr� nầy chẳng r� biết khổ tập. Nơi n�o c� đạo diệt. Tức chẳng r� tứ đế; liền ph� thế gian, xuất thế gian nhơn quả. V� thế xuất thế ph�p; cho n�n chẳng ph�p n�o thật. Chẳng r� biết quả xuất thế, chẳng Phật thật. Chẳng r� xuất thế nhơn; nghĩa l� chẳng c� hiền th�nh tăng bảo. Tất cả đều mất đi. Nếu tạo chấp như thế nầy th� tự sanh cảnh tr�. Chỉ c� kết cấu sinh tử. Tăng trưởng kết nghiệp, sai tr�i thật nhiều. Nếu chẳng phải l� ngọai cảnh tr�, liền sẽ l�m l� b�n ng�ai như thế n�o? Cho n�n Đại Luận n�i rằng: Ph�m phu n�i ba lọai. Kiến mạn l� chữ. Th�nh nhơn chỉ n�i một lọai. Gọi l� chữ. Nay ph�m phu kiến mạn chấp trước ngoa n�i lời Phật. D�ng ca ngợi chấp trước về l�, th�nh ra tranh luận. Tuy phỉ b�ng kinh luận lại dẫn chứng văn tự.� Như tr�ng kh�et th�n c�y, ngẫu nhi�n th�nh chữ. Thật t�m m� t�m th� chẳng thể giải th�ch chữ hay chẳng phải chữ. Miệng n�i cảnh tr�; nhưng chẳng r� cảnh tr�. Lấy sự chẳng giải th�ch được ấy như phục cam lồ. Tức l� d�ng cảnh tr� để khởi l�n việc thấy th�n mệnh bị thương sớm yểu. Cho n�n Long Thọ ph� chỗ ấy. Nay chẳng thủ lấy điều nầy v� cảnh tr� d�ng giải th�ch Quan Thế �m.

Tự sanh cảnh tr� liền như thế, trừ ba c�u lại như vậy. Hai l� l�m s�ng tỏ c�i l� tư ngh� nội cảnh tr�. Lại tạo ra b�n tr�n 4 cửa. Danh tự tuy đồng qu�n tr� thuần thục, chẳng sanh chấp kiến. Đầy đủ cho n�n chẳng tạo c�i mới, th�nh phương tiện đạo. Ph�t sanh n�an đảnh cho đến 16 t�m nh�n tr� minh gi�c. Th�ng suốt rồi được ngộ, ph� những kiến hoặc c�ng l� tương ưng. Giống như người m� lấy kim ch�ch v�o v�ng m� r� r�ng l� chẳng n�i bậy bạ. Đ�y ch�nh l� chơn qu�n; gọi l� tr�. C�i l� chỗ chiếu ấy gọi l� cảnh. D�ng ph�t v� lậu; cho n�n xưng l� l� nội cảnh tr�. Tuy thấy l� nầy; chung cuộc l� tạo � nhập chơn. Cho n�n gọi l� tư ngh� cảnh tr� vậy. Nay l�m r� Quan Thế �m lại chẳng từ cảnh tr� nhơn duy�n nầy m� được gọi t�n.

�� Thứ đến l�m r� bất tư ngh� cảnh tr�. Nếu tự, tha c�ng với v� nhơn, s�nh với bốn c�u, đều chẳng phải cảnh tr�. Nay c�c kinh luận l�m s�ng tỏ hoặc từ tự sanh, tha sanh, cộng sanh, v� nhơn v.v. Nếu chẳng phải vậy th� v� sao biện giải cảnh tr� được?

Đ�p rằng: Trong kinh� đ� r� r�ng rằng tất cả Tứ Tất Đ�n(th�nh tựu) gi�p duy�n giả danh tự để n�i; kh�ng c� 4 t�nh chấp. Nếu người vui nghe tự tại cảnh tr�; tức l� n�i cảnh ấy l� tự cảnh tr�, l� tự tr�. D�ng chỗ đ� đến nầy, t�m mong mỏi vui mừng. Hoặc l�c tuy�n nghe, tự gi�c, tự tri; nghe tất sanh thiện. Hoặc c� l�c đối trị , n�i tự sanh cảnh tr�. N�i ấy tất ph� hoặc. C� l�c n�i nầy l�m cho liền ngộ đạo. Nếu kh�ng c� Tứ Tất Đ�n �ch(4 sự th�nh tựu lớn) th� chư Phật Như Lai chẳng phải chẳng thuyết ph�p. Tuy tạo ra 4 c�ch ph� hoặc v�o đạo;� cho n�n gọi l� v� tr�. Tr� nầy chiếu s�ng; n�n gọi l� cảnh. Như thế th�ng đạt, liền r� biết khổ tập đạo diệt. Tam Bảo Tứ Đế đương nhi�n đầy đủ. Nếu d�ng tr� chiếu cảnh, nhập kh�ng thủ chứng, trở th�nh chơn đế, l� nội tư ngh� cảnh tr�, như trứơc đ� n�i. Nếu chẳng d�ng� quả để chứng. R� biết cảnh tr� nầy thường c� t�n chữ gọi l� cảnh tr�. Chữ nầy chẳng ở trong, ng�ai, giữa. Chữ nầy chẳng ở y�n, lại chẳng phải chẳng ở. Chữ nầy kh�ng sở hữu. Tuy tạo 4 c�u l�m s�ng tỏ cảnh tr� thật, chẳng ph�n biệt 4 c�u cảnh tr�. Tuy tạo 4 c�u văn cảnh tr�, thật chẳng được 4 c�u cảnh tr�. Tuy thể đạt 4 c�u cảnh tr�, thật chẳng tạo 4 c�u tư ngh� cảnh tr�. Ng�n ngữ đạo dứt, t�m h�nh xứ mất.� Chẳng thể 4 c�u tư duy mong qua; cho n�n gọi l� bất tư ngh� cảnh tr�. Kim Quang Minh n�i rằng: Bất tư ngh� tr� chiếu bất tư ngh� cảnh tr� nầy đầy đủ như trong Đại Bản Huyền Nghĩa Cảnh Tr� Diệu n�i rộng. Long Thọ đầu ti�n ph� một kh�c� thời gian, tuy nhi�n sau lại giải th�ch nghĩa của NHƯ THỊ NG� VĂN; nay lọai nầy trước ph� l� ngọai cảnh tr�, sau l�m s�ng tỏ bất tư ngh� Tứ Tất Đ�n( bốn th�nh tựu). Nghĩa của Tất Đ�n như nghĩa của Đại Bổn Huyền. Ph�m nương v�o t�n để l�m phương tiện. N�n trước ti�n l�m r� c�ch qu�n tr�; thứ đến biện giải �m thanh của cảnh đời. Nếu giải nghĩa l�m phương tiện th� trước l�m r� thế cảnh; kế đ� biện giải qu�n tr�. Như trứơc đ�y c� cảnh c� thể được luận qu�n. Nếu chưa c� cảnh th� lấy chỗ n�o c� thể qu�n; giống như cảnh của c�i trống, ph�a sau l� đ�nh trống. Nay từ nghĩa phương tiện; trước l�m r� �m thanh thế gian, sau luận về qu�n tr�. Thế ấy lại chia l�m ba. Một l� ngũ �m thế gian; hai l� ch�ng sanh thế gian; ba l� quốc độ thế gian; liền c� thật ph�p; tức c� người giả. Giả thật h�nh th�nh; liền c� chỗ nương tựa. Ấy gọi l� ba lọai thế gian. Thế nầy c�ch biệt; tức l� thế của 10 ph�p giới; lại l� 10 lọai ngũ ấm; 10 lọai giả danh; 10 lọai y b�o. C�ch biệt chẳng đồng; cho n�n gọi l� thế vậy.

Thời gian l� thời gian sai biệt. Ba mươi lọai thế gian sai biệt, kh�ng tướng hổn lọan; cho n�n gọi l� gian. Mỗi mỗi đều c� nhơn; mỗi mỗi đều c� qủa; cho n�n gọi l� ph�p; mỗi mỗi c� cương giới ph�n biệt� r� r�ng. Nay th�nh một ph�p giới; lại c� 10 ph�p. Cho n�n như vậy tướng t�nh cứu c�nh. Mười giới tức l� 100 ph�p. Mười giới tướng hỗ tương liền th�nh 1.000 ph�p. Như vậy c�c ph�p tất cả đều l� nhơn duy�n sanh ph�p. Lục đạo l� hoặc nhơn duy�n ph�p ; Tứ Th�nh l� giải nhơn duy�n ph�p. Đại Kinh n�i rằng: V� lậu lại c� nhơn duy�n. Nhơn ấy mất v� minh; tức l� chứng Tam Bồ Đề. L� những nhơn duy�n ph�p; tức l� Tam Đế. Nhơn duy�n sở sanh ph�p ta n�i; tức l� kh�ng. Lại gọi l� giả danh; lại gọi nghĩa l� Trung Đạo. Cho n�n l�m r� 10 lọai ph�p giới; 30 lọai thế gian; tức l� chỗ qu�n cảnh vậy. Cảnh nầy lại c� hai. Đ� l� tự, tha. Tha ấy nghĩa l� ch�ng sanh Phật. Tự ấy l� t�m đầy đủ; như kinh Hoa Nghi�m n�i: T�m như người họa kh�o, tạo đủ lọai ngũ ấm. Tất cả trong thế gian; kh�ng g� l� kh�ng do t�m tạo.

Hỏi rằng: Tự tha kia được mỗi mỗi đầy đủ 10 ph�p giới chăng?

Đ�p rằng: Qu�n thật tướng của th�n, qu�n Phật lại cũng như thế. Hoa Nghi�m n�i rằng: T�m như vậy, Phật cũng như vậy. T�m Phật v� ch�ng sanh l� ba v� sai biệt. H� chẳng phải mỗi mỗi đều đầy đủ ba đế cảnh sao. �m ấy tức l� 10 ph�p giới, cơ hội của khẩu nghiệp vậy. Giới ấy tức chẳng đồng với �m, lại c� sai biệt.

Hỏi rằng: Ch�ng sanh mỗi mỗi c� ba nghiệp v� với � g� m� thường Qu�n �m?

Đ�p rằng: Như Th�ng(Gi�o)luận rằng tất cả đều được. Thường niệm cung k�nh, được l�a ba độc; tức l� Qu�n Thế �m. Lễ b�i c�ng dường sở cầu nguyện m�n; tức l� th�n Qu�n Thế , m� nay gọi l� Quan Thế �m. Cựu dịch nghĩa nầy chia l�m 6.

Một l� th� lập. Tất cả những t�n chẳng thể phiền đưa ra một hướng để l�m ti�u điểm cho t�n gọi. Nếu xưng l� th�n Qu�n Thế th� trở lại thắc mắc lời n�i nầy. � g� chẳng gọi l� Qu�n Thế �m; tức điều nầy chẳng phải hỏi.

Hai l� t�y tục. Đức Th�ch Ca đ� n�i d�ng �m thanh để l�m Phật sự; cho n�n gọi l� Qu�n Thế �m. Nếu đi� đến những nơi kh�c th� t�y theo kia m� tuy�n dương.

Ba l� Hỗ Cử; c� thể qu�n chỗ qu�n. Chỗ qu�n tức l� sắc t�m của ch�ng sanh vậy. Nay từ đ� c� thể qu�n; cho n�n thường n�i l� qu�n. C� thể nghe chỗ nghe. C� thể nghe tức l� lỗ tai r� biết của Th�nh Nhơn. Chỗ nghe ấy l� �m th�nh của ch�ng� sanh, l�m cho chỗ chấp nghe �m th�nh ấy. Đưa ra chỗ nghe được, c� thể nghe. Đưa ra c� thể qu�n được chỗ qu�n. Từ đấy cho n�n gọi l� Qu�n Thế �m.

(H�́t quyển thượng)[^]

QUAN �M HUYỀN NGHĨA

Đời T�y, Thi�n Thai Tr� Giả Đại Sư giảng v� m�n nhơn Qu�n Đảnh ghi lại (bằng chữ H�n)

(quyển hạ)

Phần thứ hai l� l�m s�ng tỏ chữ Qu�n. Lại chia ra l�m hai. Một l� kết th�c cảnh của Thế �m. Hai l� l�m s�ng tỏ tr� tuệ của năng qu�n. Kết cảnh ấy c� 6. Một l� kết 10 ph�p giới l� nhơn duy�n cảnh. Hai l� Tứ Đế cảnh. Ba l� ba đế cảnh. Bốn l� nhị đế cảnh. Năm l� nhứt thật đế cảnh. S�u l� v� đế cảnh. Những điều nầy hiện ra đầy đủ nơi Đại Bổn Huyền Nghĩa. Thứ hai l� l�m l�m s�ng tỏ việc qu�n tr�. B�ng cảnh l�m s�ng tỏ tr�, tạo 5 lượt, soi tỏ qu�n tr�. Chung nhơn duy�n; tức l� 4 chỗ nhơn duy�n luận qu�n. Tứ Đế lại c� 4 lọai luận qu�n. Tam Đế c� hai lọai luận qu�n. Nhị đế c� 7 lọai luận qu�n. Một thật đế� tức l� một luận qu�n. Kh�ng đế tức l� v� qu�n. Như vậy những nghĩa nầy đầy đủ ở Đại Bổn.

Nay Ước (Gi�o) tam đế l�m s�ng tỏ chỗ qu�n. Nếu Th�ng (Gi�o) luận về 10 ph�p giới tất cả đều l� nhơn duy�n sở sanh ph�p th� nhơn duy�n nầy tức l� kh�ng; tức l� giả tức l� trung. Tức kh�ng nghĩa l� chơn đế; tức giả l� tục đế; tức trung nghĩa l�� Trung Đạo đệ nhất nghĩa đế. Nếu Biệt (Gi�o) th� luận về lục đạo giới, l� nhơn duy�n sanh ph�p. Nhị Thừa giới l� kh�ng; Bồ T�t Giới l� giả; Phật giới l� Trung. Luận cảnh c� hai �. Nay đối cảnh l�m s�ng tỏ chỗ Qu�n; lại cũng c� hai �. Một l� thứ đệ tam qu�n ; hai l� nhất t�m tam qu�n. Thứ đệ nghĩa l� như Anh Lạc n�i: Từ giả v�o kh�ng; gọi l� Nhị Đế Qu�n. Từ kh�ng nhập v�o giả; gọi l� B�nh Đẳng Qu�n. Nhị qu�n l� phương tiện; được nhập v�o Trung Đạo đệ nhất nghĩa đế qu�n. Ba qu�n nầy tức l� Đại Phẩm đ� l�m r� nơi ba tr�. Một l� nhứt thiết tr�; r� biết tất cả nội ph�p nội danh; tất cả c� thể r�, c� thể giải. Tất cả c�c ph�p ng�ai c�ch� gọi, c� thể r� biết, c� thể giải. Thường chẳng thể d�ng m� tất cả đạo, khởi tất cả lọai. Cho n�n gọi l� nhứt thiết tr�. Hai l� đạo chủng tr�, c� thể r� biết tất cả đại chủng sai biệt; liền ph�n biệt giả danh; chẳng sai lầm. Cho n�n gọi l� đạo chủng tr�. Ba l� nhứt thiết chủng tr�, c� thể đối với một lọai tr�, r� biết tất cả đạo tr� tất cả lọai. Một tướng diệt đi, tướng chủng chủng hạnh lọai, c� thể r� biết c� thể giải b�y; gọi l� nhứt thiết chủng tr�. Th�ng (Gi�o) m� luận về qu�n tr� th� kh�c với điều nầy. Biệt (Gi�o) m� qua mục nhơn th� gọi� quả của qu�n ấy l� tr�. Đ�y l� ba qu�n tr�; tức l� Đại Kinh 4 lọai 12 nhơn duy�n qu�n. Hạ, trung, thượng, thượng, thượng.

Niết B�n qua sự chia chẻ ph�p, l�m r� nơi bốn qu�n. Đại Phẩm Anh Lạc gặp ngay Ma Ha Diễn (Đại Thừa), rồi l�m r� ba qu�n, ba tr�. Nay nếu khai hai kinh c�ng với Niết B�n th� n�n khai Diễn Ph�p; từ giả nhập v�o kh�ng, qu�n sanh diệt tất cả tr�. Nếu hợp Niết B�n với hai kinh; hợp hạ, trung nhị qu�n; đồng l� nhứt thiết tr�. Nếu c�ng với ba kinh vừa khai vừa hợp; đối với ngũ nh�n th� ngũ nh�n, nhục nh�n chiếu c�c việc th� tế; tất cả đều l� thế tr�. Tất v� c�c qu�n cảnh� bổn. Nếu ba qu�n ba tr� từ những điều nầy; tức l� nhập thể ph�p nhứt thiết tr�. Nếu tứ qu�n tứ tr� nầy; tức l� v�o chiết ph�p nhứt thiết tr�; cho n�n nhục nh�n, thi�n nh�n l� căn bản. Nhập v�o nhứt thiết tr� đối với huệ nh�n; đạo chủng tr� đối với ph�p nh�n; tất cả chủng tr� đối với Phật nh�n. Trong b�i kệ nhơn duy�n của Trung Luận c� n�i về sở sanh ph�p một c�u, v� qu�n tr� l�m căn bản. Ba c�u đối ba tr�. Nếu gặp ba qu�n tr� đối với 4 gi�o; tức liền khai mở như trước. Nếu c�ng Niết B�n đối với tứ gi�o. Hạ tr� l� sanh diệt nhứt thiết tr� đối với ba tạng gi�o. Trung tr� l� thể ph�p nhứt thiết tr�; đối với Th�ng Gi�o vậy. Thượng tr� tức l� đạo chủng tr� đối với Biệt Gi�o. Thượng thượng tr� tức l� nhứt thiết chủng tr� đối với Vi�n Gi�o. Do vậy; n�n l�m s�ng tỏ tam qu�n. Vậy th� những g� đối với Tứ Gi�o (Ước, Biệt, Th�ng, Vi�n); nếu kh�ng gi�o tức kh�ng qu�n. Gi�o kia tu qu�n được th�nh nơi tr�. Cho n�n l�m r� gi�o vậy. Gi�o ấy tất c� chủ. C� chủ tức l� Phật; hoặc c� thể một Phật n�i Tứ Gi�o; hoặc c� thể hiển thị tứ tướng l�m r� tứ Phật.

Tứ Gi�o ấy lại c� Tứ Chủ; tức l� sẽ c� tứ bổ xứ; tức l� bốn lọai Bồ T�t gi�p cho Phật hoằng truyền tứ gi�o nầy. Nếu n�i c�c ph�p tịch tĩnh th� tướng ấy chẳng thể d�ng để n�i hay tuy�n thuyết. Đại Kinh n�i rằng:

Sanh sanh chẳng thể n�i; cho đến chẳng sanh, chẳng sanh lại chẳng thể n�i. Một lời dạy chẳng thể n�i th� v� sao lại c� 4?

Đ�p rằng: L� luận thật như vậy; tất cả đều chẳng thể n�i. T�y duy�n lợi vật c� nhơn duy�n; cho n�n lại chẳng thể được n�i. Chẳng hay sanh, sanh c� thể n�i; cho đến chẳng sanh, lại c� thể n�i . D�ng lời dạy của Phật để ra khỏi khổ sanh tử. Tam Tạng dạy rằng: như th�ch luận dẫn chứng Ca Chi�n Di�n Tử l�m r� nghĩa Bồ T�t. Đức Th�ch Ca đầu ti�n v� người thợ l�m đồ gốm m� nhớ lại lời ph�t nguyện của Phật Th�ch Ca ng�y trước. Từ đ� trở đi bắt đầu ph�t t�m Bồ T�t. Tức l� kẻ ấy muốn cầu Bồ Đề; n�n gọi l� v� ph�p. S�u l�a khổ tập, vui cầu Diệt, Đạo. Tức l� khởi l�n t�m từ, thệ độ tất cả. H�nh hạnh lục độ. Hạnh nguyện tương ưng để l�m vơi đi sự khổ v� mang đến niềm vui. V� sao vậy? V� keo kiệt l�m cho tập đọa lạc v�o ngạ quỷ; n�n n�i l� khổ. Thực h�nh Đ�n (Bố Th�) gọi l� đạo; xan tham dứt; gọi đ�y l� diệt. Bồ T�t tự h�ng phục sự keo kiệt tham lam, bi t�m hu�n tập; ch�ng sanh gọi t�n; tức l� c� thể th�at khổ. Tự thực h�nh đ�n th� với t�m từ bi hu�n tập th� vật ấy c� thể độ; tức l� c� thể thị hiện l�m cho được an lạc. N�n biết rằng v� đầy đủ thệ nguyện m� tu hạnh bố th� vậy.

Cho đến kẻ ngu si gọi tập sanh thi�n, n�i l� khổ. Tu huệ gọi l� đạo, si kia lại diệt. Tu huệ l�c qua khỏi tự ph� khổ tập l�m th�nh t�m bi, d�ng để cứu g�up ch�ng sanh. Ch�ng sanh xưng danh tức được giải th�at.� Tự chứng đọan diệt, d�ng l�m t�m từ, để hu�n tập ch�ng sanh. Ch�ng sanh c� cơ duy�n cảm ứng được độ. Cho n�n r� biết việc l�m ấy ở nơi nguyện. Việc l�m l� lục độ, mỗi mỗi đều luận ri�ng biệt.Thi Tỳ Đợi C�p l� Đ�n (Bố Th�) đầy đủ. Tu Ma Đề chẳng n�i dối l� Th� (Giới) đầy đủ. Ca Lợi Vương cắt tiệt (th�n thể) chẳng động; đ� l� nhẫn đầy đủ. Th� lớn v�o biển l� tinh tấn đầy đủ. Nơi X� L� tọa thiền l� Định đầy đủ. Cu Tần Đại Thần ph�n chia đất đai l� B�t Nh� đầy đủ. Như vậy sự tu h�nh cho đến Sơ Tăng Kỳ kiếp. Chẳng r� l�m Phật, chẳng l�m Phật. Đệ nhị Tăng kỳ t�m r� l�m Phật; miệng chẳng n�i l�m Phật. Đệ tam Tăng Kỳ t�m r� miệng n�i. Qua khỏi ba tăng kỳ rồi lại đến trăm kiếp chủng tướng. Trăm phước ph�m d�ng 3.200 phước tu th�nh. 32 tướng được hiện, l�c ấy gọi l� Bồ T�t Ma Ha T�t. Hay h�ng phục hoặc, chẳng đọan; như kh�ng phải d� b�o ph�. Chấp thế tr� v� B�t Nh�; tức l� � nầy. D�ng điều nầy Bồ T�t thực h�nh đối với Thanh Văn h�nh vị. Sơ Tăng Kỳ c� thể đối với tổng biệt niệm xứ. Nhị Tăng Kỳ c� thể đối với n�an ph�p. Tam Tăng Kỳ c� thể đối với Đ�nh Ph�p. B�ch kiếp chủng tướng c� thể đối với Nhẫn Ph�p. Ngồi nơi đạo tr�ng c� thể đối với thế đệ nhất. 34 t�m đọan kết, th�nh Phật; tức l� đối với 16 t�m ph�t chơn; cho đến 9 giải th�at v� học vậy.

L�c bấy giờ tr�n Tọa Đạo Tr�ng 34 t�m đọan hoặc. Ch�nh tập đều hết; gọi l� Tam Tạng Phật. Cho n�n Th�ch Ca tinh tấn, đệ tử đ�n thục. D�ng tinh tấn cho 9 kiếp trước qua khỏi 8 tướng th�nh đạo Phật. Đ�y ch�nh l� Tam Tạng Gi�o Chủ, hay n�i gi�o m�n. Ở trong đ�y nằm tại nơi bổ xứ hằng trăm kiếp. C�c tướng phục hoặc ở th�n sau c�ng. Lục độ hạnh th�nh, thệ nguyện sẽ đầy đủ. Từ bi hu�n tập nơi ch�ng sanh, bạt khổ c�ng lạc. Nếu c�ng biện giải về việc nầy th� l� nhơn duy�n sanh ph�p, thế tr� minh qu�n; tức l� Tam Tạng gi�o, nghĩa Quan Thế �m vậy.

Hỏi rằng: Nương v�o Tam Tạng n�i Th�ch Ca Di La đồng thời ph�t t�m. Một qua khỏi 9 kiếp, c�n � g� m� hai Phật đều th�nh Phật ở Hiền Kiếp?

Đ�p rằng: Th�ch Ca gặp Phật Sa T�c trăm kiếp. Di Lặc gặp chư Phật h� tất phải đủ 91 kiếp sao? Nếu như vậy tức l� kh�ng phải nghĩa trăm kiếp. Sự trả lời về ph�p m�n nầy tức l� c� 100 kiếp; d�ng lực tinh tấn truyền ra nhiều hơn. Như Đại Phẩm n�i r� rằng: Tam thừa của con người giống như đệ nhất nghĩa đế, kh�ng d�ng lời để n�i đạo. Đọan trừ phiền n�o, nhập v�o Niết B�n. C�ng duy�n một l�, d�ng qu�n đọan hoặc để th�ng. Lại gọi c�ng với lời dạy của B�t Nh�. Việc nầy c�ng với Tam Tạng sai biệt. Th�ch Luận đả ph� v� n�i rằng: H� d�ng t�m chẳng tịnh để tu hạnh Bồ T�t; giống như đồ độc d�ng đựng thức ăn. Ăn xong người bị hại. Đ�n (Bố Th�) c� thượng, trung, hạ; nghĩa l� xả bỏ t�i sản th�n mệnh . Dũng sĩ liệt nữ đều c� thể xả bỏ. Thế n�o l� xả bỏ bậc trung ; gọi l� bố th� đầy đủ? Trung Đ�n(bố th� trung b�nh) th� gọi l� th� kh�ng phải Ba La Mật. Chẳng thấy m�nh,người, t�i vật ba việc ấy tất cả đều kh�ng phải� keo kiệt, (nếu chẳng vậy)chẳng phải l� th�. Đ�y l� chơn đ�n Ba La Mật. Cho đến phi ngu, phi tr�, v� trước kh�ng huệ; gọi chơn B�t Nh�, chẳng� chấp thế tr�.

Luận rằng: nếu chẳng tin kh�ng, tất cả đều sai quấy. N�n r� chỗ tu của ngươi tất cả đều chẳng c�ng với l� tương ưng. Nếu tin tất cả c�c ph�p đều kh�ng ở tất cả những chỗ tạo t�c. Do chỗ d�ng kh�ng ấy cho n�n c� thể th�nh tất cả c�c ph�p. Vậy r� rằng nếu được kh�ng huệ th� c� thể đầy đủ tất cả ph�p vậy. Lại nữa Bồ T�t v� lượng kiếp số tu h�nh, sao chỉ ba A Tăng Kỳ. Như thế c�c lọai ph� bỏ Tam Tạng bị thất bại. D�ng hiển Ma Ha Diễn, phần giữa sẽ th�ng được � dạy bảo.

Đại Phẩm n�i rằng: Bồ T�t ph�t t�m c�ng vớt T�t B� Nhược (B�t Nh�) tương ưng. Đ�y ch�nh l� qu�n chơn, đọan kết, c�ng với l� tương ưng vậy. Ph�t t�m xong rồi liền qu�n chơn, đọan kết, liền gọi l� Bồ T�t. Tức l� giả nhơn vậy. Lại nữa qu�n chơn tức l� ph�p nầy vậy. Thường c�ng từ bi đều khởi. Tự đọan khổ tập, tu đạo diệt. Lại d�ng từ bi thệ nguyện đọan tất cả ch�ng sanh khổ tập, c�ng với đạo diệt nầy. Thế đạt c�c ph�p như huyễn như h�a, bất sanh bất diệt. Ba việc đều mất để thực h�nh Đ�n (Bố Th�). Cho đến tất cả ph�p kh�ng chỗ đắm; gọi l� B�t Nh�. C�c hạnh nầy trấn giữ lời nguyện; tức l� c� thể ph� tứ trụ hoặc, thấy đệ nhất nghĩa; tức l� c� ba thừa c�ng v�i Thập Địa. Đ� l� C�ng Huệ cho đến Phật Địa. Nếu đến Thập Địa nầy đối với Thanh Văn th� C�ng Huệ Địa đối với tổng biệt niệm xứ. T�nh Địa đối với tứ thiện căn vị. B�t nhơn địa đối với b�t nhẫn. Kiến địa đối với sơ quả. Bạc địa đối với Nhị quả. Ly dục địa đối với tam quả. Biện địa nầy đối với tứ quả. Chi Phật địa tự, đối với chi Phật vị. Bồ T�t địa từ đ�y ra giả phương tiện. Đạo qu�n song lưu, đọan ch�nh x�m tập, đến c�ng Phật địa. Cho n�n luận rằng: Người nầy phiền n�o hết; nhưng tập (qu�n) chẳng hết. D�ng sự thệ nguyện để gi�p cho tập sanh lại nơi ba c�i, l�m lợi �ch ch�ng sanh, thanh tịnh quốc độ Phật. H� c�ng với Tam Tạng Bồ T�t h�ng phục hoặc, h�nh lục độ hạnh� sao? Bồ T�t tu hạnh nầy đọan hoặc trừ những g� c�n s�t lại chưa hết; giống như l�n kh�i nhỏ. Từ Bi năm đường thị hiện độ sanh. Ch�ng sanh hoặc xưng danh; hoặc cảm thấy; tức c� thể bạt khổ c�ng lạc giải th�at được độ. Điều nầy Th�ng Gi�o thể giả nhập�� v�o kh�ng qu�n. Lại gọi l� nhứt thiết tr�; tức l� nghĩa của Th�ng Gi�o Qu�n Thế �m. Biệt Gi�o th� kh�c với Th�ng. Biệt (Gi�o) l�m s�ng tỏ chẳng c�ng với B�t Nh�; cho n�n n�i l� biệt vậy. Gi�o nầy chỉ l�m s�ng tỏ Trung Đạo. V� người căn cơ chậm lụt; n�n phương tiện để n�i.� Lần lượt hiển l� rộng, l�m s�ng tỏ trải qua c�c kiếp tu h�nh. Cho n�n Đại Phẩm n�i rằng: C� Bồ T�t từ sơ ph�t t�m du h� thần th�ng tịnh Phật quốc độ. Kế đến tu tập hằng h� sa ph�p m�n g�up hiển l� trung (đạo) nầy. Ph�a trứơc tứ trụ; kế đến ph� trần sa, sau đ� ph� v� minh.

Thập T�n th�ng phục c�c hoặc m� ch�nh l� phục tứ trụ. Thập trụ lại l� th�ng phục c�c hoặc. M� ch�nh đọan tứ trụ th�nh nhứt thiết tr�. Thập hạnh xuất giả; đọan v� tr�, th�nh đạo chủng tr� c�ng phục giới ngọai trần sa. Thập hồi hướng đọan giới ngọai trần sa, th�nh đạo chủng tr� ch�nh tu trung đạo, h�ng phục v� minh. Thập địa đoạn trừ v� minh, thấy Phật t�nh. Th�nh nhứt thiết chủng tr�. Giống như đốt v�ng, trần cấu trước ti�n biến mất, sau đ� l� v�ng r�ng. Lần lượt đọan kết lại cũng như vậy. Bồ T�t ph�t t�m nầy giữ ph�p từ bi để tu h�nh. Tự đọan v� minh, th�nh tựu chơn ứng. Đại thệ từ bi hu�n tập nơi ph�p giới. Ch�ng sanh c� cảm, liền bạt khổ được vui. Đ�y l� từ kh�ng xuất giả, qu�n đạo chủng tr�. Nghĩa của Qu�n Thế �m thuộc Biệt Gi�o vậy.

Vi�n Gi�o th� ch�nh hiển Trung Đạo nầy che chở nơi hai b�n; chẳng phải kh�ng m� cũng chẳng phải giả; chẳng trong m� cũng chẳng ng�ai để qu�n 10 ph�p giới ch�ng sanh. Như ảnh trong k�nh, trăng trong nước. Chẳng ở b�n trong m� cũng chẳng ở b�n ng�ai. Chẳng c� nghĩa c� m� cũng chẳng c� nghĩa kh�ng. Kết cuộc chẳng thật m� l� l� của Tam Đế đương nhi�n đầy đủ. Kh�ng trước chẳng sau; chỉ ở nơi t�m; tức l� một m� luận ba. Tức ba m� luận một. Qu�n tr� cũng như vậy; đế l� lại cũng thế. Một Đế tức l� ba Đế. Ba Đế tức l� một Đế.

Đại Phẩm n�i rằng: C� Bồ T�t từ l�c mới ph�t t�m; liền ngồi nơi Đạo Tr�ng chuyển ph�p lu�n, độ ch�ng sanh. Tức ở nơi sơ t�m ấy đầy đủ qu�n tam đế tất cả Phật Ph�p. V� duy�n từ bi ở nơi t�m , đầy đủ tu vạn hạnh c�c Ba La Mật. Nhập v�o Thập T�n bao quanh rồi, c� thể l�u d�i rời xa biển khổ lu�n hồi. Tứ trụ hoặc hết, s�u căn thanh tịnh; t�n l� tợ giải. Tiến nhập v�o Thập Trụ với b�nh xe đồng l�c sơ t�m; tức l� ph� v� minh; khai ph�t thật tướng tam tr� hiện tiền. Được Như Lai một th�n v� lượng th�n trạm nhi�n ứng với tất cả. Tức l� mở Phật tri kiến, b�y ra việc ngộ nhập vậy. C�u văn n�i rằng: Ch�nh trực xả bỏ phương tiện, hay n�i v� thượng đạo. Lại n�i rằng: Nay sẽ v� ngươi n�i việc tối thật. Tức l� Vi�n Gi�o Nhứt Thật Đế tam qu�n tại nơi t�m vậy.

Đại Phẩm n�i rằng: Nếu nghe chữ A; tức liền r� tất cả nghĩa. Đại Kinh n�i rằng: Ph�t t�m cứu c�nh hai kh�ng ri�ng biệt; như thế hai t�m trước t�m kh�; cho n�n kỉnh lễ sơ ph�t t�m; tức l� nghĩa nầy vậy. Trong nầy tri kiến hay gọi l� Phật tri kiến; tức l� nhứt thiết chủng tr�, r� Phật nh�n kiến. Phật nh�n kiến, Phật tr� tri. Chẳng phải chẳng chiếu liễu dư ph�p. Từ ấy m� gọi t�n. Giống như những d�ng nước đổ v�o biển, mất căn cội, gọi chữ như thế. Đại Luận n�i rằng: Thập Tr� v�o như thật tr�; lại chẳng c�n t�n gốc. N�n xưng l� như thật tr�. Nh�n lại cũng như vậy. Ngũ nh�n đầy đủ th�nh Bồ Đề. M� nay hay gọi l� Phật nh�n. Đại Kinh n�i rằng: Kẻ học Đại Thừa tuy c� nhục nh�n m� gọi l� Phật nh�n. C�n nếu gọi ng�n ngữ nầy,� người tu Tiểu Thừa th� tuy c� huệ nh�n m� vẫn gọi l� nhục nh�n. Nếu được như lời giải nầy th� gọi l� Vi�n Gi�o nhơn ph�p. Ứơc (Gi�o) kh�ng tạo Tứ Đế để khởi v� duy�n từ bi. Tu bất nhị định huệ, th�nh chơn, ứng hai th�n; chơn biến ph�p giới; Dược Ch�u phổ ứng khắp cả. Ngang đấy dừng lại minh hiển lưỡng lợi, d�ng v� khuyết bảo tạng Kim Cang B�t Nh�. Bạt căn bản, cứu c�nh giải th�at. D�ng Thủ Lăng Nghi�m ph�p giới kiến tướng c�ng với ba điểm Niết B�n, đại tự tại lạc. Đ�y gọi l� Trung Đạo đệ nhất nghĩa đế, qu�n tất cả c�c tr�. Đ�y l� nghĩa của Vi�n Gi�o Qu�n Thế �m vậy.

Hỏi rằng: Qu�n nầy l� qu�n ch�ng sanh, phi kh�ng phi hữu th� lấy c�i g� để h�nh hạnh từ bi?

Đ�p rằng: Như tịnh t�n Trung Thuyết.

Hỏi rằng: Nếu qu�n thập ph�p giới phi kh�ng phi giả; tức l� ph� tất cả nhơn quả sao?

Đ�p rằng: Nếu chẳng r� Trung Đạo tức chẳng hiểu về phi quyền phi thật. Lại v� quyền v� thật tức l� chẳng phải tứ phi�n nhơn quả. Nếu l�m r� Trung Đạo; tức l� quyền thật đều c�ng chiếu tỏ; được c� ba lọai quyền Tứ Đế khổ tập nhơn quả, ba loại đạo diệt nhơn quả. Cho đến một thật v� t�c Tứ Đế, thế xuất thế nhơn quả. Hiển nhi�n đầy đủ ở một niệm nơi t�m. V� sao vậy? V� d�ng thật tướng huệ gi�c r� biết c�c ph�p phi kh�ng phi hữu. Cho n�n gọi l� Phật Bảo. Chỗ gi�c ph�p t�nh về l� tam đế đầy đủ. Tức l� Ph�p Bảo. Như gi�c huệ nầy c�ng với l� sự h�a hợp gọi l� Tăng Bảo. Sự h�a tức c� 3 điều dạy bảo của Hiền Th�nh Tăng. C�ng với L� h�a tức l� c� Vi�n Gi�o 42 Hiền Th�nh Tăng. Cho n�n Đại Kinh lấy cả hai để dụ về �nh s�ng mặt trăng tăng giảm để đưa ra. Trước ng�y 15 theo Ứơc (Gi�o) luận th� �nh s�ng tăng; sau� ng�y rằm� th� mặt trời theo Ứơc (Gi�o) luận về �nh s�ng giảm. Tuy nhi�n t�nh thật của mặt trăng th� chẳng m�o tr�n. Trước sau đều do vọng tưởng chẳng thể chẳng đổi thay. T�nh của mặt trăng tr�n dụ cho thật tướng. �nh s�ng chiếu tỏa tăng giảm l� dụ cho tr� đọan. Tr� ấy tăng tức l� c�c ph�p chẳng sanh, m� B�t Nh� sanh. Đọan �nh s�ng giảm tức l� c�c ph�p chẳng mất m� phiền n�o diệt. Đại Kinh lại gọi v� minh l� s�ng. Cho n�n r� biết d�ng dụ t� th� �nh s�ng mất vậy. Như vậy sự tăng giảm mỗi ng�y đều c�. Những tr� nầy đọan địa địa, tất cả đầy đủ. Nếu 15 ng�y thể tr�n� s�ng đầy đủ; tức l� mặt trăng chẳng lại s�ng tr�n đầy; chẳng phải hơn l�n. Th� dụ Trung Đạo nầy, l� cực Bồ Đề tr� đầy đủ. Cho n�n n�i chẳng sanh, chẳng sanh; gọi l� Đại Niết B�n. Nếu 30 ng�y m� thể tận hết �nh s�ng, tuyệt nhi�n kh�ng c�n th� dụ v� minh nầy đ� đảo lại t�, vĩnh trừ kh�ng hoặc, c� thể đọan. Cho n�n gọi l� chẳng diệt, chẳng diệt; gọi l� Đại Niết B�n.

Đầu ti�n ba ng�y mặt trời, mặt trăng ấy tức l� dụ cho 30 t�m, tr� đọan. Kế đến 10 ng�y đầu, mặt trăng ấy dụ cho Thập Địa tr� dứt. Ng�y 14 mặt trăng ấy dụ cho Đẳng Gi�c tr� đọan. Ng�y 15 mặt trăng dụ cho Diệu Gi�c tr� đọan. Nhơn Vương, Thi�n Vương c�ng B�t Nh� d�ng ng�y 14 dụ cho 14 B�t Nh�; tức l� ở � nầy. Như đ�y l�m s�ng tỏ Tăng Bảo tr� đọan; tất cả Ước (Gi�o) Trung Đạo, một thật tướng ph�p. Tất cả nh�n quả kh�ng chỗ ph� mất. Nếu chẳng r� Trung Đạo phi kh�ng, phi giả th� hay t�nh đọan thường; tức l� ph� sanh diệt Tứ Đế, thế xuất thế nhơn quả. Ph� Tam Tạng Tam Bảo. Nếu hay n�i v� thường sanh diệt tức l� ph� v� sanh Tứ Đế Th�ng Gi�o Tam Tạng. Nếu hay n�i thể ph�p bất sanh bất diệt chơn đế th� tức l� ph� v� lượng Tứ Đế Biệt Gi�o Tam Bảo. Nếu hay n�i thứ đệ hiển phi kh�ng phi giả th� điều nầy lại ph� Vi�n Gi�o v� t�c Tứ Đế nhứt thể Tam Bảo. Truyền truyền tứơng vọng, trước chỗ ph� mất nhiều. Sau chỗ ph� mất �t. C� thể d�ng được �.

Hỏi rằng: Nếu Vi�n (Gi�o) tu thật tướng nhất ph�p, tam đế nhứt t�m, tam qu�n đầy đủ c�c ph�p, lại ứng với một gi�o bốn th� giải th�ch r� r�ng nơi Vi�n Gi�o, liền đầy đủ, sao lại c�n d�ng đến tứ gi�o như trước để ph�n chia?

Đ�p rằng:� Chương b�n tr�n đ� n�i về thứ đệ tam qu�n, nhứt t�m tam qu�n. L�m r� lời dạy lại c� hai. Nếu một lời dạy của Vi�n (Gi�o) giải th�ch r� r�ng tất cả c�c ph�p l� gi�p cho người lợi căn v� nếu tứ gi�o ấy sai biệt với kẻ độn căn th� chẳng giả dần dần ph�n biệt . Vi�n Đốn do điều g� c� thể giải. D�ng Biệt (Gi�o) để hiển Vi�n; cho n�n đầu ti�n l�m r� Tứ Gi�o (Ước, Th�ng, Biệt, Vi�n). Tuy n�i đủ lọai đạo; kỳ thật chỉ v� Nhứt Thừa. Lại nữa ở nơi Như Lai c�c ph�p s�u xa nhiều để chỉ cho gi�o l� ấy l�m lợi lạc hoan hỷ. Dư ph�p tức l� ba phương tiện dẫn đạo, lộng dẫn khai mở kh�ng ph�p đạo. Nếu nhập Phật huệ phương tiện th� kh�ng d�ng; cho n�n n�i rằng duy chỉ điều nầy l� thật; c�n ng�ai hai tức l� chẳng phải chơn. N�n phải r� về một Vi�n Đốn gi�o, tất cả chủng tr� Trung Đạo ch�nh qu�n. Duy chỉ c� điều nầy mới l� thật Quan Thế �m. Ng�ai ra tất cả đều l� phương tiện để n�i. Lại nữa nếu c� chỗ n�i quyền, n�i thật; tất cả đều l� phương tiện. Phi quyền phi thật, ng�n ngữ đạo đọan, t�m h�nh xứ diệt, chẳng thể n�i r� được.Bất sanh, bất sanh diệu ngộ khế l� phương; gọi đ�y l� chơn. Điều nầy lại chẳng thật m� c� thể thật. Kế đến l�m r� qu�n t�m.

Ph�m t�m nguy�n bổn tịnh, v� vi, v� số; phi nhất phi nhị; v� sắc, v� tướng; chẳng m�o, chẳng tr�n. Tuy lại gi�c tri m� lại v� gi�c tri. Nếu niệm m� chưa niệm bốn lần kiểm t�m rốt r�o kh�ng thể được; h� c� thể lần lượt chẳng lần lượt qu�n m�o, tr�n sao? Giống như hư kh�ng, s�nh kh�ng c� kh�c. T�m t�nh nầy cứu c�nh v� t�m. L�c c� nhơn duy�n lại được minh t�m. Liền luận về t�m; tức l� c� phương tiện, nghĩa ch�nh qu�n. Dụ như hư kh�ng, lại c� �m dương hai l�c. T�m lại cũng như vậy. Tuy kh�ng m�o, tr�n m� luận tiệm đốn. Nếu tạo lần lượt qu�n t�m tức l� � phương tiện lần lượt tiệm vậy. Nếu qu�n t�m c� đầy đủ t�nh đức tam đế, t�nh đức tam qu�n c�ng với tất cả ph�p th� kh�ng trước, kh�ng sau, kh�ng c� lần lượt đệ nhất niệm đầy đủ.

Thập ph�p giới ph�p, ng�n lọai t�nh tướng nhơn duy�n sanh ph�p; tức kh�ng; tức giả; tức trung. Ng�n lọai tam đế v� lượng v� bi�n ph�p nhứt t�m tất nhi�n đầy đủ. Điều nầy tức l� chẳng phải thứ đệ qu�n vậy. Hoa Nghi�m n�i rằng: Trong tất cả thế gian, chẳng c� c�i g� l� kh�ng từ t�m tạo. T�m như người họa sĩ, tạo ra đủ lọai ngũ ấm. Nếu qu�n t�m kh�ng, từ t�m sở tạo; tất cả đều kh�ng. Nếu qu�n t�m c�; từ t�m sở sanh, tất cả đều c�. T�m nếu định hữu, chẳng thể l�m cho kh�ng. T�m nếu định kh�ng; chẳng c� thể l�m cho c�. D�ng bất định kh�ng; kh�ng ấy tức l� phi kh�ng. D�ng bất định hữu; hữu ấy tức phi hữu. Phi kh�ng phi hữu cả hai đều nhị bi�n; gọi l� Trung Đạo. Nếu qu�n t�m phi kh�ng phi hữu; tức tất cả từ t�m sanh ph�p; lại phi kh�ng phi hữu. Như vậy tất cả c�c ph�p ở tại t�m. Nếu hay qu�n t�m được như vậy th� gọi l� thượng thượng qu�n, được chư Phật Bồ Đề. Tịnh Danh gọi qu�n th�n thật tướng, qu�n Phật lại cũng như thế. Qu�n th�n tướng liền c�ng nơi Phật qu�n t�m tướng; lại c�ng ở nơi Phật.. Hoa Nghi�m n�i rằng: T�m Phật v� ch�ng sanh l� tam v� sai biệt. Phải r� qu�n t�m nầy nguy�n thủy c�ng với Như Lai. Nếu tạo dư qu�n, qu�n t�m; tất cả đều l� phương tiện; gọi l� t� qu�n. Nếu l�m như Vi�n qu�n th� gọi l� chơn thật ch�nh qu�n; tức l� khai Phật tri kiến, ngồi nới chỗ ngồi của Như Lai. Như từ bi nầy tức l� v�o nh� của Như Lai. An nhẫn nơi ph�p; tức l� mặc �o của Như Lai. Tu huệ qu�n nầy tức l� trang nghi�m Như Lai. Người nầy h�nh, trụ, tọa, ngọa tất cả đều n�n x�y th�p. Sanh tưởng Như Lai như thế ấy th� qu�n t�m nầy gọi l� qu�n Phật t�m.

Phần thứ hai l�m r� chữ Phổ M�n. Lại c� hai. Một l� th�ng đồ minh m�n, c� giải th�ch hai lần mười nghĩa. Th�ng s�u �. Một l� lược liệt m�n danh; hai l� chỉ ra m�n tướng; ba l� l�m r� quyền thật; bốn l� l�m r� Phổ c�ng chẳng Phổ. Năm l� Ước 4 t�y. S�u l� l�m r� qu�n t�m.

Liệt M�n nghĩa l�: Th�ng từ thế gian như người, cửa ng� th�ng với ph�ng để đồ tốt xấu. Ph�m ở ngo�i th� d�ng thập �c ngũ nghịch l�m cửa. Th�ng với ph�ng l� tam đồ. Thăng cao thanh tịnh d�ng năm giới, thập thiện, tứ thiền, tứ định để l�m cửa ng�; th�ng đến cả người, trời. Ngọai đạo d�ng đọan thường l�m cửa; th�ng đến hoặc khổ. �i d�ng tứ đảo (đi�n đảo) l�m cửa ng�. Kiến d�ng tứ c� l�m cửa ng�. Thiện �c chỉ đặc th� hạn chế m� n�i. Đầy đủ c� cửa của lậu thế gian. Th�ng đến sanh tử như vậy. Nếu gom Phật ph�p để luận về cửa ng� lại c� nhiều lọai. Tam Tạng tứ m�n, th�ng c� dư, v� dư Niết B�n. Th�ng Gi�o tứ m�n gần với th�ng h�a th�nh, xa th�ng với thường trụ. Biệt gi�o tứ m�n dần th�ng với thường trụ. Vi�n gi�o tứ m�n đốn th�ng với thường trụ. Đ�y ch�nh l� 446 gi�o m�n. Lại c� 16 qu�n m�n. Hợp th�nh 32 cửa. C� thể th�ng với ph�n biệt; tướng nầy ở tại Đại Bổn Huyền. Hai l� chỉ b�y tướng của cửa. Ba tạng tứ m�n; cho n�n A Tỳ Đ�m c� cửa nầy. Th�nh thật l� kh�ng m�n; Hổn Lặc lại kh�ng, lại c� m�n. Xa Nặc phi kh�ng, phi hữu m�n. Mỗi mỗi rộng l�m s�ng tỏ ph�p h�nh, ph�n quyết địa vị của hiền th�nh. Do cửa th�ng l�, th�ng gi�o tứ m�n. Nghĩa l� c� ấy như huyễn; kh�ng ấy như huyễn; lại kh�ng lại c�; chẳng kh�ng chẳng c�. Mỗi mỗi tạo h�nh tướng; ph�n quyết ng�i vị Th�nh Hiền.� Do cửa th�ng l�; biệt gi�o tứ m�n. Qu�n Phật t�nh như ph�ng tối đầy gạch ng�i; tức l� c� cửa. Qu�n Phật t�nh như kh�ng c� th�nh Ca Tỳ La; kh�ng ấy tức l� v� m�n vậy. Qu�n Phật t�nh như v�ng trong đ�; người c� phước được của; kẻ c� tội chỉ thấy đ�. Đ�y lại c�, lại v� m�n. Qu�n Phật t�nh l�a nhị bi�n; tức l� Trung Đạo. Phi hữu phi v� m�n. Mỗi mỗi� h�nh tướng sắp đặt ng�i vị do m�n th�ng l�. Vi�n Gi�o tứ m�n gọi chẳng sai biệt.� Chẳng những một cửa m� l� ba cửa. Ba cửa ấy tức l� một cửa. Chẳng phải một, chẳng phải bốn; kh�ng trải qua sự ph�n biệt đặc th�. Vi�n d�ng kh�ng bốn m� bốn. Mỗi mỗi ph�n quyết tư ngh� h�nh vị tứơng. Do m�n th�ng với l�. Nghĩa nầy tất cả đều ở nơi Đại Bản.

Kế tiếp luận về những cửa quyền thật; thường chẳng thể ra khỏi ba c�i. Tam Tạng Th�ng, Gi�o, Gi�o qu�n. 16 m�n c� thể th�ng chỗ th�ng; tất cả đều l� quyền. Biệt Gi�o gi�o qu�n c� thể th�ng; quyền nầy chỗ th�ng l� thật. Vi�n Gi�o gi�o qu�n 8 m�n c� thể th�ng chỗ th�ng; tất cả đều l� thật. Luận đầy đủ tại nghĩa đen kia. Kế đến l�m r� Phổ v� chẳng Phổ. Nếu l� ph�m phu ngọai đạo thấy y�u th�ch c�c m�n, thường chẳng thể ra khỏi ba c�i. H� huống l� Phổ. Tam Tạng th�ng gi�o; tuy th�ng h�a th�nh; lại cũng chẳng phải Phổ. Biệt gi�o tiệm th�ng; lại nghĩa phi Phổ. Chỉ c� Vi�n Gi�o gi�o qu�n thật tướng ph�p m�n; c� thể biến thập ph�p giới. Ng�n t�nh tướng tam đế một l�c vi�n th�ng. Vi�n th�ng Trung Đạo song chiếu nhị đế. Ri�ng xưng l� Phổ M�n.

Lại như gọi tịnh trong thuyết bất nhị m�n th� sanh tử Niết B�n l� hai. Chẳng nương v�o sanh tử, chẳng nương v�o Niết B�n; n�n gọi l� bất nhị. Lại cũng chẳng phải một. V� sao thế?� Trừ khỏi hai, m� ở tại một. Một ấy đối lại chẳng phải một m� trở lại th�nh hai. H� gọi l� bất nhị sao? Nay chẳng ở hai; cho n�n n�i chẳng phải một, chẳng phải hai. Lại gọi l� chẳng c�, chẳng kh�ng. Chẳng c� l� ph� giả. Chẳng kh�ng l� ph� kh�ng. Chẳng c� l� ph� hai. Chẳng kh�ng l� ph� một. Nếu như vậy th� n�n ở tại Trung Đạo, m� Trung Đạo lại kh�ng. Đại Kinh n�i rằng: Minh c�ng v� minh t�nh nầy chẳng hai. T�nh chẳng hai ấy tức l� Trung Đạo. Trung Đạo ấy kh�ng đối với nhị bi�n; kh�ng nầy lại cũng kh�ng; cho n�n n�i l� kh�ng kh�ng kh�ng. Gọi l� chẳng thể được kh�ng. Đ�y l� nhập bất nhị ph�p m�n. Tức l� Vi�n Gi�o th�nh kh�ng m�n, biện giải � Phổ M�n vậy. 31 Bồ T�t mỗi vị đều n�i bất nhị m�n. Văn Th� n�i v� thuyết l�m bất nhị m�n. Tịnh Danh(Duy Ma Cật) Đỗ Khẩu l�m bất nhị m�n. T�m c�u văn vi tế kia tất cả đều c� nghĩa tứ m�n. C� Ng�i ch� th�ch rằng: c�c vị Bồ T�t trải qua những lời n�i, ph�p tướng; tức l� c� m�n. Văn Th� n�i v� ng�n; đ�y tức l� kh�ng m�n. Tư �ch ( Phạm Thi�n) n�i tất cả c�c ph�p chơn ch�nh, tất cả ph�p t�; lại l� � Phổ M�n. T�m v�o c�c ph�p giới như hư kh�ng. Lại l� kh�ng, lại l� c� m�n. Tịnh Danh mặc nhi�n; tức l� phi kh�ng phi hữu m�n.

Đại Phẩm 42 tự m�n, đầu chữ A, sau chữ Tr�; giữa c� 40 chữ. Tất cả đều l� những chữ c�ng đức. Đ�y lại l� bất nhị Phổ M�n. Ở phần tr�n của Phẩm Phương Tiện n�i tr� huệ m�n nầy kh� giải kh� nhập. Th� Dụ n�i rằng: Tuy c� một cửa, m� lại l� cửa hẹp. Ch�ng đều l�m s�ng tỏ thật l� của m�n. Tất l� � Phổ M�n vậy. Tứ t�y qu�n t�m tất nhi�n tại đại bổn. Hai l� ri�ng biệt giải th�ch Phổ M�n; cho đến l� ấy chẳng c� số theo duy�n lợi vật. Hoặc l�m một hay hai t�n; hoặc đến v� lượng. Lược bớt nghĩa rộng tuy�n n�i sự tồn tại th�ch ứng với 10 nghĩa. Một l� từ bi phổ; hai l� hoằng thệ phổ. Ba l� tu h�nh phổ. Bốn l� đọan hoặc phổ. Năm l� nhập ph�p m�n phổ. S�u l� thần th�ng phổ. Bảy l� phương tiện phổ. T�m l� thuyết ph�p phổ. Ch�n l� c�ng dường chư Phật phổ. Mười l� th�nh tựu ch�ng sanh phổ. B�n tr�n l� trải qua những Phổ M�n thuộc về ph�p cứu c�nh. Đ�y l� 10 Phổ M�n; tất cả đều tu h�nh phước đức trang nghi�m. Năm phần trước l� tự thực h�nh. Kế đến ba phần sau l� h�a tha v� hai phần sau c�ng kết lại hai � trước. Tự h�nh giữa trước 4 l� tu nhơn. Sau một l� l�m s�ng tỏ quả. Tu nhơn lại c� hai. Đầu của hai ấy l� nguyện, sau hai ấy l� hạnh. Tổng sanh khởi. Bồ T�t thấy tất cả khổ n�o ch�ng sanh, khởi t�m đại bi. T�m nầy tuy chẳng phải l� t�m Bồ Đề m� hay ph�t sanh t�m Bồ Đề. Giống như đất nước; tuy chẳng phải l� hạt giống, m� c� thể l�m cho nẩy sanh mầm. Nay nhơn đại bi khởi; bồ đề t�m lại cũng như thế.

Kế đến l� thệ nguyện. Nếu hằng từ bi, vui nhiều th�ai đọa. Ngư Tử(da tr�u) �m La Hoa, Bồ T�t mới ph�t t�m ba việc. Nhơn th� nhiều m� sự th�nh tựu lại �t. Cho n�n chẳng định vậy. Liền khởi thệ nguyện quan trọng để chế ngự t�m nầy; tức l� bồ đề ki�n cố. Kế đến l�m s�ng tỏ chỗ tu h�nh. Nếu hằng ph�t nguyện nơi kia chưa �ch lợi. Như chẳng c� tiền bạc, thế lực quyền mưu th� chẳng thể giải khổ được. Bồ T�t lại cũng như vậy. Thiếu phước đức t�i ch�nh, thần th�ng, lực tr� huệ mưu. C� được vậy mới h�a đạo. Đại kinh n�i rằng: Đầu ti�n d�ng định để động, sau đ� d�ng huệ để bạt(khổ). Tu h�nh ph�t nguyện � nầy tại đ�y vậy. Kế đến l� đọan hoặc.� Th�nh(thật)luận n�i người v� ngại, đạo hay giải th�at, đạo đọan. Nếu như vậy th� tu h�nh l� lấy đạo l�m nhơn. Đọan hoặc l� giải th�at đạo, l�m quả. Nếu Tỳ Đ�m l�m s�ng tỏ v� ngại đạo nhứt niệm tức l� đọan th� c�i n�o được d�ng chứa c�ng với Thất Gi�c, m� c� nghĩa� phục hoặc. D�ng phương tiện đạo h�ng phục v� ngại đạo đọan, giải th�at đạo ch�ng.

Dẫn theo lối giải th�ch của luận rằng: V� ngại đạo trung hạnh; gọi l� Bồ T�t. Giải th�at đạo trung hạnh; gọi l� Phật. Điều nầy theo Ước(Gi�o)l� ng�n ngữ cứu c�nh. Phật chứng tam bồ đề; gọi l� giải th�at đạo vậy. Nếu như vậy th� tu h�nh l� phương tiện đạo. Đọan hoặc l� v� ngại đạo. Nhập ph�p m�n l� giải th�at đạo. Giữ lấy việc nầy tự thực h�nh lần lượt vậy.

Kế đến l� thần th�ng. Nếu muốn h�a độ kia, th� phải hiển thị tam mật. Thần th�ng l� thị hiện sắc th�n. Phương tiện chỉ b�y � đồng t�nh. Thuyết ph�p l� thị hiện miệng t�y theo lọai �m thanh nầy. Đ�y l� sự h�a tha lần lượt. C�ng dường chư Phật kết cuộc l� tự h�nh. Chẳng phải d�ng hoa hương tứ sự c�ng dường, m� t�y thuận tu h�nh l� ph�p c�ng dường; trong ấy tối cao nhất. Đại Kinh n�i rằng: Ngươi t�y theo lời ta n�i; tức l� c�ng dường Phật. Theo lời dạy kia m� h�nh, kết cuộc l� tự thực h�nh. Th�nh tựu ch�ng sanh l� kết h�a tha. Trong 4 oai nghi của Bồ T�t, tr�n cả l� chẳng qu�n ch�ng� sanh. H� huống l� v�o c�c ph�p m�n tịnh Phật quốc độ. Tất cả l� v� nhi�u �ch những ch�ng sanh. Cho n�n một c�u kết h�a tha vậy. Kế đến l� sự giải th�ch.

Khởi thỉ từ nhơn thi�n cho đến Thượng Địa(Bồ T�t) tất cả đều c� từ bi. Lời nầy đối với Th�ng(Gi�o) chẳng ra khỏi ch�ng sanh, ph�p duy�n v� duy�n. Nếu duy�n với ch�ng sanh, ch�ng sanh sai biệt, giả danh chẳng đồng.� Nhơn quả khổ lạc c� kh�c. B�n tr�n chẳng được v�o nơi ph�p để từ duy�n v�o. Sao lại được xưng l� Phổ? Nếu ph�p duy�n v�o v� nhơn, v� ng�, v� ch�ng sanh th� từ giả ấy nhập v�o kh�ng tr�n, chẳng được c�c t�n giả. H� huống l� Phổ. Nếu l� v� duy�n từ th� chẳng duy�n v�o nơi 25 c�i hữu giả danh. Chẳng duy�n v�o ph�p Nhị Thừa Niết B�n. Chẳng duy�n v�o hai điều nầy. Tuy chẳng duy�n v�o đ�u m� c� thể song chiếu kh�ng giả. Ước (Gi�o) gọi đ�y l� khởi từ, v� duy�n từ. T�m th�ng với Tam Đế� gọi đ�y l� Phổ.

Biệt (Gi�o)giải th�ch rằng: Nếu tu ch�ng sanh duy�n từ th� qu�n một ph�p giới ch�ng sanh giả danh. C� thể chẳng gọi l� Phổ. Nay qu�n thập ph�p giới ch�ng sanh giả danh. Mỗi một giới; mỗi mỗi c� 10 lọai t�nh tướng, trước sau cứu c�nh. Thập ph�p giới giao thoa với nhau th�nh 100 ph�p giới, 1.000 lọai t�nh tướng. Ngầm nghĩ phục ở t�m. Tuy chẳng hiện tiền, hiển nhi�n đầy đủ. Giống như mặt người bị tướng th� xấu. D�ng người chẳng r�; nhưng tướng sư l�nh biết. Nay ch�ng sanh t�nh tướng nhứt t�m đầy đủ lại cũng như thế. Ph�m người nhiều đi�n đảo; �t người chẳng đi�n đảo l�, t�nh đều m�. Th�nh nhơn r� biết; tức l� r� hiểu như tướng sư kia. R� biết 1.000 lọai t�nh tướng nầy. Tất cả đều l� nhơn duy�n sanh ph�p. Nếu l� nhơn duy�n sanh ph�p �c; tức l� c� t�nh tướng khổ; cho đến khổ bổn mạt; liền chưa gỉai th�at. Qu�n điều khổ nầy m� khởi đại bi. Nếu qu�n nhơn duy�n ph�p l�nh sanh; tức l� c� t�nh, tướng vui, cho đến lạc bổn mạt. Qu�n nầy m� khởi t�m từ bi. Đều giải như Đại Bổn. Nay Ước(Gi�o) đầu,sau cả hai thế giới ấy c� thể giải. Địa ngục(cảnh)giới như thị t�nh. T�nh ấy chẳng cải đổi; như tr�c b�n trong c� t�nh lửa. Nếu điều ấy kh�ng th� chẳng phải từ tr�c m� cầu lửa; từ đất m� cầu cho c� nước; từ quạt m� cầu cho c� gi�. T�m c� nơi� địa ngục; giới t�nh lại cũng như vậy. Địa ngục tướng ấy l�� nắm cả m� c� thể ri�ng biệt; gọi đ�y l� tướng. L�nh qu�n t�m l� r� biết tiếng nơi địa ngục. Như sự thiện lương của tướng sư; biệt tướng ấy l� chẳng n�i bừa; cho n�n gọi l�� tướng. Thể ấy l� d�ng t�m để l�m thể. T�m r� biết khổ vui; cho n�n lấy đ� l�m thể. Giống như chiếc tr�m hay v�ng xuyến bằng ch�u b�u. Tất cả đều c� thể chất từ v�ng bạc. Sắc m�u của lục đạo chỉ kh�c vơi t�m đại để nầy. Cho n�n t�m ấy l�m thể vậy. Cho đến vận dụng t�n gọi mạnh mẽ. Duy�n của n�i v�o lửa; tất cả đều l� lực nầy vậy. Sự thực h�nh ấy l�� t�c; n�n viết l� t�c tạo. Điều nầy c� thể c� lực; tức l� c� chỗ tạo t�c. Hoặc tạo l�nh, tạo �c. Nhơn ấy l� nghiệp, l� nhơn vậy. Duy�n ấy l� giả tịch l�m duy�n vậy. Như �i nhuận thấm nơi nghiệp nh�n duy�n hợp lại vậy. Quả ấy l� tập quả v� như con người ở địa ngục đời trước nhiều d�m dục, sẽ sanh nơi địa ngục trở lại m� theo Ước(Gi�o) th� kẻ d�m dục nhiều c� thể y�u mến cảnh ấy. Tức l� qua lại gần gũi phụ thuộc; n�n gọi l� tập quả vậy.

�B�o ấy l� b�o quả vậy. Ng�y xưa gặp tội d�m, nay đọa xuống địa ngục, thọ khổ thi�u đốt; t�n l� b�o quả.

Bổn ấy l� t�nh đức ph�p. Kẻ sau c�ng tu được ph�p vậy.Cứu c�nh c�ng với rộng tu được; ấy l� đẳng hữu �t�nh đức. L�m t�nh đức; tức l� đầy đủ c� tu chứng. Tướng đầu v� sau c�ng, c�ng ở; cho n�n n�i l� đẳng vậy. Địa ngục giới, 10 t�nh tướng như thế ấy. Ng�ai ra ch�n cũng như vậy.

Hỏi rằng: c�i nầy c� 10 t�nh tướng r� được. Sao lại� c� tướng giao hỗ. Ng�ai c�i ấy giao hỗ th� điều nầy kh� tin. V� sao địa ngục c� Phật t�nh tướng trước sau vậy?

Đ�p rằng: Đại Kinh n�i rằng: Ph�m kẻ c� t�m tất cả đều được Tam Bồ Đề. Như vị Ti�n sớm giết B� La M�n; tức l� c� ba niệm. Lại nữa B� Sổ địa ngục con người tốt cao, theo � nghĩa cương nhu. Tuy ở tại địa ngục nhưng c�i l� về Phật t�nh cứu c�nh chẳng mất. Cho n�n r� biết địa ngục giới tức l� c� Phật t�nh.

Phật tướng tức l� tướng của t�nh đức. Tịnh Danh kinh n�i rằng: Tất cả ch�ng sanh tức l� tướng Bồ Đề. Th�nh nhơn l�m cho lặng lẽ , c� thể ri�ng biệt vậy. Thể ấy tức l� địa ngục giới t�m thật tướng l� nầy. Lực ấy l� ph�p t�nh 10 lực biến th�ng� với đại dụng. T�c ấy l� từ v� trụ, bổn lập tất cả ph�p. Như g�n v� sữa của sư tử . Nhơn ấy l� ch�nh nhơn.� Duy�n ấy l� t�nh đức duy�n liễu vậy. Quả ấy tức l� B�t Nh� Bồ Đề đại quả. B�o ấy l� Đại B�t Niết B�n quả quả vậy. Bổn ấy ch�nh l� t�nh đức; mạt ấy l� tu đắc. Đẳng ấy l� tu được tướng mạo tại nơi t�nh đức. Trong t�nh đức ấy lại đầy đủ tu được tướng mạo. Cho n�n n�i cứu c�nh vậy.

Đại Kinh n�i rằng:� Trong n�i tuyết c� thuốc ch�a rất hay, lại cũng c� cỏ độc. Địa ngục một c�i thường đủ Phật quả t�nh tướng thập giới. H� huống l� c�c c�i kh�c. Địa ngục hỗ tương c�ng với ch�n c�i kh�c. Ng�ai c�i giới hỗ tương lại cũng như thế.� Bồ T�t s�u qu�n 10 ph�p giới ch�ng sanh. Ng�n lọai t�nh tướng đều ở tại một t�m. Xa t�m căn nguy�n chiếu rọi t�nh đức �c v� t�nh đức thiện nầy. Thường tự lĩnh nhi�n. H� huống l� chẳng chiếu, tu được thiện �c sao?

Như thấy thuốc hay v� cỏ độc nơi n�i Tuyết. Lấy sự qu�n x�t t�nh đức �c độc, thương x�t, l�n mẫn, khởi t�m đại bi, muốn dứt trừ khổ nầy. D�ng việc qu�n về t�nh đức l�nh, vui th�ch nhớ nghĩ hoan hỷ; khởi t�m đại bi muốn c�ng với lạc nầy. Mười ph�p giới nầy thu tất cả ch�ng sanh, khiến chẳng c� c�ng tận. Duy�n v�o đ�y ch�ng sanh giả gọi l� tu đức. H� chẳng phải ch�ng sanh từ phổ sao?

Hỏi rằng: C�i địa ngục nhiều khổ, chưa hết; sao lại n�i c�ng vui được?

Đ�p rằng:� Ch�ng sanh v�o địa ngục th� phần nhiều khởi l�n t�m niệm. Bồ T�t thừa cơ hội ấy liền c�ng với nhơn vui; cho n�n n�i l� c�ng vui l� vậy. Lại nữa Bồ T�t thường hay lấy l�ng từ để thay thế thọ khổ; khiến cho điều nầy được dừng nghỉ. Ng�ai ra c�i ấy khổ được nhẹ hơn, c�ng với nghĩa c� thể giải trừ.

Hai ph�p duy�n từ l� qu�n 10 ph�p giới t�nh tướng; tất cả thiện �c đều l� hư kh�ng. Thập ph�p giới giả danh; giả danh tất cả l� kh�ng. Thập ph�p giới sắc, thọ, tưởng, h�nh, thức, h�nh thức đều l� kh�ng. Thập ph�p giới xứ sở; xứ sở;tất cả đều kh�ng. V� ng� v� ng� sở; tất cả chẳng thể được. Như huyễn như h�a; chẳng c� chơn thật. Thường tịch diệt tướng; chung quy cũng ở nơi kh�ng. Ch�ng sanh v� sao cho đ� l� thật? C� lẽ v� ch�ng sanh bất gi�c bất tri; v� khổ sỡ l�m cho n�o; chẳng được vui với v� vi tịch diệt. Bạt trừ điều khổ nầy m� khởi t�m đại bi; muốn c�ng với niềm vui nầy; cho n�n khởi l�n đại bi. Tịnh Danh(Duy Ma Cật)n�i: C� thể v� ch�ng sanh n�i ph�p như thế nầy. Tức l� chơn thật từ vậy. Nếu duy�n v�o một ph�p giới ph�p; khởi l�ng từ th� c� thể chẳng gọi l� Phổ. Nay duy�n v�o 10 ph�p giới ph�p, h� chẳng phải l� Phổ sao? N�n gọi l� ph�p duy�n từ phổ vậy.

�� Ba l� v� duy�n từ. Nếu duy�n v�o 10 ph�p giới t�nh tướng sai biệt giả danh; th� giả nầy tức l� phi giả. Thập ph�p giới như huyễn, như h�a; kh�ng ấy tức l� phi kh�ng. Phi giả cho n�n chẳng duy�n v�o 10 ph�p giới t�nh tướng. Phi kh�ng cho n�n chẳng duy�n v�o 10 ph�p giới chơn. Lần lượt nhị bi�n nầy v� trụ v� trước; gọi l� Trung Đạo; lại cũng chẳng thể duy�n v�o nơi cứu c�nh thanh tịnh. Như thế� l�c qu�n,� tuy chẳng� duy�n nơi kh�ng giả; nhưng c�ng song chiếu nhị bi�n; khởi v� duy�n từ bi để đ�nh bạt hai khổ sanh tử, để vui c�ng trung đạo. Như từ� trường của đ� h�t thiết; chẳng cần n�i g� cả; tự nhi�n tương ưng. V� duy�n từ bi hấp thụ căn� cơ Tam Đế lại chẳng sai biệt.� Chẳng di dời, chẳng nhớ nghĩ; cho n�n n�i l� v� duy�n từ bi vậy. H�nh giả l�c ban đầu tu h�nh nơi ph�m địa với t�m từ bi nầy; tức l� được nhập v�o nơi ngũ phẩm đệ tử. Qu�n h�nh v� duy�n từ bi, ti�n nhập v�o thập t�n vị, tương tợ v� duy�n từ bi nhập v�o nơi thập trụ. Cho n�n đ�y l� phần chứng v� duy�n từ bi; cho đến đẳng gi�c gần nhất với từ bi để hu�n tập ch�ng sanh. Bất động như� k�nh s�ng. V� niệm như từ lực của đ� hấp thụ thiết. Cho n�n gọi l� v� duy�n từ bi. Tam Đế đầy đủ gọi l� Phổ. Trải qua Trung Đạo ; cho n�n gọi l� M�n.

Hai l� hoằng thệ Phổ. Hoằng ấy nghĩa l� rộng. Thệ ấy l� chế. Nguyện kia gọi l� y�u cầu. Cho n�n chế ngự t�m nầy, rộng cầu thắng ph�p. Do vậy gọi l� hoằng thệ. Hoằng thệ l� c�i gốc để th�nh từ bi. Từ bi ấy liền duy�n với khổ lạc hoằng thệ; lại như Ước(Gi�o) Tứ Đế. Nếu thấy khổ đế bức b�ch độc hại chua cay th� duy�n nơi đ�y để khởi thệ; cho n�n n�i l� chưa độ sẽ l�m cho được độ vậy. Nếu thấy Tập Đế đi�n đảo lưu chuyển m� hoặc tr�i buộc th� sanh tử ấy h�at nhi�n m� chẳng phiền h�. Cho đến c� thể bi thương về việc nầy n�n khởi thệ; cho n�n n�i rằng chưa giải th� l�m cho giải. Con đường thanh tịnh th� ch�ng sanh chẳng biết. Kẻ thực h�nh đạo nầy c� thể ra khỏi sanh tử thẳng đến an lạc địa. Muốn chỉ b�y cho ch�ng sanh lập nơi đạo nầy. Cho n�n n�i rằng chưa an th� l�m cho được an.

Diệt phiền n�o xứ gọi l� Niết B�n. Tử quả cột chặt đọan diệt th� liền được Nhị Niết B�n. Ứơc(Gi�o) cho đ�y l� khởi thệ; do vậy n�i chưa được Niết B�n th� l�m cho được Niết B�n. Nhơn sanh tử kh� r� biết th� khổ quả dễ nhận ra. Cho n�n trước quả sau nhơn. Niết B�n l� diệu, đầy phương tiện thiện. Cho n�n trước nhơn, sau quả. Đại kinh n�i rằng: Giải tỏa những giao động sẽ kh� được, huống l� sanh ra sữa đề hồ. Như 4 � nầy thường l� nhứt v�ng. Chỉ m� t�m, khởi nghiệp; nghiệp ấy tức l� hoặc quả. Muốn r� nguy�n lai của quả v� biết r� quả nhơn tập th� chế t�m, dừng nghiệp; tức l� b�nh xe sanh tử liền họai. Phiền n�o điều phục; gọi đ�y l� v� đạo. Tu h�nh chẳng� giải đ�i, khổ nhẫn mới ph�t sinh. Tử Quả đều đọan, chứng tận v� sanh. Gọi đ�y l� đạo diệt. Tuy c� 4 ri�ng biệt; chung quy chỉ l� một niệm. Liền chẳng kh�c ph�p. Tứ Đế lại cũng như thế; hoằng thệ lại cũng như vậy.

Kế tiếp l�m s�ng tỏ việc Phổ v� chẳng Phổ. Nếu lầ ph�m phu th� xa rời b�n dưới v� ma s�t b�n tr�n. Đối với Ước(Gi�o) th� việc lập lời thệ nầy chẳng gọi l� Phổ. Nhị Thừa thấy tam giới lửa đốt sợ h�i, tu đạo nầy. Ở đ�y cho đến việc thấy từng phần Tứ Đế; lại cũng chẳng gọi l� Phổ. Nếu l� Biệt Gi�o th� trước ti�n như Ước(Gi�o)ph�n đọan; kế đến t�nh sự dễ thay đổi; điều nầy lại cũng chẳng phải l� Phổ. Nếu Vi�n Gi�o Bồ T�t đối với trong một t�m, chiếu tất cả những khổ, tập, diệt, đạo. L�m cho ph�m phu r� thấy �i; tức l� c� tạo n�n tập. Nhị Thừa chấp nơi kh�ng; tức l� kh�ng tạo tập. Cho n�n Tịnh Danh n�i rằng: Ph�p ấy v� nhiễm. Nếu nhiễm ở nơi ph�p th� chẳng cầu ph�p vậy.

Cuối c�ng tập chưa hết; hoa ấy tất d�nh th�n; tức l� dễ thay đổi về hoặc; h�an t�an chưa được trừ vậy. Đại Kinh n�i rằng: C�c ngươi Tỳ Kheo ở nơi ph�p Đại Thừa nầy chưa v� ch�nh ph�p để trừ những kiết sử; tức l� kh�ng tạo n�n tập vậy. Cho đến thuận theo ph�p đạo, �i sanh lại l� kh�ng t�c tập vậy. Đ�y gọi l� biến tri tập. Biến tri khổ nghĩa l� d�ng hữu tập; tức c� thể mang th�m khổ b�o. C� tạo tập, mang th�m v�o phần đọan khổ. Kh�ng tạo n�n tập, mang khổ dễ biến. Tức l� r� khổ đế vậy. R� biết sự bi�n kiến đối trị đạo diệt của khổ tập. Từ ngũ giới, thập thiện, chẳng động, chẳng ra khỏi. Nhị Thừa Tứ Đế Thập Nhị Nh�n Duy�n, th�ng đến hữu dư, v� dư Niết B�n. Th�ng Gi�o lại cũng như vậy. Biệt Gi�o qua Biệt, th�ng đến thường trụ. Chẳng thể đối với một con đường, m� c� rất nhiều con đường như thế.� Chẳng gọi l� con đường Phổ. Vi�n Gi�o Trung Đạo tức l� thật tướng.

Phổ Hiền Qu�n n�i rằng: Đại Thừa nhơn l� c�c ph�p thật tướng. Tu như con đường nầy gọi l� vi�n nhơn, xưng l� Phổ Đạo. Cho n�n được Niết B�n; tức l� cứu c�nh thường trụ. Tất cả phiền n�o vĩnh viễn chẳng lưu lại; giống như kiếp hỏa, chẳng c�n thi�u đốt nữa. Cho n�n gọi l� Phổ Diệt. Chỗ qu�n Tứ Đế đều vi�n tr�n. Duy�n đế khởi thệ sao được chẳng khắp. Cho n�n gọi l� hoằng thệ Phổ vậy. Ri�ng d�ng qu�n 10 ph�p giới t�nh đức;� tu được thiện �c, m� khởi hoằng thệ luận phổ chẳng Phổ. Tự đ�y l� một phần nghĩa lớn. C�ng với Tứ Đế, n�i kh�c; cho n�n� c�ch d�ng ấy lại ứng với thiện vậy.

Ba l� l�m s�ng tỏ Tu H�nh Phổ. Đầu ti�n l�m s�ng tỏ lần lượt về sự tu h�nh. Kế đến l�m s�ng tỏ chẳng phải lần lượt sự tu h�nh. Đều ở nơi đại bổn hạnh diệu đại.

Bốn l� l�m s�ng tỏ đọan hoặc Phổ. Nếu từ giả nhập v�o kh�ng, dừng đọan tứ trụ hoặc th� hoa ấy dụ cho th�n, sau v� ch�nh ph�p m� trừ c�c kiết sử; hằng l�a hư vọng; chẳng phải giải th�at tất cả. Nếu từ kh�ng nhập v�o giả, dừng trừ trần sa th� chẳng nương v�o căn bản, m� đọan; lại cũng chẳng gọi l� Phổ. Nếu kh�ng giả chẳng hai, ch�nh qu�n trung đạo, căn bản những c�nh l� đi�n đảo tự từ bỏ th� giống như cỏ bị che bởi đất; tất nhi�n bị suy; cho n�n gọi l� đọan hoặc Phổ.

Năm l� Ph�p M�n Phổ. Nhị Thừa nếu v�o một ph�p m�n, th� chẳng thể v�o hai , h� huống l� nhiều nữa. Nếu tu h�nh trải qua những việc l�m sai biệt th� đều c� chỗ s�u cạn kh�c nhau. Ta tuy r� biết điều nầy, một ph�p m�n, ng�ai ra chẳng thể r� biết. Điều nầy lại chẳng phải l� Phổ. Nếu v�o Vương Tam Muội, tất cả đều c�ng nhập v�o; giống như vua đến; tức nhi�n c� nhiều việc th�m theo. Nhiều việc th�m theo lại c� th�m theo. Vương Tam Muội lại cũng như vậy. Nhập v�o Tam Muội nầy, tất cả Tam Muội đều v�o trong ấy. Đ� l� Tam Đế Tam Muội.Tam Đế Tam Muội lại c� v� lượng ph�p m�n m� v� quyến thuộc. Lại nữa tất cả những điều nầy đều nhập v�o trong Tam Muội. Cho n�n gọi l� nhập ph�p m�n Phổ.

S�u l� thần th�ng Phổ. Nếu l� Đại La H�n thi�n nh�n th� thấy Đại Thi�n. (B�ch) Chi Phật th� thấy được một trăm quốc độ Phật. Bồ T�t thấy được hằng sa quốc độ Phật. Tất cả đều bị� hạn lượng bởi sự th�ng suốt; cho n�n chẳng gọi lầ Phổ. V� sao vậy? Duy�n v�o cảnh hẹp; n�n th�ng ấy lại cũng nhỏ. Nay Vi�n Gi�o Bồ T�t duy�n v�o 10 ph�p giới cảnh , th�ng suốt; khắp thảy 10 ph�p giới, lại chẳng c� hạn cực. Tam Thừa n�o chẳng r� t�n nầy. H� huống l� thấy được cảnh giới nầy. Thấy bằng mắt lại cũng như vậy; ng�ai th� dụ ra c� thể r�. Trong phần thần th�ng vi diệu sẽ n�i rộng.

Bảy l� phương tiện Phổ. Tiến h�nh phương tiện l� đạo tiền phương tiện. Khởi dụng phương tiện l� đạo hậu phương tiện. Nay ch�nh thức l�m r� đạo hậu phương tiện vậy. Nếu Nhị Thừa c�ng với tiểu Bồ T�t, chỗ h�nh phương tiện, nhập v�o một ph�p m�n. Nếu muốn h�a tha, gi�p chỗ sở đắc nầy khởi dụng h�a vật. Đạo tiền đạo hậu đều chẳng phải l� Phổ. Vi�n Gi�o Bồ T�t lấy Nhị Đế l�m phương tiện, tậu được tất cả phương tiện. V�o Trung Đạo rồi, song chiếu nhị đế. Nhị đế thần biến, biến 10 ph�p giới, m� đối với ph�p th�n v� sở tổn họai. Đạo tiền đạo hậu; tất cả đều gọi l� Phổ.

T�m l� thuyết ph�p Phổ. Nhị Thừa Tiểu Bồ T�t thuyết ph�p chẳng c� thể trong c�ng một l�c trả lời cho ch�ng hội nghe. Lại nữa sự ri�ng biệt về địa phương tục lệ kh�c nhau; chẳng thể l�m cho sự giải th�ch nầy đầy đủ được. Đại Kinh n�i rằng: C�u Hi La ở nơi Thanh Văn, tứ v� ngại biện; l� tối vi đệ nhứt. Chẳng phải � nghĩa của Bồ T�t. Nay người của Vi�n Gi�o, một �m thanh diễn n�i ph�p; t�y theo lọai được giải nghĩa. D�ng một diệu �m; biến khắp mười phương ph�p giới; giống như đ�n của A Tu La; t�y theo � người m� xuất ra �m thanh. Đ� gọi l� thuyết ph�p. N�i rộng ra trong việc thuyết ph�p vi diệu.

Ch�n l� c�ng dường chư Phật Phổ. Tựu chung điều nầy chia l�m hai. Một l� sự; hai l� l�. Hoa Nghi�m n�i rằng: Chẳng v� c�ng dường một Đức Phật ở một quốc độ, m� l� vi trần quốc độ. Cho đến v� c�ng dường bất khả thuyết, bất khả thuyết Phật. Lại hay chẳng khởi diệt định, hiện c�c oai nghi; ngồi thiền chấp tay t�n th�n c�c vị ph�p vương. D�ng th�n mệnh t�i vật tất cả để cung phụng đầy đủ; cho đến khắp cả mười phương; giống như mưa hoa c�ng dường chư Phật vậy. Giải th�ch rằng:� T�m của vi�n tr� ch�nh qu�n gọi l� gi�c. Gi�c ấy nghĩa l� Phật. Vạn hạnh c�ng đức hu�n tu, tr� nầy l� tr� nhứt thiết. Tu c�ng đức nầy c�ng dường tr� nầy; tức l� c�ng dường tất cả tr�. Tịnh Danh n�i rằng: D�ng một bữa ăn th� cho tất cả. Cho n�n n�i c�ng dường chư Phật Phổ.

Mười l� th�nh tựu ch�ng sanh Phổ. Giống như ngọn đ�n s�ng so với ng�i sao v� mặt trăng, l�m lợi �ch che chở lọai nhỏ. �nh s�ng mặt trời chiếu xuống thế gian; tất cả cỏ c�y rừng rậm đều biến khắp; l�m cho sanh trưởng hoa quả, th�nh tựu� mọi việc. Ngọai đạo như �nh lửa đ�m đốm; Nhị Thừa như �nh đ�n dầu. Th�ng gi�o như ng�i sao. Biệt gi�o như mặt trăng. Th�nh tựu nghĩa ấy� l� Ước(Gi�o) . Nay vi�n gi�o th�nh nhơn từ huệ nhi�u �ch lợi nhuần; l�m s�ng tỏ lợi �ch v� hạn lượng. Hoa Nghi�m n�i: Bồ T�t chẳng v� một ch�ng sanh, một quốc độ; một nơi n�o ch�ng sanh ph�t t�m bồ đề, m� v� bất khả thuyết, bất khả thuyết quốc độ Phật, vi trần quốc độ ch�ng sanh ph�t t�m. Th�nh lập lợi �ch một l�c c�ng nhuận khắp. Giống như mưa lớn tất cả bốn phương đều nhuần khắp. Cho n�n gọi l� th�nh tựu ch�ng sanh Phổ.

Nghĩa của Phổ M�n chẳng c� lượng định, chẳng c� bi�n giới, h� c� c�ng tận sao? Như Tịnh Danh chẳng thể thọ tr� việc ph�n chia(thẻ) hết được. Nay Quan Thế �m Phổ M�n nầy; tức l� đối với ba hiệu. Qu�n tức l� gi�c; gi�c gọi l� Phật. Thế �m l� cảnh. Cảnh ấy tức l� như. Phổ M�n tức l� Ch�nh Biến Tri. Đ�y l� ba nghĩa chẳng thể c�ng tận. Nếu thấy được � nghĩa nầy; tức l� n�i tự tại vậy. Ta đ� n�i nghĩa Thập Phổ chung trong phẩm Phổ M�n. Chứng th�nh việc nầy. Nếu như Quan �m mẫn chư tứ ch�ng, thọ anh lạc nầy th� tất cả gọi l� bất nhị. Mẫn� nghĩa l� bi thương. Đ�y tức l� từ bi Phổ. C� từ bi c�ng với� nghĩa của hoằng thệ Phổ. D�ng đủ lọai h�nh đi đến c�c quốc độ để độ th�at ch�ng sanh. Tức l� tịnh Phật quốc độ. H� kh�ng phải l� tu h�nh Phổ sao?� Tự ấy tức l� kh�ng bị cột tr�i, c� thể cứu kẻ kia bị tr�i buộc.� Tự ấy ch�nh l� v� độc, khiến cho kia l�a độc. Một l�c xưng danh; tất cả đều được giải th�at. Tất cả đ�y l� lời n�i khắp tất, h� chẳng phải đọan hoặc Phổ sao?

Phổ M�n thị hiện tức l� con người nhập v�o Phổ M�n Phổ. Lực phương tiện ấy l� phương tiện Phổ. Thần th�ng lực ấy ch�nh l� thần th�ng Phổ. Nhi vi thuyết ph�p ấy l� thuyết ph�p Phổ. Đa sở nhi�u �ch tức l� th�nh tựu ch�ng sanh Phổ. Phần t�c nhị phần phụng nhị Như Lai tức l� c�ng dường chư Phật Phổ. Tất cả � nghĩa như vậy đều nằm trong Kinh. Cho n�n dẫn dụ để l�m chứng vậy.

Phần thứ hai giải th�ch về thể; d�ng linh tr� hợp với ph�p th�n để l�m thể. Nếu ng�ai kinh� l�m s�ng tỏ ba th�n th� ri�ng d�ng ph�p th�n l�m thể. Phẩm nầy hay c� nghĩa l� hai th�n. Cho n�n d�ng l� tr� hợp lại l�m thể vậy. Chỉ c� tr� nầy; tức l� thật tướng l�. V� sao vậy?� Nếu v� linh tr� th� tướng thật ẩn; gọi l� Như Lai tạng. Nay r� biết quyền thật tướng c�ng với l� chẳng hai. Giống như phải, tr�i vậy. Nếu l�m r� nghĩa của thể thật tướng th� rộng hơn nghĩa đen ở đại bổn.

Phần thứ ba l�m s�ng tỏ t�ng(chỉ); d�ng sự cảm ứng l�m T�ng. Cơ duy�n nơi thập giới, tr� tuệ lặng chiếu. Cho đến trước� sau, sự lợi �ch của việc cảm ứng. C�u văn tuy rộng; nhưng thẳng nơi cảm ứng qua lại. Như tể cương mục động(như mắc� lưới giao động); cho n�n d�ng sự cảm ứng để l�m T�ng. Ng�ai ra những kinh kh�c hoặc d�ng nhơn quả để l�m T�ng. Phẩm nầy chẳng phải như vậy. Ng�n ngữ nh�n quả th�ng qua từ ph�m đến thượng địa. Mỗi mỗi đều c� nhơn quả. C� thể cảm chỗ cảm; tức l� tất cả đều c� nhơn quả, m� � của kinh văn; giống như chẳng đến điều nầy. Cơ gia tuy c� nhơn quả, hằng d�ng sự cảm(ứng) để l�m t�n.� Th�nh tuy v� nh�n quả; nhưng thường d�ng ứng để l�m t�n; tức l� gi�p cho � nghĩa c�u văn vậy. Nghĩa ấy lại c� s�u.

Một l� th� dụ; hai l� giải th�ch tướng; ba l� giải th�ch chỗ giống, kh�c nhau. Bốn l� l�m r� sự tương đối. Năm l� l�m s�ng tỏ Phổ hay chẳng phải Phổ. S�u l� biện qu�n t�m. Đầy đủ ở Đại Bản.

Hỏi rằng: Nếu n�i cơ th� đ�y l� thiện nhỏ tương sanh. �c nhỏ tương sanh lại cũng l� cơ chăng?

Đ�p rằng: Đ�ng vậy.

Hỏi rằng: Cơ ấy l� thiện hay bất thiện? Nếu l� thiện nầy th� l�m như thế n�o để cảm được Th�nh? Hoặc l� chưa phải l� thiện th� c�i n�o được n�i l� thiện tương sanh?

Đ�p rằng: T�nh thiện nằm s�u như hoa sen trong b�n. Th�nh nhơn� như mặt trời chiếu s�ng; tức liền xuất hiện.

Lại hỏi: Nếu n�i cơ l� quan , th� vị thiện quan(li�n hệ)hay bất thiện quan? Nếu l� thiện nầy th� l�m� sao Quan Th�nh m� th�nh thiện được? Nếu chẳng phải thiện th� c�i g� được l�m cho Quan Th�nh trở th�nh kh�ng phải thiện?

Đ�p rằng: Thiện ấy li�n hệ nơi đại từ; �c ấy li�n hệ nơi đại bi; cho n�n n�i l� tương quan.

Hỏi rằng: Nếu n�i cản trở� giải th�ch về cơ th� điều nầy l� ứng gia quan cơ, d�ng để n�i c�ng. Vậy th� c�i n�o giải th�ch về � nghĩa của cảm ấy?

Đ�p rằng: Vi�n c�i(che đầy cả), vi�n đệ(thấp h�an t�an) c�ng được tương nghi.

Hỏi rằng: V� dụng ph�p th�n; n�n v� đ� m� d�ng ứng th�n ứng. Ứng th�n v� thường; đ�y tức l�� chẳng ứng. Ph�p th�n nếu ứng; đ�y tức l� chẳng phải ph�p th�n chăng?

Đ�p rằng: Ph�p đ�y tức l� n�i th�n, sao lại chẳng n�i ứng ? Ứng th�n� ấy xưng l� ứng th� với � g� lại chẳng ứng, m� tất cả đều ứng?

Lại hỏi: Cảm ứng l� một hay l� kh�c? Nếu cảm l� một; tức l� ứng ph�m , th�nh Th�nh. Nếu kh�c; tức l� chẳng c� tương quan chăng?

Đ�p rằng: Chẳng phải một m� cũng chẳng phải kh�c để luận về cảm ứng.

Hỏi rằng: Cảm ứng l� hư hay l� thật? Nếu l� thật th� ph�m phu l� thật. Thật ấy l�m sao c� thể h�a. Nếu n�i l� hư hư th� c�i g� thay đổi?

Đ�p rằng: như vậy, như vậy, d�ng hỏi điều kh�c.

Th�nh nhơn l� chỗ sở cảm, ph�m phu l� điều c� thể cảm. Th�nh nhơn c� thể ứng, ph�m phu l� chỗ ứng. Chỗ cảm chẳng phải l� cảm chỗ ứng, chẳng phải l� ứng.

Hỏi rằng:V� sao n�i l� cảm ứng đạo giao?

Đ�p rằng: Chỗ cảm thật v� cảm; từ cảm gọi l� chỗ cảm. N�i Th�nh nhơn l� chỗ cảm. Chỗ ứng thật v� ứng. Từ ứng gọi l� chỗ ứng. N�i ph�m phu l� chỗ ứng; lại l� cảm chỗ v� ứng c� thể. Ứng c� thể l� cảm chỗ. Lại l� ứng chỗ l�m cảm c� thể. Cảm c� thể l� ứng chỗ. Liền chẳng cảm ứng thật; lại v� cảm ứng kh�c đi. Chẳng kh�c m� kh�c. Th�nh chưa chỗ cảm, mắt chưa c� thể ứng. Ph�m chưa chỗ ứng, mắt chưa thể cảm. Cho n�n n�i cảm ứng đạo giao. Chữ nầy thật l� kh�. Nếu thật v� cảm ứng� kh�c đi, m� nay Th�nh chưa thể cảm v� ph�m chưa thể ứng. Sao lại Th�nh chưa thể ứng, ph�m chưa thể cảm. Nếu như điều nầy; tức l� kh�ng c� đặc th� của ph�m th�nh. Nếu như điều cảm ứng nầy lại kh�c đi, th� sao n�i l� chẳng kh�c?� Lại nữa cảm ấy c� thể l� v� cảm c� thể thật. Nhưng gọi cảm c� thể l� g�, m� chẳng gọi l� ứng c� thể. Nếu chỗ ứng kh�ng thật th� c�i g� chẳng gọi l� chỗ cảm. Nếu như vậy tức l� chẳng c� ph�m th�nh cảm ứng. Nếu chẳng l� như vậy th� sai kh�c, sao lại chẳng sai kh�c?

Lại vấn nạn rằng: nếu d�ng cảm c� thể v� chỗ ứng, chỗ cảm l� ứng c� thể th� điều nầy nghĩa ấy tự sanh. Nếu c� thể ứng, chỉ l� chỗ ứng hay cảm; chỉ l� chỗ cảm. Lại l� nghĩa tự sanh. Nếu ứng c� thể sanh chỗ ứng, cảm c� thể sanh chỗ cảm th� c� thể cảm sanh chỗ cảm, chỗ cảm sanh c� thể chỗ cảm. C� thể ứng sanh chỗ ứng; chỗ ứng sanh c� thể ứng. Tất cả đều từ kia sanh; h� chẳng phải l� nghĩa của t�nh kia. Nếu c�ng sanh tức l� hai việc qu�(độ). Nếu l�a hai th� rơi v�o chỗ kh�ng nhơn qu�(độ).

Hỏi rằng: Nếu như vậy th� kh�ng c� cảm ứng chăng?

Đ�p rằng:� Th�nh nhơn d�ng b�nh đẳng, kh�ng trụ ph�p, chẳng trụ cảm; d�ng Tứ Tất Đ�n t�y cơ nghi ứng vậy.

Hỏi rằng: Vọng chấp� thiện, c� thể cảm chăng

Đ�p rằng: Vọng chấp l� �c, lại được cảm.

Hỏi rằng: Vọng chấp tức l� chẳng phải nhứt ứng m� l� hai chăng?

Đ�p rằng: Ứng bản kh�ng hai l�m duy�n� th� chỗ n�o m� chẳng l�m?

Hỏi rằng: Ph�m th� gọi l� ph�m; thiện tức l� mời niềm vui; �c tức l� cảm sự khổ. Th�nh l� v� ch�nh. Ch�nh ấy tức l� chẳng phải thiện, chẳng phải �c; chẳng khổ, chẳng lạc. Thiện �c l� thế. Sao c� thể cảm chẳng thiện, chẳng �c, ch�nh t� được?

Đ�p rằng: Ch�nh Th�nh từ bi, bạt trừ thiện �c; khiến cho nhập v�o phi thiện phi �c của việc ch�nh. Cho n�n� c� cảm ứng. Đệ tứ từ bi lợi vật l�m dụng.

Hỏi rằng: Nhị tr� chẳng thể d�ng sao?

Đ�p rằng: Nhị tr� ng�n ngữ th�ng; khiến cho ri�ng phụ v�o c�u văn. D�ng l�m s�ng tỏ chỗ ẩn hiển. Cho n�n d�ng điều nầy sẽ d�ng như thế. C�ch giải th�ch kh�c l� : Ph�p th�n thường lợi �ch. Ứng th�n dần ra khỏi, v� v� thường. Nay l�m s�ng tỏ, ph�p th�n thường tịch m� hằng chiếu; l� nầy cản trở. Ứng th�n nơi nơi lợi �ch chưa hề rời bỏ; lại l� nghĩa thường. Nếu tin c� ứng, chẳng ứng d�ng l�m v� thường; ph�p th�n lại hữu �ch v� �ch; cho n�n r� biết đầy đủ v� thường. V� thường đều c� minh hiển. Như mặt trời, mặt trăng c� hu�n tu ch�ng sanh , chiếu s�ng mọi nơi mọi chỗ. Như Lai hằng d�ng thường v� v� thường, hai ph�p hu�n tu ch�ng sanh; cho n�n gọi l� hai chim c�ng bay, m� gọi l� thường, v� thường vậy. Giống như trồng c�y hoặc giả ng�ai mặt trời, gi�, mưa th� trong ấy c� đất, kh�ng kh�, ấm, m�t, m� vạn vật được tăng, u hiển lưỡng �ch lại cũng như vậy. Trong nầy ứng dụng Vương Tam Muội, mười lần ph� 25 hữu(c�i). D�ng biện(t�i)từ bi, d�ng để lợi �ch vạn vật. Đều ở trong Đại Bổn Huyền.

Hỏi rằng: Quan �m lợi vật, quảng đại như thế nầy, v� đ� m� th�nh Phật. Giống như Bồ T�t chăng?

Đ�p rằng: Đất nầy kh� r�, m� kinh th� c� hai thuyết. Như Quan �m thọ k� kinh đ� soi s�ng. Quan �m Thế Ch� được như huyễn tam muội. Khắp nơi qua lại mười phương h�a vật. Ng�y xưa ở nơi Kim Quang Sư Tử du h� Như Lai, quốc vương t�n l� Uy Đức. H�a sanh ra hai người con. B�n tr�i gọi l� Bửu �; tức l� Quan �m. B�n phải gọi l� Bửu Thượng; tức l� Thế Ch� đến hỏi Phật, c�ng dường c�i g� l� hơn cả. Phật bảo rằng: H�y ph�t t�m Bồ Đề. Từ khi Như Lai mới ph�t t�m Bồ Đề, kế sau Đức Phật A Di Đ�, sẽ th�nh ch�nh gi�c. Quan �m l� Phổ Quang C�ng Đức Sơn Vương. Thế Ch� gọi l� Thiện Trụ C�ng Đức Bảo Sơn. Lại nữa Như Lai Tạng Kinh cũng n�i: Quan �m Văn Th�; tất cả đều chưa th�nh Phật. Quan �m Tam Muội kinh cũng n�i: Trước đ�y th�nh Phật hiệu l� Ch�nh Ph�p Minh Như Lai. Đức Th�ch Ca v� vị Phật kia m� l�m đệ tử tu khổ hạnh.

Hai c�u văn n�i như thế l� � g�? Cho đến Tứ Tất Đ�n h�a vật, chẳng thể cầu sự thật nầy.

Thứ năm l� l�m r� gi�o tướng. Ph�m ở Quan �m kinh bộ c� nhiều thứ; hoặc thỉnh Quan Thế �m, Quan �m thọ k�, Quan �m Tam Muội, Quan �m s�m hối, Đại Bi H�ng M�nh Quan Thế �m v.v. chẳng giống. Nay chỗ truyền ấy tức l� 1.530 của một phẩm Ph�p Hoa. C�n truyền ri�ng th� cho đến Đ�m Ba La H�m ph�p sư lại c� hiệu l� Y Ba Lặc Bồ T�t. Đi từ đỉnh n�i Nhậm đến H� T�y. Vua xứ H� T�y l� Thả Cừ M�ng Du quy k�nh ch�nh ph�p; lại bị bệnh n�n thưa với Ph�p Sư. Sư hỏi rằng: Quan Thế �m c�ng với đất nước nầy c� duy�n, liền bảo tụng niệm, bệnh khổ ấy liền ti�u trừ. Nhơn đ� l� biệt truyền một phẩm lưu th�ng bộ ngọai vậy. Phẩm nầy l� phần lưu th�ng của Ph�p Hoa; tức l� th�ng với gi�o l� khai quyền hiển thật vậy. Khiến cho u hiển lưỡng �ch ở tương lai. C�ng với thập ph�p giới th�n, vi�n ứng tất cả; khiến cho được giải th�at. Người theo Vi�n Gi�o đối với ph�p vi�n tr�n, lưu th�ng vi�n gi�o nầy vậy. Tức l� lưu th�ng tướng vi�n gi�o. Ngũ vị l�m luận tức l� lưu th�ng đề hồ vị.

Hỏi rằng: Phương tiện lực đủ lọai chẳng giống nhau, n�i lại ứng dị. Sao được gọi l� tướng của vi�n gi�o?

Đ�p rằng: Tựu chung c� thể n�i l� con người v� Vi�n Gi�o. Hoằng khai Vi�n Gi�o l� cơ hội đi khắp ph�p giới. Cơ duy�n ấy chẳng giống nhau; chẳng thể c� thể� c�ng ph�p v� người t�y theo cơ duy�n ấy m� thay đổi. Giống như Đức Phật đối với Nhứt Thừa, ph�n biệt n�i l�m ba. H� c� thể� khiến cho Phật lại l� Thanh Văn, Duy�n Gi�c sao? Lại phụ n�i th�m rằng: Nếu người tin s�u v� v� kinh nầy m� diễn n�i, giải th�ch th� đối với kẻ chẳng tin nơi ph�p th�m s�u kia, chỉ b�y, dạy dỗ l�m cho lợi �ch. Liền đối trước Phật theo Vi�n Gi�o gặp vạn cơ duy�n. Đủ lọai chẳng giống nhau; chỉ l� lưu th�ng Vi�n Gi�o.

Lại hỏi: C� thể n�i người tu theo Vi�n Gi�o, đối với gi�o lại l� Vi�n; kẻ thực h�nh cơ duy�n ấy kh�c với người nầy hay kia l� gi�o g�? Nếu lời dạy kia c�ng với người ở Lộc Uyển� giống nhau th� vi�n gi�o cơ duy�n kia lại cũng ứng chăng?

Đ�p rằng: Ng�y xưa ở Lộc Uyển Đức Phật chưa ph�t Bổn hiển T�ch; chẳng c�ng với ba quy một; người, ph�p chưa Vi�n. Chỗ kia phương tiện chưa được xưng l� Vi�n. Nay kinh đ� khai hiển quyền thật. Tuy l� đủ lọai th�n Bổn T�ch; nhưng bất tư ngh� chỉ một. Tuy n�i đủ lọai ph�p v� khai mở con đường Vi�n Gi�o, đối với nghĩa kh�ng.

�Những c�u hỏi b�n tr�n đ� n�i ngay rằng xả bỏ phương tiện. Trong đ�y n�i c�i g� l� d�ng phương tiện?

Đ�p rằng: B�n tr�n ch�nh thức hiển thật; cho n�n n�i xả nầy. Trong đ�y luận d�ng; cho n�n n�i l� thị hiện. Thể dụng bất tư ngh� chỉ một vậy.

Quan �m Huyền Nghĩa

(Hếtquyển hạ)� [^]

�

Dịch xong phần tr�n v�o ng�y 30 th�ng 7 năm 2013 tại Turku, Phần Lan nh�n kh�a tu học Phật Ph�p �u Ch�u kỳ thứ 25 tổ chức tại đ�y từ ng�y 25 th�ng 7 đến ng�y 4 th�ng 8 năm 2013.

�

�